“Oysa, ulaşabilseydim, onun kovuğunda ne büyük bir hazine bulabilirdim: Yaşamımın bütün ülküleri, hayalleri, düşleri- değerleri-; (amaçlarım, ereklerim, hedeflerim), tertipli, düzenli, anlamlı bütünlükler içinde, orada- pırıl pırıl, hiç eskimeyen, yıpranmayan, geçip gitmeyen bengilikleri içinde…
-Kırk Haramilerin Mağarası’ndaki hazine gibi…”
(Aruoba, 2016, s.88)
Psikolojide benlik konusuna ilişkin ilk açıklamalar psikolog William James’e aittir. James’e göre; benlik en geniş anlamıyla, kişinin kendisinin ne olduğunu söyleyebileceği her şeyin toplamıdır (James, 1963; Akt., Özen ve Gülaçtı, 2010). Benlik, gerçeği tanımak ve uyum sağlamak; çevreden gelen uyarıcıları algılamak, seçmek, saklamak, anımsamak, düşünmek, kavramları değerlendirmek, karşılaşılan engellere çözüm yolu bulmak, geleceğe ilişkin tasarılar yapmak, savunmak, düzenekleri geliştirmek gibi görevleri yerine getirir (Yurdagül, 1987; Akt., Aslan, 1992). Tüm bu anlam ve işlevleriyle benliğin; bireyin var oluşunun ortaya konulmasında, anlamlandırılmasında ve uyum sürecinde etkin bir öğe olduğu anlaşılmaktadır.
Rogers benliğin, ideal benlik ve gerçek benlik olmak üzere iki ayrı yapısının olduğunu söylemiş, ideal benlik ile gerçek benlik birbiri ile uyumlu ise bireyin sağlıklı ve uyumlu olduğunu, ancak aralarında farklılık var ise bireyin anksiyete, depresyon ve özgüven eksikliği yaşayacağını belirtmiştir (Feist ve Feist, 2008; Akt., Gürcan, 2015). Buna bağlı olarak dış dünya ve bireyin iç dünyası arasında benzerlik ya da uyum olmadığında somatik, ruhsal ve sosyal açıdan zorlanma yaşanması ile bireyin algıladığı ve olmak istediği benliği arasındaki uyum olmaması durumunda da aynı zorlanma ve çatışma yaşanacağı öngörülebilmektedir. Gerçek benlik ile ideal benliğin uyumsuzluğundaki avantaj; bireyin dış dünyayı değiştirmesinin zorluğunun yanı sıra benlik kavramının boyutlarını yalnızca öz-farkındalık ve öz-düzenleme ile uyumlu hale getirebilmesinin olanaklılığıdır.
Benlik değerinin korunması ve benlik bütünlüğünün sağlanmasında bireyin kendini tanımasının yanı sıra içsel konuşmalarının da farkında olması ve olumsuz düşüncelerin olumlu cümlelerle değiştirilmesi gerekmektedir. Bireyin kendini eleştirdiği konuları, güçlü ve güçsüz yanlarını bilerek gerçekçi benlik algısını “gerçekçi” bir şekilde ortaya koyarak var olan özelliklerinin geliştirilmesi ya da potansiyelinin tanınması bu noktada önem kazanmaktadır. Farkındalık kazanan bireyin duygu, düşünce ve davranış düzenlemelerinde bulunması hem kendisinin hem de çevresinin etkili iletişim becerilerine sahip olması, benliğine şefkatle yaklaşması gerçek ve ideal benlik arasındaki uyumu artırmaya yönelik önemli adımlar olmaktadır. Ayrıca bireyin kendine yönelik algısı öznel alanını oluştururken sosyal konumunu da belirlemektedir; yardımsever, planlı yaşamayı seven birisi olduğunu düşünen bir birey davranışlarında da yardımseverliğini ve planlı yaşadığını gösterdiğinde çevresi tarafından da aynı niteliklerle tanınmaktadır. Bu tutarlılık, bireyin toplum tarafından normal ve uyumlu davranışlar sergilediği anlamına gelirken gerçekçi benlik algısını oluşturan bireyin çevreye dair görüşleri değerlendirme sürecini de olumlu yönde etkilemektedir.
Tüm bu değerlendirmelerle uyumun sağladığı bütünlük, benlik parçalanmasını önlemekte, bireyin benlik saygısını artırmaktadır; çünkü benlik parçalanmasında bireyin ulaşamadığı, ancak olmak istediği kişilik özellikleri bireyde baskıya sebep olmakta, birey bu duruma uyum sağlamakta zorlanmaktadır. “Ağır bir zorlanma yaşamakta olan insan başlıca iki sorunla karşılaşır: Yeni duruma uyum sağlamak için gerekli çabayı göstermek ve psikolojik dağılmaya karşı kendini korumak. Birinci grup güçlükler çabaya yönelik davranışlarla, ikinci grup sorunlar ise, savunmaya yönelik davranışlarla çözümlenmeye çalışılır (Geçtan, 2011, s.63)”. Benlik algısının farkında olan birey, uyum mekanizmalarını uygun bir şekilde uygulayabilmekte, gerçek ve ideal benlik birbiri ile uyumlu olduğunda bireyin benlik saygısı yüksek olmakta; birey güçlü bir sosyal destek sistemine, yüksek düzeyde psikolojik esnekliğe, yüksek otonom özelliklere ve yüksek düzeyde özgüvene sahip olmaktadır; böylelikle uyum süreci sağlıklı bir şekilde tamamlanmaktadır.
Özge Çankaya
Psikolojik Danışman
