Psikanaliz 20. Yüzyıl başlarında Freud tarafından geliştirilen, temel bir psikolojik danışma yöntemi olmayan, psikoterapi ile bağlantılı çalışmalar gerçekleştiren bir tedavi yöntemidir (Tuzcuoğlu, 1995). Psikanalitik iyileştirme yöntemi olan katarsis ise: Freud’un kurduğu psikanaliz, psikoterapik iyileştirme yöntemlerinden biri sonucunda oluşan, duygusal boşalım sürecini kavramsallaştırmak için ilk defa Breuer tarafından kullanılmış, daha sonra psikanalizin terimlerinden biri olmuştur. Katarsis bir başka tanımla baskı altına alınmış düşünceleri, bilince çıkarmak yoluyla çözümlemesi olayı ve duygusal boşalımdır (Dönmez, 2003). Birey psikoterapötik iyileşme yoluyla duygusal boşalım içine girerek rahatlar. Travmatik olaylar karşısında her birey farklı baş etme yöntemleri kullanarak süreci atlatmaya çalışır. Bu da kişilerde rahatlama, arınma durumunun oluşumuna yardımcı olur. Bu yazıda zorlu yaşam olaylarından biri olan ertelenmiş yas sürecinde katarsisin önemine değineceğim.
Kayıp; insanın sahip olduğu şeyden ayrı kalması ve onsuz bir hayata devam edebilmesi olarak tanımlanmaktadır. Yas ise kayıp durumunda ortaya çıkan üzüntüyü ifade eden bir kavramdır. Yas, genel anlamda bir yakının kaybı sonucu verilen tepkiler olarak bilinse de bireyin kaybettiğini hissettiği bir şeyden ayrı kalması, artık olmayan bir ilişkinin boşluğunu hissetmesi ya da bir değişim yaşadığı durumlarda dahi gözlenebilen bir olgudur (Aşçıoğlu-Önal ve Yalçın, 2019).
Ertelenmiş, Gecikmeli Yas vakalarında, kayba tepki daha sonraki bir döneme hatta yıllara ertelenir. Birey üzüntü, acı, özlem ve arayış gibi semptomları normalde olması gereken zamanın dışında, daha ileri bir tarihte yaşar. Keder durumları, bir kişinin ölümünden hemen sonra yaşanmak yerine daha geç bir zamana kadar yaşanmadığı durumları ifade eder. Bilinçli veya bilinçsiz olarak birey, kayıp karşısında yaşadığı acıyı bastırır ve üstünü örter (Uslu, 2021). O esnada ihtiyacı olan duyguyu yaşamak yerine kaybın oluşturduğu zorlayıcı duyguları yok sayarak ya da erteleyerek baş etmeye çalışır. Görmezden gelerek baş etmeye çalıştığı yas sürecinin ertelenmesi, içinde bulunduğu yoğun duygusal rahatsızlıktan kaçmasına ve daha ileri bir tarihe ertelenmesine sebep olmaktadır.
Sevilen birinin ölümünden doğan acıyı kabul edip yaşamak önemli bir görevdir. Bireyin kayba bağlı kederini engelleyen her şey yas sürecinin uzamasına neden olmaktadır. Sonuçta somatik ve anormal davranışlar ortaya çıkmakta ve bireyin yaşam kalitesi düşmektedir (Uslu, 2021). Bu yüzden bireyin, yas sürecinde oluşan acı üzerine ertelenmiş dahi olsa yaşayıp, kabul edip, ifade etmesi gerektiği görülmektedir. Bu da duygusal bir arınma ve boşalımın, bastırmış olduğumuz yas tepkilerini fark edip yaşamamızın önemini göstermektedir.
