Günlük hayatta bireyler hayatın gidişatı içinde yerine getirmesi gereken işleri kendileri için uygun olan bir sıraya göre yapmaktadır. Bu listenin içerisinde bazı işlerin yapılması gecikmezken bazıları listenin sonunda yerini koruyabilmektedir. Bu durumu açıklamak için en işlevsel kelime ertelemedir. TDK’ye göre ertelemek sözcüğü; tehir etmek, sonraya bırakmak veya tecil etmek olarak açıklanmaktadır (“Türk Dil Kurumu”, t.y.). Akademik araştırmaların içeriği dikkate alındığında ise terimin tanımı var olan halinden biraz değişime uğramaktadır. Alanyazın tanımlarına göre erteleme; bireyin öz performansını uygun koşula göre ayarlama eksikliğidir. Bir diğer ifadeyle yapılması gereken işi geciktirme veya işten kaçınma eğilimi olarak da ifade edilebilir (Balkıs, 2007).
Peki, bir birey yerine getirmesi gereken bir iş yahut görevi hangi nedenlerle erteleme gereksinimi hissetmektedir? Bu nedenlerin en başında yetersiz güdülenme, zaman yönetimi ve konsantre olmada güçlük yaşama yer almaktadır (Altun ve Özer, 2011). Çoğu insanın kulağında küpe olarak yer alan “İnanmak, başarmanın yarısıdır!” sözü bireylerin hayatında doğal bir güdülenme mekanizması olarak da düşünülebilir. Fakat bir işi yapmaya dair inancın bireyde eksik olması beraberinde yetersiz güdülenmeyi getirmektedir. Buna ek olarak 24 saatlik zaman dilimini planlamak da aksidir ki bireylerin hayatını kolaylaştırıcı etkiye sahiptir. Aksi takdirde birey gerek planlama gerek planda yer alan işleri gerçekleştirmeyi bir gün içine yaymakta ve aksaklıklar ortaya çıkmaktadır. Bunun yanında bir işe yoğunlaşma konusunda yaşanılan dikkat eksikliği de o işin tamamlanma sürecini geciktirmektedir.
Erteleme davranışı bilişsel, davranışsal ve duyuşsal olmak üzere 3 boyutta ele alınabilir. Öncelikle işi gerçekleştirme ve erteleme düzeyiyle ilgili bireyin zihninde yer alan düşünceler bilişsel kısmı; işi bireyin ertelemesi, aksatması durumu davranışsal boyutu; erteleme düşüncesi ve davranışının ardından ortaya çıkan duygular ise duyuşsal kısmı içine almaktadır (Ocak ve Bulut, 2015).
Bilişsel Davranışçı Terapinin temelini yansıtan bu boyutlardan yola çıkılarak erteleme davranışının önüne geçilmesi için ele alınması gereken ilk nokta bireyin düşünceleridir. Bir insanın yapması gereken bir iş için erteleme seçeneğine yönelmesinde etkili olan düşünceler neler olabilir? Bu düşünceler listesi sonsuz seçenekli olmasına rağmen en temelde; işi başaracak gücü kendinde bulamama, başarısız olma korkusundan ziyade o işi hiç yapmama düşüncesinin cazip gelmesi, daha zamanım var bakış açısı, diğer işleri hallettikten sonra o işi ele alma fikrinin mantığa bürünmesi gösterilebilir.
Bilişsel boyutun ardından davranışsal boyut gelmektedir. Bu boyutun içeriğinde ise, tam anlamıyla var olan işin ertelenmesi yer almaktadır. Durumsal erteleme ve akademik erteleme başlığı bu noktada devreye girmektedir. Özellikle durumsal erteleme, bireyin günlük yaşantısı içerisinde sirkülasyonu sağlayamaması ve işlerini aksatması olarak ele alınabilir. Faturasını yatırmayı erteleyen bireyin elektriksiz kalması, iş toplantısına geç kalan bireyin işinden olması, sorumluluklarını gerçekleştirirken yapılması gereken günün üzerine birkaç gün daha ekleme örnek olarak gösterilebilir.
Bir işi gerçekleştirme durumuna yönelik akıl dışı inançlar sonucunda erteleme davranışına yönelen insan son basamak olarak duyuşsal basamağa gelmektedir. Bu basamakta ise bireyin erteleme davranışı sonucu hislerinin ağırlıkta olduğu kısım vardır. Bireyde erteleme sonucunda özellikle stres, yetersizlik, panik duygusu ağır basabilmektedir.
