PDR’de yeni açılımlar: Yaşlılarla Psikolojik Danışma

Gelişim dönemi bağlamında yaşlılık yazısının tamamlayıcısı olarak ele alınan yaşlılarla psikolojik danışmayı anlatan, yaşlılarla psikolojik danışmaya ilişkin değerlendirmelere yer verilen yazıda öncelikle yaşlılarla psikolojik danışma konusu ele alınacaktır.

Yaşlı nüfusunda görülen artışla birlikte psikolojik danışma hizmetlerinde yaşlılara yönelmenin söz konusu olacağı düşünülmektedir (Doğan, 2000). Yaşlı kişilerin, hayatlarında yaşadıkları ekonomik, psikolojik, sosyal ve sağlığa ilişkin değişiklikler beraberinde sorunları da getirebilmektedir. Bu durum, toplumun ilgilenmesi gereken bir problem alanının da ortaya çıkmasına yol açmıştır. Yaşlanmaya bağlı ortaya çıkabilecek sorunların önlenmesi, çıkan sorunlara müdahale edilmesi ise yaşlı bireyin uyumu açısından önem arz etmektedir. Bu noktada sosyal politikalar ve psikososyal hizmetin önemi ortaya çıkmaktadır. Sosyal politikalar açısından yaşlılara hizmet merkezi, yaşlı bakım hizmetleri gibi çalışmalar ile yaşlılara yönelik hizmetlere başlanılmış, yaşlı hastalar için evde bakım hizmetleri, yaşlı dayanışma merkezleri ile verilen hizmetlerin çeşitliliğinde artış gerçekleştirilmiştir (Demir-Çelebi ve Yukay-Yüksel, 2014). Yaşlılara sunulacak psikolojik danışma hizmetinin temelinde onların kendi kendilerine yetebilmelerini destekleme, mutlu birey olmalarına yardımcı olacak çalışmaların yer alması beklenmektedir. Yaşlı bireyin, yaşlılık dönemine hazırlanması, kendini karşılaşabileceği sorunlar karşısında güçlendirmesi ve başa çıkma mekanizmalarını işe koşabilmesi açısından değerli görülmektedir (Savi-Çakar, 2020). Yaşlı bireylerin fiziksel ya da mental hastalık durumu ile karşı karşıya kaldıklarında ihtiyaç duydukları hastane koşulları ile onları buluşturmak sosyal politikalar bağlamında önem arz etmektedir. Bir başka deyişle yaşlılara yönelik sunulan hizmetleri sadece psikososyal bağlamda değil aynı zamanda sosyal politikalar bağlamında da ele almak gerekmektedir. Yaşlılara yönelik sunulacak psikolojik danışma hizmeti sosyal açıdan şu şekilde sıralanabilmektedir:

• Yaşlı bireylerin sosyal yaşama katılımlarını destekleme, sağlama,
• Yaşlı bireylerin kendilerini çeşitli alanlarda geliştirmelerine destek olma, onlara seçenekler sunma,
• Yaşlı bireylerin tecrübe ve birikimlerinden faydalanılacak ağlar kurma,
• Yaşlı bireylerin kendilerini üretken hissetmeleri sağlayacak ortamlar oluşturma,
• Kuşaklar arası bilgi-beceri paylaşımını artırıcı projeler geliştirme,
• Her ortamda yaşlı bireylerin haklarını kullanabilmelerini sağlayıcı düzenlemeler yapma,
• Karar alma süreçlerinde yaşlı bireylere yardımcı olacak sivil toplum kuruluşlarını arttırma, bu kuruluşlarda çalışma yapmayı teşvik etme (Demir-Çelebi ve Yukay-Yüksel, 2014).

Yaşlıların psikolojik danışma hizmetine ihtiyaç duyduğu başlıca konular ise şöyle sıralanmaktadır:

• Yeni ve eski kayıpların yasının paylaşılması, yas sürecinde psikolojik yardım hizmeti sağlama,
• Akut ya kronik fiziksel rahatsızlıklarla başa çıkabilmeyi sağlama,
• Başkalarına bağımlı olmadan özerk bir yaşam sürebilmelerini destekleme,
• Kuşak çatışmalarının azaltılmasına destek olma,
• Yaşlılığın beraberinde getirdiği yaşam koşullarına uyum sağlamada destek olma,
• Ölüm kaygısı ile başa çıkma konusunda destek sağlama (Savi-Çakar, 2020).

Yaşlılık döneminde bireylerin karşılaştıkları güçlüklerin başında rol geçişleri gelmektedir. Bir yandan emeklilik ile birlikte iş yaşamından ayrılan birey, öte yandan çocuklarının evlenmesiyle birlikte yalnızlaşmanın getirdiği sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Bu dönemde yaşlı birey, hayatını gözden geçirme, yaşamını düzenleme konularında psikolojik yardım hizmetinden yararlanabilir (Demir-Çelebi ve Yukay-Yüksel, 2014).