İnsan yaşamında doyurulmayan istekler, korku ve öfke duyguları, süperego tarafından ayıp, yasak gibi nedenlerle bastırılarak bilinçaltına itilir. Bilinçaltına itilen duygular bilinç yüzeyine çıkmak için fırsat kollar. Bastırılmış dürtülerin kontrolsüzce ortaya çıkma sürecinde Freud ”Serbest Çağrışım” kniğinden yararlanır. Serbest çağrışım, hastanın aklına gelen her türlü şeyi kesintisiz bir şekilde doktoruna anlatması şeklinde uygulanan bir yöntemdir. Bilinçdışına itilmiş duyguların yaşanıp, katarsis olanağı sağlanarak kişinin var olan rahatsızlıktan kurtulması amaçlanır (Kale,2020). Ertelenmiş yas süreci yaşayan birey; kişiliğine, değerlerine ve amaçlarına uygun yollarla matemini yaşamakta ve duyguları üzerinde çalışabilmektedir. Bireyin kendine özgü yöntemlerle katarsis görevinde ona yardımcı olabilecek alanlara yönelmesi, süreci anlamlandırmasında yardımcı olacaktır (Aşçıoğlu-Önal ve Yalçın, 2019).
Katarsis sürecinde birey, bastırmış olduğu duyguları ortaya çıkarıp, geçmişi tekrardan yaşamak suretiyle psikolojik bir arınmaya kavuşur (Kale, 2020). Psikanaliz tarihinin ilk kadın hastası olarak kabul edilen Anna O. katartik tedavinin yas sürecindeki önemine ilişkin önemli bulgular sunmaktadır. Babasının ölümünden sonra geçirdiği histeri ataklarından, Freud’un meslektaşı Joseph Breuer’in yürüttüğü tedavi sonucunda kurtulmuştur. Anna O. düzenli gerçekleştirilen terapilerde, Breuer’e hastalığının belirtilerini, imgelerini anlatmış ve bu süreci ”konuşma terapisi” olarak tanımlamıştır. Breuer’in ”ruhun arınmasını” hedefleyen bu tedavi yöntemi psikanaliz tarihine ”katartik tedavi” olarak geçmiştir. Tedavinin başarıya ulaşabilmesi için bireyin bastırmış olduğu tüm duyguları ifade etmesi, en iyi yöntem olarak benimsenmiştir. Bu yüzden unutmaya nazaran hatırlama ruhun travma ve benzeri durumlardan arınmasına yardımcı olmaktadır (Güzel-Köşker, 2009). Yukarıda bahsedilen örnekte de görüldüğü üzere ertelenmiş yas sürecini yaşayan birey, güvenli bir ortamda güvendiği terapisti ile yaşadığı duygusal paylaşımlar sonucunda, yaşadıklarını anlamlandırabilecek ve katarsis sağlayarak içsel huzura kavuşacaktır.
Bastırılan yas tepkileri üzerinde çalışmak ve duyguları ifade etmek, içinde biriken gerilimin boşalmasına ve süreci acı da olsa yaşayarak ertelenmiş yas sürecinin başarıyla tamamlanmasına katkı sağlayacaktır. Katarsis, bedenimizin sağlıklı bir tepkisi ve sinyali olan duyguların bizi esir etmesindense, kendimize özgü yollar kullanarak ifade edilmesine ve duygusal bir boşalım sağlayarak ruhun arınmasına yardımcı olan bir iyileşme yöntemidir.
KAYNAKÇA
Aşçıoğlu-Önal, A., ve Yalçın, İ. (2019). Yas sürecinin grupla psikolojik danışmada ele alınması üzerine bir inceleme. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 9(55), 1013-1051.
Güzel-Köşker, N. H. (2009, Mayıs). Sahnedeki yitim: Vahşi batı. Edebiyat ve Bilim-I Uluslararası Sempozyumu’nda sunulan bildirinin yeniden düzenlenmiş ve genişletilmiş biçimidir. Ankara Üniversitesi Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Ankara.
Kale, Ö. (2020). ”Sıradan hayatlar”ın psikanalitik tahlili. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(34), 113-138. https://doi.org/10.14520/adyusbd.565503
Mustan-Dönmez, B. (2003). Psiko-etik bir fenomen olan katarsisin ‘müzik’teki görünümü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
Tuzcuoğlu, N. (1995). Psikanaliz kuramı ve özellikleri. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, (7), 275-285.
Uslu, M. (2021). Yas ve çocuk: Ebeveynini/ bir yakınını kaybeden çocuklara ve geride kalan yetişkinlere yardım ve öneriler. Çizgi Kitapevi.
GÖRSEL KAYNAKÇA
https://iyikigormusum.com/public/uploads/files/llalala.jpg
https://gulsahmeralozgur.dr.tr/katarsis-nedir/.
Feride ÇELİK
Psikolojik Danışman
