Film Künyesi

Vizyon tarihi: 2015

Tür: Dram, Tarih, Biyografi

Yapım: Amerika

Süre: 98 dakika

Imdb Puanı: 6.6

Oyuncular: Peter Sarsgaard, Winona Ryder, Kellan Lutz, John Leguizamo

Yönetmen: Michael Almereyda

‘‘Yazı spoiler içermektedir.’’

Filmde Stanley Milgram’ın insanların otoriteye nasıl itaat ettiklerini anlamak için gerçekleştirdiği deneyi, deneyin gerçekleştirilme koşulları ve bunların olası sonuçları ile ilgili yaşadığı deneyimlere ilişkin gerçek hayat hikayesine dayanan yapıma tanıklık etmekteyiz.

‌Film, Fred ve James adlı iki kişinin deney yapılacak ortama giriş yapmalarıyla başlamaktadır. Bu kişilere deneyle ilgili bilgiler verilirken, camdan Milgram’ın olayları izlediğine şahit olmaktayız. Deneye gönüllü katılan kişilere rastgele öğretmen ve öğrenci rolü verilmektedir. Öğretmen cezalandırıcı, öğrenci cezalandıran olarak adlandırılmaktadır. Öğretmen ve öğrenci farklı odalara alınmaktadır. Öğrenci rolündeki kişi yan tarafta sesten izole odaya götürülüp öğrenciye talimatlar anlatılmaktadır. Öğrencinin koluna yanlış cevap verdiğinde elektrik akımı verecek alet takılmakta ve sorulan sorulara yanlış cevap vermesi halinde elektrik akımı verileceği anlatılmaktadır. Öğretmen soruları soracağı odaya geçerken öğrenci rolündeki kişinin ses kayıt cihazını masanın altından çıkardığını görmekteyiz. Öğrenci aslında deney ekibinin bir parçasıdır. Her yanlış cevaptan sonra akımın artırılması gerektiği öğretmene iletilmektedir. Başlamadan önce öğretmene deneme amacıyla elektrik akımı verilmekte ve verilen voltajı tahmin etmesi istenmektedir. Buradaki amaç öğretmenin durumla ilgili empati kurmasını sağlamaktır. Öğretmen sorulara başlar ve verilen yanlış cevaplara göre şok seviyesini arttırmaktadır. Öğrencinin duruma yönelik aldatıcı tepkileri duyulmakta ve öğretmenin duruma karşı verdiği tepkileri Milgram tarafından gözlemlenmektedir. Öğrencinin deneye devam etmek istemediğini belirttiği kısımda ise öğretmen görevliye durumu aktarmaktadır. Ancak görevli öğrencinin hoşuna gitsin ya da gitmesin deney devam edecek şeklinde talimat vermektedir. Öğretmen gönülsüz bir şekilde devam etmektedir. Sonrasında başka deneklerin tepkileri gösterilmektedir. Milgram’ın verilen tepkileri ayrıntılı bir şekilde not ettiğini görmekteyiz. Sonrasında görevli deneyin bittiğini ve asistanın gelip sorular soracağını ifade etmektedir. Milgram deneyi izlediği yerden asistanmış gibi gelerek deneyi neden durdurmadığını, öğrenciyi dinlemek yerine neden görevliyi dinlediği gibi sorular sorarak tepkilerini almaktadır. Sonraki sahnede deneklere aslında öğrenciye elektrik verilmediğinden, onun da çalışma grubunda olduğundan, asıl amacının emirlere ne düzeyde itaat etmek olduğundan bahsetmektedir. Sosyal uyum bireyin davranışlarını ve inançlarını bulunduğu grubun standartlarına göre değiştirme eğilimidir. Uyum bireyin grup standartlarına göre inanç ve davranışlarını değiştirme eğilimidir. Milgram ve eşinin televizyonda izledikleri asansör deneyi bu duruma örnektir. Deney ekibindeki katılımcıların asansöre bindiklerinde kapıya bakmak yerine tam tersi yöne bakmaktadırlar. Deney ekibinden olmayan biri, asansöre bindiğinde bu durumdan etkilenmektedir. Grubun etkisiyle o yöne doğru bakması, uyum davranışı sergilediğini göstermektdir. Milgram bu deneyinde insanların otoritenin isteklerine, vicdani değerleriyle çatışmasına rağmen ne ölçüde itaat edeceklerini gözlemlemeyi amaçlamaktadır. Deneklerden birinin devam etmemesi Milgram’ın kendisine “neden herkes son düğmeye kadar gidiyor, neden son adam standartın dışında davrandı” şeklinde soru sormasına sebep olmaktadır.

Filmin ilerleyen sahnelerinde Milgram’ın asistanı olarak çalıştığı Solomon Asch’i ve çizgi deneyini görmekteyiz. Deneye katılanlara çizgilerin olduğu kartlar gösterilmektedir. Katılımcılardan sadece biri Asch’in asistanı değildir. İlk başta doğru çizgiler seçilirken sonrasında asistanlar yanlış çizgiyi söylemekte ve denek yanlış olduğunu bildiği halde onların davranışlarına uymaktadır. Filmin geri kalan kısmında da Milgram’ın üniversitede eğitim verirken öğrencilerine otobüse binip şarkı söyleme görevi vermesi, deney ekibinden birinin havada belirgin bir noktaya sürekli bakması ve çevresinden geçen insanların merak edip aynı davranışları sergilemesi gibi sosyal psikolojiye yönelik birçok deneye şahitlik etmekteyiz.  Bu deneylerde sosyal çevrenin bireyin davranışlarını nasıl etkilediğini görmekteyiz. Sonrasında Milgram “Agantic State” kavramından bahsetmektedir. Bu kavram insanların bütünü görmek yerine küçük parçalarla ilgilenmesi ve küçük, sınırlı, uzmanlaşmış işler yapması ve yukarıdan gelen yönlendirmeler olmadan hareket edememe durumu olarak tanımlanmaktadır. Kalp krizi geçirirken hastaneye gittiklerinde hemşirenin önce bu formu doldurmanız gerekmektedir cümlesi Milgram’ın Agantic kişilik kavramına bir örnektir.

“Filme ilişkin izlenimlerim”

Filmde Stanley Milgram’ın gerçek hayat hikayesine dayanan otoriteye itaat etmeyi anlamak için yaptığı deneyi ve bunların sonuçlarına tanıklık ediyoruz. Sosyal psikoloji ile ilgili birçok deney sunulmakta ve bunlarla ilgili bilgiler açıklayıcı bir şekilde anlatılmaktadır. Filmde Milgram karakterinin bizlerle konuşarak olayları anlatması ve bazı sahnelerde gerçek ortamlar yerine yeşil perde kullanılması ilk başlarda garipsenmesine rağmen film ilerledikçe farklı bir tat katmaktadır.

Ozan ATAMIŞ

Psikolojik Danışman