Okul Öncesi Dönemde Sosyal Becerilerin Desteklenmesi

Çocuk, sosyal bir çevre içinde doğar ve içinde bulunduğu sosyal çevrenin ona karşı tutumu ve gereksinimlerini karşılayış biçimi; çocuğun tepkileri, davranış özellikleri, bedensel ve ruhsal gelişimi ve kişilik yapısının biçimlenmesinde rol oynayan önemli etkenlerden birisidir (Altınköprü, 2003). Bu süreçte ise eğitimin önemi göz ardı edilemez. Eğitim çocuğun doğduğu andan itibaren ailede başlayan, daha sonra ise formal yolla okulda ve informal yolla da sosyal çevrede yaşam boyu devam eden bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. Çocuk içine girdiği ortama uyum sağlamaya çalışırken sosyal olarak da bir gelişim süreci yaşamaktadır. Bu anlamda sosyal gelişim, bireylerin ve çocukların belirli bir grubun öteki üyelerinin değerlerini, davranışlarını ve inançlarını kazandıkları süreç olarak tanımlanır (Gander & Gardiner, 1993).

Sosyalleşmede aile, akran ve kitle iletişim araçları önemli bir etkiye sahiptir (Kaya ve Tuna, 2008). Çocukların toplumsallaşmasında ailesinden sonraki en önemli kurum olan okul öncesi eğitim kurumlarında, çocuklar akranları ile iletişime girerek kurallara uyarak, kendisinin ve başkalarının haklarına saygı göstererek sosyalleşmeye başlarlar (Uzuner ve Gürsoy, 2010; LAU Wing Chi, 2012). Bu dönemde yaşanan deneyimler, ilerideki sosyal ilişkilerin temelini oluşturmaktadır (Vural, 2006). Sosyal becerisi gelişmiş olan çocuklar katıldıkları etkinliklerden daha çok zevk alır ve kendi kararlarını kendileri verebilirler. Sosyal becerisi yeterince gelişmemiş olan çocuklar ise akranları tarafından dışlanabilir, ihmal görebilir ve yetişkinlerin ihmaliyle, istismarıyla karşılaşabilirler (Çetin, Alpa ve Albayrak, 2003). Sosyal becerilerde yetersiz olan çocuklar yaşamları boyunca kişiler arası ilişkilerinde, duygusal alanlarda, okul yaşamlarında ve meslek yaşamlarında çeşitli problemlerle karşılaşmaktadırlar. Bu problemlerin yaşanmaması için çocukların sosyal beceri düzeylerinin arttırılıp, sağlıklı bir şekilde toplumsallaşmalarının sağlanması gerekmektedir (Antia Shirin & Kreimeyer Kathryn, 1988).

Sosyal becerilerin, yaşamın ilk yıllarından başlayarak desteklenmesi gerekmektedir. Bu nedenle okul öncesi dönemden itibaren çocuğa sosyal becerilerin ve sosyal duygusal davranışların kazandırılmasında anne baba ve öğretmene önemli görevler düşmektedir. Okul öncesi eğitim programında yer verilen farklı etkinliklerle ve kullanılan yöntemlerle, erken yıllardan itibaren çocuklara sosyal beceriler kazandırılabilir (Ceylan, 2009). Yapılan çeşitli çalışmalarda, okul öncesi eğitime devam etme süresi arttıkça çocuklarda problem çözme ve sosyal beceri yeterliklerinin arttığı bulunmuştur (Akbaş, 2005; Dervişoğlu Mavi, 2007; Kapıkıran ve İvrendi, A. ve Adak, A. 2006). Özellikle, etkinliklere katılımın sağlandığı durumlarda çocukların daha fazla sosyal uyum ve sosyal yeterlik gösterdikleri dikkat çekmektedir (Kurt, 2007; Leung, 2010; Howie ve ark., 2010).

Sosyal Beceri ve İletişimin Önemi

Gelişim teorileri incelendiğinde çocuğun sosyalleşme sürecinin bilişsel gelişim süreci ile eş zamanlı gittiği görülür. Akranlar arasında gerçekleşen sosyal alışveriş, sohbet ve iletişim çocuklardaki benmerkezci düşünmenin azalmasını, bunun yanında empati kurabilme becerisinin artmasını sağlar. Böylece, çocukların uyumsuz, agresif davranışları yerine sosyal davranışlarının iyileştiği ve süreç içerisinde çözüm üretebildiği bir etki yaratılmış olur.

Bunun yanı sıra; çocukların akran grubu içerisinde bulunması sosyal bilişlerini ve sosyal davranışı anlayabilme becerisini geliştirir. Bu sayede, çocuklar kuralları ve normları anlar, kendi becerilerinin farkına varır.

Sosyal Beceri Eksikliği olan Çocukların Ayırt Edici Özellikleri;

• Uzun süreli ve yakın arkadaşlık kuramaz,
• Arkadaşları arasında çok tercih edilmez,
• Yaşadığı olaylar karşısında nasıl tepki vereceğini bilemez,
• Yetişkinlerle iletişim kurmada zorlanır,
• Kırıcı, agresif bir konuşma tarzı vardır,
• Konuşmayı başlatmakta güçlük çeker, konuşurken karşısındakini dinlememe görülür,
• Duygularını ifade etmede ve başkalarının duygularını anlamakta zorlanır,
• Espri ve gerçek ayrımını yapamaz,
• Jest ve mimikleri anlamakta güçlük çeker,
• Grup çalışmalarına dahil olamaz,

Sosyal Beceriyi Geliştirmeye Yönelik Neler Yapılabilir?

