Otto Rank, psikanalizin kültürel alandaki gelişiminde öncü olarak bilinmekte; doğum travması, yaşam ve ölüm korkusu, bütünleştirici felsefesiyle üç farklı kişilik tipini ortaya koymaktadır. Bunlar: artist, nevrotik ve ortalama insan olarak bilinmektedir.
Kişilik tiplerinin oluşumunda, bireyin istemi (bireyin varoluşunun özünde kendisi ve çevresiyle kurduğu etkin ilişki) önem kazanmaktadır; bunun temelinde ise bireyin değerler sistemini, inançlarını ebeveynlerin ve çevrenin etkisiyle oluşturduğu gerçeği yer almaktadır. Birey, çocukluk döneminde ebeveynlerinin görüşlerini benimsemekte ve yetişkinlik döneminde de çevrenin etkisiyle çeşitli görüşleri içselleştirebilmektedir. Çevre etkisi, toplumsal beklentilerle bağlantılı olduğundan bu isteme sahip olan birey, hiçbir seçeneği sorgulamadan uyum sağlama çabası göstermektedir; bu durum Marcia’nın kimlik statülerinden olan ipotekli kimliği anımsatmaktadır. İpotekli kimlikte birey, ebeveynleri ya da çevresi tarafından sunulan kimliği kabul etmekte ve araştırma sürecine girmemektedir. Ayrıca Eryılmaz ve Alpay’ın (2011) araştırmasında; kimlik statüleri açısından bakıldığında, ipotekli kimlik statüsüne sahip bireylerin diğer kimlik statülerine sahip olanlara oranla daha yüksek öznel iyi oluş düzeylerine sahip oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Rank da bu süreci ortalama insan kavramıyla açıklamaktadır; ortalama insan, ebeveynlerinin fikirlerini benimseyen, toplumun değer yargılarına uygun bir yaşantı sürdüren ve toplumun beklentilerine yönelik davranış biçimleri belirleyen bireyleri ifade etmektedir. Geçtan (2017); ortalama insanın toplum için yararlı olduğunu, toplumun değerleri geçerli olduğu sürece geçerli olduğunu, özdeşleştiği toplumda bir değişim olduğunda çevresindeki olayların kurbanı olabileceğini ve Rank’ın ortalama insandan hoşlanmadığına dair görüşlerini yazılarında belirttiğini savunmaktadır. Uyum sürecinde olan ve topluma yararlı ortalama insanın, ipotekli kimliğe sahip bireyler gibi öznel iyi oluşu da yüksek olacaktır ; bu da kimlik statüleri ve kişilik tiplerinde hem sürecin hem de niteliklerin benzer olabileceği gerçeğini ortaya koymaktadır.
Toplumun beklentilerine uyma zorunluluğu hissetmeyen ve varoluşunu, istemini bireysel olarak ortaya koyabilme cesareti gösteren bireyler de artist veya nevrotik tip olarak adlandırılmaktadır. Rank’ın (2014) tanımladığı artist tip, ortaya çıkan yeni durumlara göre sürekli olarak hareket eden dinamik bir dengeyi sürdürebilen insanlardır. Bu doğrultuda artist tipin ortalama insan tanımındaki gibi her koşulda aynı tepkiyi ve davranış örüntülerini sergilemediği, denge anlayışını normallik algısı ve topluma uyum amacıyla ortaya koymadığı anlaşılmaktadır. Geçtan (2017), Rank’ın görüşleri doğrultusunda, nevrotik tipi yaşamın karşıt eğilimlerini birleştirmek için çaba gösterip başarılı olamayan tip olarak belirtmekte ve engellenmiş bir artist olarak adlandırmaktadır. Bu da öznel iyi oluşu olumsuz yönde etkileyen bir etmen olarak görülebilmektedir.
Tüm bu görüşler ve Otto Rank’ın düşüncelerinin temelinde bulunan, bireylerin doğumla birlikte yitirdiklerinin telafisi olarak nitelendirdiği yeni insanlarla ilişki kurma çabalarının, toplumun beklentisine uygun ya da bireysel tercihe uygun yapılmasının, bireyin kişilik tipinde belirleyici olduğu anlaşılmaktadır. En ideal olduğu belirtilen artist tipe ulaşmak için ise Geçtan (2017); düşünce ve kararların bireylerin kendi sağduyusuna göre ortaya konması, suçluluk ve korku duygusunun azaltılarak olumlu duyguların öne çıkarılması, bireyin kendini kabul ederek gerçek ve ideal benliği arasındaki farkın azaltılması gibi yöntemlerin etkili olabileceğini ya da nevrotik tipin tedavisinde yön verici bir etkiye sahip olabileceğini savunmaktadır.
Kaynakça
Eryılmaz, A. ve Alpay, A. (2011). Ergen Öznel İyi Oluşu İle Kimlik Statüsü İlişkisinin İncelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi(16), 167-179.
Geçtan, E. (2017). Psikanaliz ve Sonrası. İstanbul: Metis Yayınları.
Rank, O. (2014). Doğum Travması. (S. Yücesoy, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
Görsel Kaynakça
http://blog.milliyet.com.tr/kisilik-tipleri/Blog/?BlogNo=424779 adresinden alındı.
https://www.bilgiustam.com/kisilik-tipinizi-biliyor-musunuz/ adresinden alındı.
Özge ÇANKAYA
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Aday Psikolojik Danışman
