“Yetişkin yaşamda tekrarlayan travma kişiliğin daha önce biçimlenmiş yapısını kemirir ancak çocuklukta yaşanan tekrarlayan travma kişiliği biçimlendirir.”
Judith Herman,2017
Travma kavramı günlük hayatta çokça karşımıza çıkmaktadır ve kavram kişinin başa çıkmasına engel olacak kadar yüksek derecede stresi işaret etmektedir. Travmatik yaşantılar insanlık var olduğu sürece var olmuştur ve çoğu insan yaşamı içerisinde bir ya da daha çok kez travmatik bir yaşam olayıyla karşı karşıya kalmaktadır(Çelik, 2021).
Travma yalnızca geçmişte yaşanan ve orada kalan bir durum değildir. Yaşanılan acı olaylar bedende, zihinde ve beynin kimyasında derin izler bırakmaktadır. Düşüncelerimizi, dünyayı anlama ve algılama kapasitemizi şimdiki zamanda da etkilemektedir. Travma belirsiz, hatırlanması zor, benliğe yabancıdır, bu nedenle yaşanan hikayede boşluklar bulunur (Çelik, 2021).
Çocuklar travmatik olayla karşılaştıklarında yetişkinlerin rahatsız edici bulabileceği ya da anlamakta zorlanacağı tepkiler gösterebilirler. Bu tepkiler aslında çocukların duygusal sistemlerinin olan biteni anlamlandırması için gereken zaman içinde ortaya çıkan travma sonrası tepkilerdir. Travma sonrası bu tepkiler, duygusal sistemlerimizin olanı işlemek için zamana ihtiyaç duyduğu gerçeğinin bir yansımasıdır.
Çocuklar arasındaki görülen en yaygın travma sonrası tepkilerden bazıları şunlardır (Dyregrov, 2010):
- Kırılganlık, korku, kaygı
- İstenmeden tekrarlanan güçlü anılar
- Uyku sorunları
- Suçluluk duygusu ya da kendini suçlama
- Kaçınma davranışları
- Konsantrasyon güçlükleri
- Öfke
- Üzüntü
- Bedensel tepkiler
- Gerileme (regresyon)
- Olayı tekrar tekrar zihninde canlandırma
- Sosyal ilişkilerde sorun yaşama
- Anlam ve değerlerde değişim psikososyal
Çocukların travmaya verdiği tepkileri anlamak için gelişimsel süreçleri bilmek gerekir. Çocuklar travmatik olaylara farklı yaş aralıklarında farklı tepkiler verebilmektedirler. Kriz anlarında çocuklar normalden daha fazla yakınlık, yetişkin desteği, ilgi ve şefkate ihtiyaç duyabilmekte, bakım verenden ayrılmakta zorlanabilmektedirler. Akut kriz dönemlerinde bu ihtiyaçlar karşılanmadığında içe çekilme, yoğun korku, kaygı, olumsuz düşünceler, kabuslar kendini gösterir. Ruhsal travmanın etkileri tekrar eden anılar, oyunlar, travmatik olayla ilişkili korkular, insanlar ve dünya ile ilgili inanışlardaki değişikliklerde gözlenmektedir. Dikkat ve konuşma sorunları, bedensel ağrılardan bahsedebilmektedirler (Aker ve Karakaya, 2017; Akt., Çelik, 2021). Erken dönemlerde yaşanan travmatik deneyimler hayatın haritasını da belirler. Bu ağır yükle başa çıkacak sistemler ve kaynaklar yeterince güçlü ve hazır değildir. Sosyoekonomik seviyenin düşük olması, bakım verenle güvenli bağlanma geliştirilip geliştirilmediği, süreğen ve birden fazla travmatik yaşantının varlığı, sosyal desteklerin yetersizliği, çocuğun yaşı, cinsiyeti, kayıplar yaşamış olma, ailenin travmaya verdiği tepkiler, olayın şiddeti travma sonrası tepkilerin derecesini etkilemektedir (Aptekar ve Boore, 1990; Akt., Çelik,2021). Bu nedenle travmaya verilen yanıtları anlayabilmek için zemin hazırlayan, tetikleyen, sürdürücü, koruyucu faktörleri, başa çıkma biçimlerini çok yönlü değerlendirmek önemlidir.
Çocukluk çağında yaşanan travmalarda güvende hissedilen zamanlar sınırlıdır. Bu his sarsıldığında erken dönem travmalar sonra yaşanacak travmalara verilen yanıtların şiddetini de etkilemektedir ve güvende hissetmek iyileştirir(Çelik, 2021).
KAYNAKÇA
Çelik, A. (2021). Çocuklar İçin Travma Odaklı Psikososyal Destek Müdahale Programının Psikolojik Sağlamlık Üzerindeki Etkisi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
MEB Psikososyal Önleyici Destek Kitabı ( Erişilen adres: https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_11/26160527_Psikososyal_Onleyici_Kitap.pdf )
GÖRSELLERİN KAYNAKÇASI
Erişilen adres: https://alisanburak.com/wp-content/uploads/2021/02/shutterstock_1767203567.jpg
Erişilen adres: https://encrypted-tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSISbITkUyOooqLELZI_bSkiUZcH_p8Ec9vWeFUl1qbY0_8A2Nb
Büşra YILMAZ
Psikolojik Danışman
