6 Şubat 2023 Pazartesi günü meydana gelen ve 11 il ile birçok ilçeyi derinden sarsan, binlerce insanın hayatını kaybetmesine neden olan depremin etkileri birçok alanda hissedilmektedir. Bu yazıda 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depreminin eğitime yansımaları iki bölümde ele alınacaktır. İlk olarak sayısal veriler ışığında depremin öğrenciler ve eğitim emekçileri üzerindeki yansımaları ele alınacak ardından son bölümde öğrencilere ilişkin risk etmenlerine dikkat çekilecek, sorunların azaltılmasına yönelik önerilere yer verilecektir.
Depremin Eğitime Yansımaları: Sayısal Veriler
6 Şubat Kahramanmaraş depreminin ardından tüm illerde eğitim-öğretime 20 Şubat’a kadar ara verilmiştir. 20 Şubat tarihinde ise Elazığ dahil 71 ilde eğitim-öğretime başlanmıştır. Geri kalan 10 ille ilgili tedbirler ise şu şekilde gerçekleşmiştir: Diyarbakır, Kilis ve Şanlıurfa illerinde eğitim-öğretime 1 Mart tarihinde, Gaziantep, Osmaniye ve Adana illerinde 13 Mart tarihinde ve 27 Mart tarihinde ise Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya ve Hatay’da kademeli olarak eğitim-öğretime başlanmıştır (MEB, 2023a). Depremden etkilenen 10 (Elazığ ilk başta depremden etkilenen illere dahil edilmemiştir) şehirde resmi ve özel eğitim kurumunda deprem öncesinde toplamda 3 milyon 600 bin 891 öğrencinin bulunduğu bilgisi paylaşılmıştır.
Deprem bölgesindeki öğrencilere sağlanan nakil hakkı ile birlikte okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve lise kademelerinde öğrenim gören toplam 202 bin 817 öğrencinin başka illere nakilleri gerçekleştirilmiştir. En çok nakil Hatay ilinden gerçekleşirken en fazla öğrenci alan il ise Ankara olmuştur. Bu durum nakil alan şehirlerdeki sınıf mevcutlarının artmasına, çoğu okulun kapasitesini zorlayacak sayıda öğrenci kabul etmelerine yol açmıştır. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından depremden etkilenen öğrencilere devamsızlıktan muaf tutulma hakkı da tanınmıştır (MEB, 2023b). Öğrencilerin devamsızlıktan muaf tutulmaları bir yandan sınıf tekrarı gibi hak kayıplarına maruz kalmamaları açısından faydalı olurken bir yandan da okulun koruyuculuğundan yararlanamamaları, okul terkinin artması açısından risk teşkil etmiştir. 16 Mayıs 2023 tarihli habere göre, deprem bölgesindeki okullarına dönen öğrenci sayısı 77 bin 647 olarak açıklanmıştır (NTV, 2023).
Depremin öğretmen cephesi açısından yansımalarına bakıldığında, 19 Mart 2023 tarihli habere göre depremden etkilenen 10 şehirden diğer illere 3 bin 995 öğretmenin nakil işleminin gerçekleştirildiği bildirilmiştir (MEB, 2023c). Deprem bölgesinden ayrılan öğretmenler kadar, deprem bölgesine ataması yapılan öğretmenler de dikkate değer sayıda görünmektedir. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından açıklanan 45 bin öğretmen ataması kontenjanının %52’sinin deprem bölgesindeki illere ayrıldığı bir başka deyişle deprem bölgesindeki 10 şehre 23 bin 400 öğretmenin atamasının yapıldığı belirtilmiştir (Habertürk, 2023). Deprem bölgesine atanan ve hali hazırda orada çalışmakta olan 210 bin 215 öğretmenin barınma sorununun ise öğretmenlerin tek tek aranması sonucunda çözüldüğü, Milli Eğitim Bakanı tarafından açıklanmıştır (AA, 2023). Resmi veriler ışığında depremin öğrenci ve öğretmenlerin eğitim alma-eğitim verme durumlarını nasıl etkilediği ifade edilmiştir.
