“Dehanın yüzde biri ilham, yüzde doksan dokuzu terdir.’’
– Thomas Alva Edison
Zekâ, akıl, üstün zekâ veya üstün yetenek gibi kavramlar geçmişten günümüze en çok tartışılan konulardan biri olmuştur. Farklı kültürlerin zekayı algılayış biçimleri değişmekteyken, farklı kuramların da zekayı tanımlamaları değişmektedir. Bu sebeple üstün zekâ da çeşitli tanımlamalara sahip olan ve kültürlere göre farklılık gösteren bir kavramdır. Örneğin, Çinlilere göre itaatkâr ve sadakatli olmak üstün zekanın bir belirtisiyken, Almanlara göre zekayı şairler ve düşünürler temsil etmektedir. Taylandlılar tarafından üstün zekalılar zeka testleri sonucunda belirlenmişlerdir. (Coşkun, 2019).
Türkler ise Osmanlı döneminde Enderun adı verilen ve dünyanın ilk dâhiler okulu olan üstün zekalılar okulunu açmış ve burada Osmanlı Devleti’nin ihtiyaç duyduğu devlet adamlarını yetiştirmişlerdir. Her toplum zekayı nasıl bir anlayış üzerine kurguluyorsa zekayı o yaklaşıma göre tanımlamaya çalışmaktadır. Zekâ, çeşitli tanımlamalara sahip olsa da tek bir tanım üzerinde uzlaşılamamıştır.
Üstün zekalı çocuklar hakkında yapılan pek çok tanım içinde en yaygın kabul gören tanıma göre: “Üstün zekalı çocuk zihinsel yeteneklerinin veya zekalarının birden 10 fazlasında yaşıtlarına kıyasla üst performans gösteren ya da gizil güce sahip olan, yaratıcılık yönü güçlü olan ve başladığı işi bitirme, üstesinden gelme konusunda yüksek görev anlayışı bulunan çocuktur. Bu çocuklar kendi yaşıtları arasından rastgele seçilmiş bir kümenin %98’inden üstün olan çocuklardır” (Çağlar, 2004).
Üstün yetenek kavramı da diğer birçok kavram gibi toplumların bakış açısına bağlı olarak değişik şekillerde tanımlanmıştır. “Üstün yetenekli çocuk; zekâ, yaratıcılık, sanat, liderlik yeteneği bakımından veya özel akademik alanlar açısından yaşıtlarına göre yüksek düzeyde performans gösterdiği uzmanlar tarafından belirlenen çocuklardır” (Bilim ve Sanat Yönergesi, 2001). Üstün yetenek, üstün zekayı kapsayan bir kavramdır.
Çocuklarda zeka, genetik olarak aktarıldığı gibi çevre şartlarını da göz ardı etmemek gerekmektedir. Anne ve babasından gelen genetik aktarım ve uyaranlarla dolu bir çevre çocuğun potansiyelinin daha iyi ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Zekanın genetik aktarımı ve uyaranlarla dolu bir çevre, bir bütün oluşturacağından birbirlerinden ayrı düşünülmemelidir. Üstün zekalı bireylerin beyninde nöron sayısı fazla olmasa da nöronların sinir uçlarındaki iletişim hızları onları diğer insanlardan farklı olmalarını sağlayan temel etkendir. Erken yaşlarda çocuklara sunulan zengin çevre olanakları ve çabayla birlikte zeka geliştirilebilir.
Üstün yetenekli çocukları anlamada ve farkındalıkların artmasında aile yapısı önemli bir etkendir. Kişilik gelişiminde anne ve babanın çocuğu ile ilişkisinin pedagojik anlamda doğru tutumlar içinde olması gerekmektedir (Kağıtcıbaşı, 2012; Akt. Eker, 2019). Çünkü ailenin işleyişi, uyguladığı tutumlar çocuğun davranışını şekillendirmektedir. Ailelerin üstün yetenekli çocuğa ‘’Sen üstün zekalısın’’ demeleri çocukların olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır. Çocuğun üstün zekalı olmasına yani ne olduğuna değil ne yaptığına odaklanılmalıdır. Çocuğun üstün zekalı olduğunu vurgulamak kısa vadede hoş görünse de uzun vadede çocuğa zarar verecek ve onun ruh sağlığını olumsuz etkileyecektir. IQ’su yüksek fakat motivasyonu zayıf ve ruh hali iyi olmayan çocuklardan başarı beklemek mümkün olmamaktadır (Coşkun, 2019).