• Evde bazı senaryolar yaratıp rol oyunları oynamak, çocuğun sıkıntı çektiği alanlara yönelik roller vermek. Örneğin; yeni tanıştığı biri ile konuşma başlatarak tanışma ve konuşmayı sürdürme. Haksızlığa uğradığını düşündüğü herhangi bir konu ile ilgili konuşmak gibi.
• Ev ortamında bireylerin birbirleriyle ilgili olumlu özelliklerini ve beğendikleri yönlerini söylemesini ya da yazmasını istemek,
• Gösterilen olumlu davranışları övmek ve pekiştirmek için destek olmak.
• Kısa hikayeler okuyup “sen olsan ne yapardın ya da ne hissederdin” gibi sorular sorarak sosyal düşünme becerilerini geliştirmek,
• Çocuğunuzun fikirlerini yargılamadan dinliyor olmak. Gerektiği durumlarda kendi fikirlerinizi paylaşmak,
• Arkadaşça olan ve arkadaşça olmayan davranışları düşünerek yazmak ya da konuşmak,
• Çocukların akranlarıyla beraber sosyal beceri geliştirmeye yönelik zaman geçirmelerine fırsat yaratmak,
• Çocuğunuz ile sahilden/parktan çakıl taşları toplayıp, bunların üzerine birlikte boyalar ile farklı duygu ifadeleri çizmek ve her taşın(duygunun) üzerine sohbet edilmesini sağlamak,
• Bu bağlamda sosyal becerileri geliştirme açısından ‘‘Çocuklar İçin Duygularla İletişim Becerileri – Bonnie Thomas’’ kaynak önerisi olarak verilebilir.

Kaynakça

Altınköprü, T. (2003). Çocuğun Başarısı Nasıl Sağlanır? İstanbul: Hayat Yayıncılık.

Akbaş, S. (2005). Okulöncesi eğitime devam eden 6 yaş çocukların sosyal problem çözme becerilerinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Antia Shirin, D., & Kreimeyer Kathryn, H. (1988). Maintenance of positive peer İnteraction in preschool hearing- impaired children, The Volta Review, 18(4), 325-327.

Ceylan, Ş. (2009). Vineland sosyal- duygusal erken çocukluk ölçeğinin geçerlik-güvenirlik çalışması ve okul öncesi eğitim kurumuna devam eden beş yaş çocuklarının sosyal-duygusal davranışlarına yaratıcı drama eğitiminin etkisinin incelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi) Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Çetin, F., Alpa, B, A. ve Albayrak, K., D. (2003). Araştırmadan Uygulamaya Çocuklarda Sosyal Beceriler Grup Eğitimi. İstanbul: Epsilon Yayıncılık.

Dervişoğlu Mavi, C. (2007), Okul öncesi kurumlarına devam eden 6 yaş çocuklarının, sosyal becerilerini ve problem davranışlarını etkileyen faktörlerin incelenmesi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Gander, M. J. & Gardiner, H.W. (1993). Çocuk ve ergen gelişimi (Çev. A. Dönmez, N. Çelen ve B. Onur). Ankara: İmge Kitabevi.

Howie, L.D, Lukacs, S.L., Pastor, P.N, Reuben, C.A. and Mendola, P. (2010). Participation in activities outside of school hours in relation to problem behavior and social skills in middle childhood, Journal of School Health, 80( 3), 119-125.

Kapıkıran, N., İvrendi, A. ve Adak, A. (2006). Okul öncesi çocuklarında sosyal beceri: durum saptaması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 20-21.

Kaya, K. ve Tuna, M. (2008). İlköğretim çağındaki çocukların sosyalleşmesinde televizyonun etkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 159-182.

Kurt, F. (2007). Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden beş-altı yaş çocuklarının sosyal uyum ve becerilerine proje yaklaşımlı eğitim programlarının etkisinin incelenmesi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

LAU Wing Chi, M. (2012). Can Children’s Social Skills be Enhanced Through Singin Games in Music Lesson

Leung, C. (2010). An experimental study of eduplay and social competence among preschool students in Hong Kong, Early Child Development and Care, 1–14.

Soysal, Cemre. Mutlu Çocuk Mutlu Öğrenci. Sayfa (2. Baskı.). DBE Yayınları, İstanbul

Uzuner, N. ve Gürsoy, F. (2010). Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden çocukların sosyal uyum ve beceri düzeylerinin incelenmesi, Çağdaş Eğitim Dergisi, 35(380), 20-29.

Vural, D. E. (2006). Okul öncesi eğitim programındaki duyuşsal ve sosyal becerilere yönelik aile katılımlı sosyal beceri eğitim programının çocuklarda sosyal becerilerin gelişimine etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.

                                                                                                             Gülsüm İrem KUMRU

Okul Öncesi Öğretmeni