Sınırda kişilik bozukluğu, genç yetişkinlik döneminde başlayan ve aşırı dürtüsellik, duygulanımda ve kişiler arası ilişkilerde dengesizlik, benlik algısında yetersizlik ile terk edilmeye karşı aşırı hassasiyet göstermeyle kendini göstermektedir. Sınırda kişilik bozukluğu tanısının konulabilmesi için psikiyatri hekimlerinin DSM-5 tanı kriterlerinden aşağıda yer alan dokuz kriterden en az beş tanesini gözlemlemesi gerekmektedir:
- Terk edilmekten kaçmak için aşırı çaba gösterme
- Gözünde aşırı büyütme ve yerin dibine sokma uçları arasında giden, tutarsız ve gergin kişiler arası ilişkiler
- Kimlik karmaşası
- Kendine kötülüğü dokunacak en az iki dürtüselliğe sahip olma (aşırı para harcama, aşırı cinsellik, madde kötüye kullanımı, güvensiz araç kullanımı)
- Yineleyici intihar girişimi davranışları ya da göz korkutmalar
- Duygulanımda tutarsızlık
- Süreğen bir boşluk duygusu
- Uygunsuz yoğun öfke, öfke denetiminde güçlük
- Zorlanmayla ilişkili gelip geçici kuşkucu düşünceler ya da ağır çözülme belirtileri (2).
Sınırda kişilik bozukluğunun kadınlarda, erkeklere nazaran üç kat daha fazla tanı olarak konulduğu, dünyada görülme sıklığı olarak %2 civarında olduğu bilinmektedir. Sınırda kişilik bozukluğunun tanı ve tedavi sürecine yönelik birbirinden farklı yaklaşımların açıklamaları mevcuttur. Diyalektik davranışçı terapi adı verilen Linehan (1993) tarafından geliştirilen yaklaşım bu terapilerin içinde en etkililer arasında yer almaktadır. Linehan’a (1993) göre sınır durum biyolojik olarak duygusal strese yatkın olma, ailenin çocuğun duygusal sorunlarını onaylamaması, olumsuz duygu durum ile başa çıkmasına izin vermemesi arasındaki etkileşim sonucunda kendini göstermektedir. Bu durumun sonucunda duygusal sorunla karşı karşıya kaldığında birey kendine zarar verme yöntemine başvurabilmektedir (4).
Beck’in bilişsel kuramı, Bilişsel davranışçı terapi Psikanalitik yaklaşım, Şema terapi, genetik ve nörobiyolojik faktörler, Bowlby’nin bağlanma kuramı, Çocukluk dönemi travmaları sınırda kişilik bozukluğunu açıklamada etkili olan diğer yaklaşımlar arasında yer almaktadır. Diyalektik davranışçı yaklaşımın duygu düzenlemeyi merkeze alan, beceri kazandırma odaklı tedavi yaklaşımı, özellikle intiharı önlemeye yönelik beceri kazandırma ve danışanla-terapist arasında iletişimi açık tutma (danışan intihar etmeyi düşündüğünde, riskli eylemlere başvurmak aklından geçtiğinde terapisti ile her an iletişim kurabilir, terapistine ulaşmaya çalışabilir) yöntemleri diğerlerinden ayrılmaktadır (1).
Sınırda kişilik bozukluğunun tanı ve ayırt edici özellikleri ile tedavi sürecine yönelik etkili olabilecek yaklaşımlar yukarıda açıklanmıştır. Sınırda kişilik bozukluğu ile ilgili özetle şunlar söylenebilir:
Tedavisi diğer birçok kişilik bozukluğuna göre uzun ve zahmetlidir, tedavi sürecinde sorumluluk sadece ruh sağlığı uzmanlarına ait olmayıp aynı zamanda aile ve yakın çevrenin yaklaşımları da etkili olmaktadır. Çocukluk döneminden itibaren duygusal sorunlarla karşı karşıya kalan bireylerin yargılanma yerine anlaşılmaya çalışmaları yargılanmadan dinlenmeleri ve duygu düzenleme konularında desteklenmeleri hastalığın önlenmesi, ortaya çıkması açısından etkili olabilir (1). Bununla birlikte sınırda kişilik bozukluğu gibi kişilik bozukluklarının tedavi süreçlerinde sabrın, işbirliğinin ve çevredeki insanların olumlu tutumlarının önemli olduğu söylenebilir.
Mücahit Akkaya
Psikolojik Danışman/Doktorant