Kuramsal açıdan ele alındığında; erteleme davranışı ilk olarak psikoanalitik kuram tarafından açıklanmıştır. Bu kurama göre, erteleme davranışı egonun tehdit olabilecek durumlardan korunmak amacıyla kaçınması ve savunma mekanizmalarını devreye sokması sonucu ortaya çıkmaktadır (Aydoğan ve Özbay, 2012). Birey kimi zaman hem sosyal hem de öz saygısını korumak için savunma mekanizmalarından faydalanabilmektedir. Birey verilen iş/görevin altından kalkacağına dair inancında eksiklik hissettiği bir durumda o görevi gerçekleştirme isteğinden daha en başından vazgeçebilmekte ve bu durumu bastırma ve bu duruma ilişkin bahane bulma yolunu seçebilmektedir.
Hayatın her noktasında çeşitli şekillerde var olan erteleme davranışının en yoğun görüldüğü alanlara örnek olarak bağımlılıkla mücadele etme yolunda ilerleme kaydetmek isteyen bireylerin ilk adımlarını atma süreci gösterilebilir. Bağımlılık döngüsü içerisinde dönüp duran birey son aşamaya gelene kadar erteleme seçeneğini başucunda tutmaktadır. Sağlık koşullarıyla lades oynayan bu bireylerin o ilk adımı atması ile tedavi için son aşamaya gelinmesi kimi zaman benzer zamanlara denk gelmektedir. Bu durum ise ertelemenin insanların hayatından kendi hayatlarını çaldığı bir pencerenin yansıması örneğidir.
Bu bilgiler ışığında, bireyin gündelik hayatına yansıyan ve aksaklıklara sebebiyet veren erteleme davranışının önüne nasıl geçilebilir? Bu durumla ilgili kesinkes çözüm bireyin akıldışı düşüncelere dur demesinden geçmektedir. Çünkü düşünceler susarsa davranışlar harekete geçer. Ve bir insan için en güdüleyici araç yine kendisidir. Bunun yanında akıldışı düşüncelerin önüne geçilmesi safhasının ardından, yapılan işin monotonluktan uzak bir boyuta taşınması, ayrıntılardan ziyade asıl işe odaklanılması ve uyulamayan programlarla boğuşmaktansa gerçekleştirilebilir programların işe koşulması işlevsel çözümler arasında yer almaktadır. Farkındalıkla harmanlanmış bir zindelik ertelemenin önüne geçecek anahtardır.
Not: Motivasyon insanın içindedir, buna inanın ve hemen şimdi işe koyulun!
Yok, olmuyor diyorsanız sizi motive edecek bir video önerisi için erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=oN_8J6W8iJE
Melisa Buran
Psikolojik Danışman
Kaynakça:
- Altun, E., Özer, A. (2011). Üniversite öğrencilerinin akademik erteleme nedenleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 21, 45 – 72. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/181323
- Aydoğan, D., Özbay Y. (2012). Akademik erteleme davranışının benlik saygısı, durumluluk kaygı, öz-yeterlilik açısından açıklanabilirliğinin incelenmesi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 2(3). Erişim adresi: http://www.pegem.net/dosyalar/dokuman/136505-2012112416504-1.-makale.pdf
- Balkıs, M. (2007). Öğretmen adaylarının davranışlarındaki erteleme eğiliminin, karar verme stilleri ile ilişkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1). Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/114723
- Bulut, R., Ocak, G. (2015). Akademik erteleme davranışı ölçeği: geçerlilik ve güvenirlilik çalışması. International Journal of Social Sciences and Education Research, 1 (2), 709-726. Erişim adresi: https://toad.halileksi.net/sites/default/files/pdf/akademik-erteleme-davranisi-olcegi-toad.pdf
- (t.y.). Türk Dil Kurumu güncel Türkçe sözlük içinde. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
Görsel Kaynakça:
- https://grantcardonetv.com/6-steps-to-finish-your-to-do-list/amp/
- https://www.ozy.com/presidential-daily-brief/pdb-70000/pushing-it-70023
- https://thetinywriter.org/category/thursday-thoughts/