Son olarak yaşlılara yönelik sunulacak psikolojik danışma hizmetinde yararlanılabilecek psikolojik danışma ve psikoterapi yaklaşımları şöyle sıralanabilir: Bireysel terapiler, Kısa süreli  danışmalar, Psikoanalitik (içgörü yönelimli) terapi, Dinamik olmayan psikoterapiler, Bilişsel-davranışçı terapi, Cinsel terapi, Yaşamı gözden geçirme terapisi, Aile danışması, Sanat terapisi, Postmodern yaklaşımlar, Hobi terapisi, Anımsama terapisi (Savi-Çakar, 2020).

Yaşlılara yönelik gerçekleştirilebilecek psikolojik danışma hizmetlerinin önleyici ve müdahale edici özelliklere sahip olduğu; önleyici çalışmaların özellikle yaşlılığa hazırlık programları dahilinde ele alınabileceği, müdahale çalışmalarının ise yaşlı bireylerin karşılaştığı yaşam ve uyum sorunu problemlerinin azaltılmasına yönelik gerçekleştirilebileceği söylenebilir. Bu bağlamda ilk yazı ile birlikte dosya konusu olarak yaşlılarla psikolojik danışmanın genel değerlendirilmesine şu şekilde yer verilebilir:

Dünyanın ve ülkemizin yaşlı nüfusunda görülen artış, çoğu zaman ‘yokmuş’ gibi tutum takınılan yaşlılara yönelik sosyal politika ve psikososyal destek hizmetlerinin sunulması gerçeğini gün yüzüne çıkarmaktadır. Birleşmiş milletler tarafından 1999 yılı Yaşlılar Yılı olarak ilan edilirken ülkemizde ise 2019 yılı Cumhurbaşkanlığı tarafından ‘‘Yaşlılar Yılı’’ olarak ilan edilmiştir. Bu durum yaşlıların durumuna dikkat çekilmesi açısından değerli görülebilir. Ayrıca dünyada 1 Ekim Dünya Yaşlılar Günü olarak kutlanmakta, yaşlı bireylere yönelik toplumda hoşgörünün, anlayışın ve destekleyici tutumların yerleşmesini sağlama amaçlı etkinlikler yapılmakta, billboardlarda ilgili afişlere yer verilmektedir. Yaşlılara yönelik psikolojik danışma hizmetlerinin, orta yaştaki bireyleri yaşlanmaya hazırlamakla başlatılması önleyici hizmetler bağlamında değerli görülebilirken; yaşlılıkla birlikte yeni yaşama uyum sağlama, sosyal destek ağlarını güçlendirme, yaşlı bireye yaşam ve başa çıkma becerilerini kazandırma, yeni hobiler edinmelerini sağlama ve fiziksel aktiviteleri yapmalarını destekleme onların yaşama katılmaları, kendilerini dışlanmış hissetmemeleri açısından değerli görülebilir. Yaşlı bireylerin daha sık karşılaştıkları uyum sorunları ve bozuklukları önlemek ya da bunlarla karşılaştıklarında kendilerini ‘savunmasız’ hissetmemeleri açısından psikoeğitim grupları ya da psikolojik danışma grupları oluşturulabilir. Söz konusu psikoeğitim gruplarının bilişsel davranışçı yaklaşımla farkındalık temelli yaklaşımlara dayalı olması; psikolojik danışma gruplarının ise özellikle yurt dışında etkililiği kanıtlanmış anımsama terapisi ile sanat terapisi, öyküsel terapi, süreklilik kuramı, aktivite kuramına dayalı oluşturulması işlevsellik açısından değerli görülebilir. İşe yerleşemeyen psikolojik danışma ve rehberlik mezunlarındaki artış ile yaşlı nüfustaki artış göz önünde bulundurulduğunda çalışmaların bu alana doğru yöneltilmesi önemli görülebilir.

Kaynaklar

Demir-Çelebi, Ç., ve Yukay-Yüksel, M. (2014). Yaşlılık ve yaşlılara sunulan psikolojik danışma ve rehberlik uygulamalarına bir bakış. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 4(2), 175-202.

Doğan, S. (2000). Türkiye’de psikolojik danışma ve rehberliğin durumu ve geleceğe ilişkin yönelimler. Eğitim ve Bilim, 25(118), 3-8.

Savi-Çakar, F. (2020). Yaşlılık dönemi ve uyum problemleri. İçinde, F. Savi-Çakar (Ed.). Yaşam dönemleri ve uyum sorunları (420-454). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Görsel Kaynakça:

1 – https://www.haberturk.com/1-ekim-dunya-yaslilar-gunu-2820702

2 – https://www.ntv.com.tr/teknoloji/covid-19la-yaslilarin-internet-kullanimi-artti,oKqEtBLbik27yURB2pQUlw

Mücahit Akkaya

Psikolojik Danışman / Doktorant