10 yaşındaki bir çocuğun felsefe kitapları okuyup bu kitaplarla ilgili makaleler yazacak durumda olması o çocuğun ilgisinin farklı yönde olduğunu gösterir. Üstün zekalı çocuğu diğer çocuklardan ayıran temel nokta ihtiyaçlarının farklı yönde olmasıdır. Üstün çocukların da bir çocuk olduklarını, sevgi ve saygı gibi temel ihtiyaçlarının yanında bir gruba dahil olma gibi sosyal ihtiyaçları olduğu unutulmamalıdır. Bu çocuklar ihtiyaçları karşılandığı takdirde hem kendisine hem de çevresine faydalı bir birey haline gelecektir.
Üstün yetenekli çocuklara ev ve okul süreçlerinde zengin yaşantılar sunup, farklı ortamlarda öğrenme desteği ile yeteneklerini tanıma ve becerilerini geliştirme olanakları sağlanmalıdır (Tarhan ve Kılıç, 2014; Tortop, 2018). Ebeveynler ve eğitimciler tarafından geliştirilecek farkındalık çocukların ileride karşılaşabilecekleri sosyal-duygusal problemlerin üstesinden gelerek ruh sağlığına pozitif etki edecektir.
KAYNAKÇA
- Coşkun, T. (2019). Kuşbakışı Zeka. İstanbul: İnsan ve Hayat Kitaplığı
- Çağlar, D. (2004). Üstün Zekalı Çocukların Özellikleri. Üstün Yetenekli Çocuklar Seçilmiş Makaleler Kitabı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
- Eker, G. (2019). Üstün Zekalı ve Üstün Yetenekli Öğrencilerin Etiket Etkilerinin Anne Baba Figürlerine Dair Algılarının İncelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi.) İstanbul Aydın Üniversitesi, İstanbul.
- Tortop, H. ve Tohum, M. (2018). Üstün/Özel Yetenekli Çocuklarda Mutluluk. Üstün Zekâlılar Eğitimi ve Yaratıcılık Dergisi, 5(2), 90-99.
GÖRSEL KAYNAKÇA
- https://snotty-noses.com/blog/reulctant-reader
- https://turkiyeustunzekalilarokulu.com/ustun-zeka-ve-ustun-zekalilar-nasil-anlasilir/
Ayşe Sena ÇELİK
Yıldız Teknik Üniversitesi
Aday Psikolojik Danışman & Okul Öncesi Öğretmeni
KAYNAKÇA
- Coşkun, T. (2019). Kuşbakışı Zeka. İstanbul: İnsan ve Hayat Kitaplığı
- Çağlar, D. (2004). Üstün Zekalı Çocukların Özellikleri. Üstün Yetenekli Çocuklar Seçilmiş Makaleler Kitabı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
- Eker, G. (2019). Üstün Zekalı ve Üstün Yetenekli Öğrencilerin Etiket Etkilerinin Anne Baba Figürlerine Dair Algılarının İncelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi.) İstanbul Aydın Üniversitesi, İstanbul.
- Tortop, H. ve Tohum, M. (2018). Üstün/Özel Yetenekli Çocuklarda Mutluluk. Üstün Zekâlılar Eğitimi ve Yaratıcılık Dergisi, 5(2), 90-99.
GÖRSEL KAYNAKÇA
- https://snotty-noses.com/blog/reulctant-reader
- https://turkiyeustunzekalilarokulu.com/ustun-zeka-ve-ustun-zekalilar-nasil-anlasilir/
