Kışın karda önümüzde yürüyen birinin kayıp düşmesi, rakip takımdan birinin tökezlemesi, aşırı özgüvenli bir şekilde ortaya çıkan iş arkadaşımızın çuvallayıp konuşamaması, düşen kedi videoları… Hadi itiraf edelim! Hepimiz o an hissedilen o muhteşem hazzı az çok tanıyoruz. Zaman zaman talihsizliklere ve utanç verici anlara gülüyor, hatta bazen ayıp olmasın diye kahkahalarımızı susturmaya çalışıyoruz. Peki başkalarının yaşadığı talihsiz olaylara gülmek bizi kötü biri yapar mı?
Hemen hemen her duyguya ve eyleme bir kelime atayan Almanlar, başkalarının yaşadığı üzücü olaylardan ya da talihsizliklerden duyduğumuz keyife “Schadenfreude” demişler. Mutluluk, neşe gibi duygulara kıyasla bu duygunun ifade edilmesi ya da hissedildiğinin kabullenilmesi nahoş olarak düşünülebilse de hiç de nadir bir duygu değil aslında (Erzi, 2019). Schadenfreude birçok alanda özellikle siyasi partiler ve futbol kulüpleri gibi açıkça rekabet içinde yer alan gruplarda kendini oldukça sık göstermekte. Bir kişinin kendisini diğerlerinden daha başarılı hissetmesinin potansiyel yollarından biri, başkasının başına bir talihsizlik gelmesinde yatar (Orçun, Gençyürek ve Ekinci, 2018).
Bu duygunun temelinde; kişisel kazançlar, talihsizliği hak ettiğini düşünme ve kıskançlık şeklinde üç farklı durum vardır (Orçun, Gençyürek ve Ekinci, 2018). İnsanlar kendileri ve diğerlerini ben ve öteki, kendi-grubum ve yabancı-grup olarak kategorileştirmeye yönelik bir eğilime sahiptirler (Bilmez, 2019). Dolayısıyla yabancı grubun ya da ötekinin başına gelen talihsiz olay, kişinin kendisine bir kazanç sağlıyorsa, schadenfreude oluşabiliyor. Bir diğer durum ise başına talihsizlik gelen kişinin veya grubun bu talihsizliği hak edip etmemiş olması. Çoğu zaman, başka birinin yaşadığı talihsizlik hak edilmiş olarak algılanıyor ve adaletin yerini bulduğu hissinden zevk alınabiliyor (Smith, 2020). Schadenfreude’nin kökeninde bulunan en önemli ve son durum ise kıskançlık duygusu çünkü ikisi de benzer duygulara yol açıyor; suçluluk, utanç, gizleme. Schadenfreude’nin ortaya çıkmasında bireyin o durumdaki sorumluluğu da oldukça etkili. Hedef kişinin düştüğü olumsuz durumda, kişinin sorumluluğunun az ya da çok olması da hedef kişiye karşı hissedilen schadenfreude duygusunu değiştirebiliyor (Erzi, 2019).
Günümüz dünyasında hepimiz daha hızlı olmak, daha çok beğenilmek, en iyisi olmak için uğraşıyoruz ve bunlar olurken maalesef ki kendimizi başkalarıyla kıyaslamak bizim için kaçınılamaz bir durum oluveriyor. Bazen yaşadığımız başarısızlıkta “ben başaramadım ama o da başarılı olamadı” diyerek kendimizi rahatlatıyor bazen de başardığımızı hissettiğimizde “ben herkesten daha iyiyim” diyerek kendimizi onurlandırabiliyoruz. Fakat kabul etsek de etmesek de Schadenfreude, hepimizin bu rekabet içinde geçen hayatının birer parçası. Bazen kendi yetersizliklerimizin üstünü örtmek için başkalarının mutsuzluğuna sarıldığımız, bazen de kendi dertlerimizi unutmak için daha büyük talihsizliklerde veya daha komik anlarda çözüm aradığımız olabiliyor ancak genellikle bu zararsız bir eğlence. Üstelik yaşamın komik yanlarını görmemize, hayata bir nebze olsun farklı bakmamıza da yardımcı bir duygu. Önemli olan bu duyguyu kabul edip başarısızlık ve hüsranda yalnız olmadığımızı ve bunların toplumun birer parçası olduğunu anlamamız.
Kaynakça
Bilmez, B. (2019). Schadenfreude: Başkalarının Talihsizliğinden Keyif Almak. Yakın İlişkiler: https://yakiniliskiler.com/2019/02/10/schadenfreude-baskalarinin-talihsizliginden-keyif-almak/ adresinden alındı
Erzi, S. (2019). Yardım Davranışlarının Schadenfreude, Benlik Saygısı ve Benlik Tehdit Algısı Bakımından İncelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(3), 1016-1021.
Erzi, S. (2020). Zararına Sevinme (Schadenfreude) ve Yardım Davranışlarının Karanlık Üçlü; Benlik Saygısı, Empati ve Bakış Açısı Alma Bakımından İncelenmesi. Kalem Uluslararasi Egitim ve Insan Bilimleri Dergisi, 10(1).
Orçun, Ç., Gençyürek, G., Ekinci, R. (2018). Futbolda Rakip Takım Müsabaka Sonuçlarının Hisse Senedi Fiyatları Üzerinde Etkisi. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi , 432-441.
Smith, T. W. (2020). Schadenfreude: Başkasının Talihsizliğinden Duyulan Keyif. (Çev. N. Bingöl) İstanbul: Kolektif Kitap. (Orijinal yayın tarihi, 2018)
Elif CEYLAN
Aday Psikolojik Danışman/Ege Üniversitesi