Öğrencilere Yönelik Risk Faktörleri ve Çözüm Önerileri
Yazının bundan sonraki bölümünde öğrencilerin iyilik hallerine yönelik yapılan çalışmalara, risk etmenlerine ve önerilere yer verilecektir. 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depreminden etkilenen çocuklara yönelik ilk olarak, oluşturulan psikososyal destek çadırları aracılığıyla sosyal duygusal gelişimlerini destekleyici çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar kapsamında 418 psikososyal destek çadırı ve 88 hastane sınıfında 413 bin 685 öğrenciye ulaşılmıştır (MEB, 2023d). Okullarda yapılan çalışmalara bakıldığında ise deprem bölgesindeki illere yönelik MEB Deprem Sonrası Psikososyal Destek Eylem Planı oluşturulup uygulamaya konulmuştur. Okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve lise düzeyine yönelik psikososyal destek programı, aile, öğretmen ve yetişkinler için yardım broşürleri ile deprem aile ve öğretmen bilgilendirme oturumları gerçekleştirilmiştir (MEB, 2023e).
Çalışmaların yürütülmesinde psikolojik danışmanlar önemli bir rol üstlenmiştir. Psikososyal destek çalışmaları sırasında bireysel çalışmaya ihtiyaç duyulan öğrencilerle psikolojik danışmanlar tarafından birebir çalışmalar yürütülmüştür. Öğrencilerin deprem karşısında hissettikleri duygular, kayıp-yas öyküleri profesyonel bir şekilde ele alınmış, iyilik hallerini koruyucu, sosyal-duygusal gelişimlerini destekleyici çalışmalar psikolojik danışmanlar tarafından yapılmıştır. Ancak bu çalışmaların yürütülmesinde psikolojik danışmanlar, sayıca az olmalarından kaynaklı güçlüklerle de karşılaşmıştır. Okullarda psikososyal destek hizmetlerini etkin bir şekilde yürütmeye yardımcı olacak kadar psikolojik danışmanın istihdam edilmemesi, bu süreçte psikolojik danışmanların iş yüklerinin artmasına, psikolojik açıdan daha fazla yıpranmalarına yol açmıştır.
Deprem sonrasında öğrencilerin okula devam sürecinin takibi, öğrencilerin sosyal-duygusal gelişimlerini destekleyici çalışmaların yürütülmesi gibi iş ve işlemleri yürütmekle ilgilenen psikolojik danışmanların, koruyucu-önleyici ruh sağlığı hizmetlerindeki rolleri büyüktür. Deprem sonrası artan yoksulluk, ailelerin işlerini kaybetmeleri gibi sorunlar okul terki, çocuk yoksulluğu gibi sorunların derinleşmesine yol açabilmektedir. Okul öncesi, ilkokul ve ortaokul gibi akranlarla bir arada olmanın iyilik hali üzerinde olumlu etkiye sahip olduğu yaş grubundaki çocukların, fiziksel aktivitelere, ilgi alanları doğrultusunda oyun temelli çalışmalara dahil edilmeleri faydalı olabilmektedir. Okul öncesinde başlayan okullarda ücretsiz bir öğün yemek verilmesinin, tüm kademelere yayılması, okullarda öğrencilerin beslenme ihtiyaçlarının karşılanması onların fiziksel sağlıklarına doğrudan olumlu katkı sağlayacaktır.
Okul terki; çocuk işçiliği, suça karışan çocuklar gibi yüksek düzeyde risk etmenleri ile ilişkili olduğundan deprem bölgesindeki okullara yönelik koruyucu-önleyici çalışmaların yapılması, mikro ve makro ölçüde çocuğun yararına olan uygulamaların hayata konulması gerekmektedir. 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depreminin olumsuz etkilerini aza indirme konusunda Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlığı’nın işbirliği içinde çalışmaları, ailelerin ekonomik anlamda güçlendirilmeleri, aileyi oluşturan bireylerin iyi oluşlarını destekleyici uygulamaların hayata geçirilmesi, öğrencilerin okula devamlarının takip edilmesi, ekonomik durumu yetersiz öğrencilerin başta okul ihtiyaçları olmak üzere ihtiyaçlarının karşılanması konusunda destek programlarının faaliyete konulması önem arz etmektedir.
Mücahit AKKAYA
Uzman Psikolojik Danışman / Doktorant
