Davranışçılık akımıyla gelen koşullanmaya dayalı geleneksel terapiler ve Bilişsel Davranışçı Terapilerden sonra Kabul ve Kararlılık Terapisi, üçüncü dalga Davranışcı Terapilerden biri olarak kabul edilir (Hayes, Luoma, Bond, Masuda, & Lillis, 2006). Orijinali Acceptance and Commitment Therapy olarak geçmekte ve Tükçe’de de kısaltması ACT olarak kullanılmaktadır. Temelleri ortak olsa da; Bilişsel Davranışçı Terapi(BDT) işlevsiz veya çarpık yapılanmış bilinç ve inançları gerçekçi ve işlevsel olanlarla değiştirerek davranışları değiştirmeyi hedeflerken; Kabul ve Kararlılık Terapisi(ACT) prensipte ondan ayrılır (Yavuz, 2015). ACT semptomları ortadan kaldırmak adına düşünceleri değiştirmeye çalışmak yerine önce onları kabul etmeyi önerir. Amacı psikolojik bozuklukları tedavi etmenin ötesinde mutlu bir hayata erişmektir. Yine de aktif ve terapötik ilişki açısından bilişsel terapilerle benzerdir (Forman, Herbert, Moitra, Yeomans, & Geller, 2007). Günümüzdeki bilinçli farkındalık (mindfulness) akımı da üçüncü dalga Bilişsel Davranışçı Terapilerden sayılırken Kabul ve Kararlılık Terapisi’nin işleyiş adımlarında da rol almaktadır.
Kabul ve Kararlılık Terapisi’nde psikolojik esnekliğin altı adımını içeren bir Altıgen (The Hexaflex) bulunmaktadır. Bunlardan ilki kabullenme (acceptance) ve geri çekilmek yerine değişime istekli olabilmektir. ACT; istenmeyen düşünceleri değiştirmeye odaklanan BDT’nin aksine, insanın bu düşüncelerle yaşayabileceğini savunmaktadır. Bunu yapabilmek için Altıgen’in ikinci adımı (defusion) danışan ve düşünceler arasına mesafe koyarak işlevsiz düşünceleri kelime tekrarlama gibi yöntemlerle anlamsızlaştırmadır. Örneğin, “bardak” kelimesini on kez sesli veya sessiz biçimde tekrarlarsak anlamsızlaşmaya başlayacağı ve neden o nesneye “bardak” kadar anlamsız bir şey dediğimizi sorgulamaya başlayacağımız gibi kendimizle ilgili “Aptalım.” gibi bir inancı da kelime tekrarı yöntemi ile anlamsızlaştırabiliriz. ACT Altıgeni üçüncü adımında anın farkındalığı (present moment awareness) yani temelde mindfulness vardır. Çünkü anda olabilmek kişiyi bağlamın ve olasılıkların farkına vardırır ve böylece psikolojik esneklik kazandırır. Kişi kendini andan bağımsız bir gözlemci olarak da görmeye başlayabilir. Bu yeti dördüncü adımın (self as context) temelini oluştur. Kendimizi, deneyimlediğimiz durumlardan veya bağlamdan ayrı, çok yönlü bir konsept olarak algılayabilirsek negatif durumlar kendilik anlayışımıza zarar veremez, böylece bizi yıkıcı bir şekilde üzemez. Altıgen’in beşinci adımı (contact with values), insanların eskiden kendileri için önemli olan şeyleri zamanla unuttukları fikrine dayanmaktadır. İnsan mutlu ve anlamlı bir hayata ulaşabilmek için bu inançları veya bazı şeylere heves ve heyecanını yeniden kazanmalıdır. Son adım (committed action) ise ulaşılabilir hedefler koyarak kararlılıkla harekete geçmektir. ACT problemleri çözmenin ötesinde daha kökten değişimleri ve yeni davranış örüntüleri oluşturmayı teşvik eder ve bu yolda engel oluşturan inançları hedeflere yönelik şekilde değiştirmeye çalışır.
Sonuç olarak ACT günümüzde oldukça popüler olan üçüncü dalga yani postmodern terapilerden sayılmaktadır. Geleneksel davranışçı terapilerin bilimsel temeli sağlam olmasına rağmen duyguların önemini göz ardı ettiği düşünülmüştür. Bu anlamda, ruh sağlığı alanının ihtiyacı sonucu ortaya çıkan BDT ve daha sonra ACT gibi terapiler, koşullanma fikrinin sınırlarını aşarak duygu ve düşüncelere önem vermekle birlikte emprik olarak eksik kalabilmektedir (Hayes ve ark., 2006). Her akım ve terapi yönteminin artıları ve eksiklikleri olduğu gibi, Kabul ve Kararlılık Terapisi de her biri özel ve farklı olan danışanların ihtiyacına göre tercih edilebilecek, faydalı olabilecek bir yöntemdir.
Kaynakça
Forman, E. M., Herbert, J. D., Moitra, E., Yeomans, P. D., & Geller, P. A. (2007). A Randomized Controlled Effectiveness Trial of Acceptance and Commitment Therapy and Cognitive Therapy for Anxiety and Depression. Behavior Modification, 31(6), 772-799.
Hayes, S. C., Louma, J. B., Bond, F. W., Masuda, A., & Lillis, J. (2006). Acceptance and Commitment Therapy: Model, processes and outcomes. Psychology Faculty Publications, 101.
Yavuz, K. F. (2015). Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT): Genel Bir Bakış. Türkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics, 8(2), 7-21.
Feride Zeynep Sayın
Aday Psikolog / Yeditepe Üniversitesi
