Depresyon, birçok farklı görünüme sahip olan bir ruhsal bozukluktur (Aydemir, Deveci ve İçelli, 2006). Mevsimsel duygu durum bozukluğu bir diğer tabiriyle mevsimsel depresyonu bu görünümlerden biridir. Bu bozukluğun temel belirtisi mevsime bağlı olarak depresif ataklar başlayıp biter ( Mıchalac, Wilkinson C., Dowrick, Wilkinson G. , 2001, Yüksel, 2001; Akt., Ekinci, Okanlı ve Gözüağca, 2005). İlk kez Rosenthal ve arkadaşları tarafından 1984’te mevsimsel duygu durum bozukluğu olarak tanımlanmış ve 1987 yılında DSM’de yerini almıştır (e-psikiyatri, 2019). En çok sonbahar ve kış aylarında özellikle kasım ve marta kadar güneş ışığının az olduğu dönemlerde görülür (Finlayson, 2003). İsveç, Norveç gibi kuzey ülkelerinde görülme sıklığı daha fazladır (Güleç, Köroğlu 1997; Akt. Ekinci ve ark. 2005).Mevsimsel duygu durum bozukluğunun başlangıç yaşı diğer depresyon türlerine göre daha küçük yaşlardadır. Örnek verecek olursak Amerika’da ortalama 22, İskandinav ülkelerinde ise ortalama 32 yaş civarlarında görülmektedir (e-psikiyatri, 2019). Cinsiyetler açısından incelendiğinde ise kadınlarda 4 kat daha fazla görülmektedir (isnet, 2003; Akt. Ekinci ve ark. , 2005). Genel popülasyonun ise %5’inde mevsimsel duygu durum bozukluğu görülmektedir (e-psikiyatri, 2019). Mevsimsel duygu durum bozukluğunu yaşayan kişiler sonbahar ve kış aylarında yaprakların sararması ve dökülmesi gibi doğanın ölümünü temsil eden olaylar ile insanın ölümü arasında ilişki kurar ve doğa ve insan ölümü ile kurduğu ilişki sonucu depresyona girme yatkınlığı artar (Popülermedikal, 1999 ; Akt. Ekinci ve ark. ,2005). Mevsimsel duygu durum bozukluğuna neden olan durumlar uzmanlar arasında tam olarak uzlaşıya varılmasa da birkaç durum vardır. Bunlar şu şekildedir : kalıtım, stres, biyokimyasal maddeler. Kimyasal maddelerdeki sapmalar bazı insanlarda kışın ortaya çıkmaktadır(Finlayson, 2003). Kimyasal maddeler arasında en çok bilinen beyinde bulunan epifiz bezinin ürettiği melatonin hormonudur. Melatonin hormonu karanlık ortamlarda üretilir. Aynı zamanda bu hormon fiziki hareketleri yavaşlatan, uykulu olmayı sağlayan ve bitkin yapan doğal bir sakinleştirici olma özelliğine sahiptir. Kişinin ruh halini olumsuz etkiler, sürekli yorgun hissetmesine neden olur, uzun süre uyusa dahi sürekli bir uyku ihtiyacı içerisindedir. Depresyonla birçok benzer semptomlar göstermekle birlikte mevsimsel duygu durum bozukluğunun belirgin olan semptomları şu şekildedir: ümitsizlik, isteksizlik, kendini değersiz hissetme, suçluluk duygusu, uyku bozukluğu, enerji kaybı, çabuk yorulma, iştah eksikliği, iştahın azalması veya artması (daha çok karbonhidratlı yiyeceklere yönelme),sinirlilik, karamsarlık, anksiyete, konsantrasyon bozukluğu (Ekinci ve ark. , 2005).
Kışın karanlık ortamlarda melatonin salgılanması sonucu kişi mevsimsel depresyona girebiliyorsa mevsimsel depresyonun tedavisinde ışık faktörü önemlidir. Bu durum şu şekilde açıklanmaktadır: Göz, günlük ve yıllık ışık değişikliklerini merkezi sinir sistemine iletir. Retinadaki değişiklikler ışığın şiddetindeki ya da niteliğindeki değişimleri merkezi sinir sistemine yeterli duyarlılıkta iletemez veya yanlış iletir. Bu durumla ilişkili olarak mevsimsel depresyon tedavisinde ışık önemli bir faktördür ve uzun süre ışığa maruz bırakılan fototerapi yöntemi kullanılır. Bu tedavi yönteminde hasta her gün 2 ile 4 saat aralığında özel bir cihazın altında ışığa maruz bırakılır (e-psikiyatri, 2019).
Genel olarak inceleyecek olursak mevsimsel depresyon ışığın az olduğu mevsimlerde -sonbahar ve kış- ortaya çıkıp bu mevsimler geçtikten sonra etkisini yitirmektedir ve bireyler iyileşmektedir. Işığın az olduğu mevsimlerde epifiz bezinin yoğun bir şekilde melatonin salgılamasından dolayı kişi kendini aşırı yorgun, ümitsiz ya da daha farklı durumlarda hissedebilir ve mevsimsel depresyona sebep olur. Bu durumları azaltmak için melatonin salgılanmasının azalması gerekmektedir. Melatonin salgılanmasını azaltmak ve mevsimsel duygu durum bozukluğunu tedavi etmek amacıyla kişileri uzun süreli ışığa maruz bıraktıkları fototerapi yöntemi ile tedavi etmektedirler.
KAYNAKÇA
Ekinci, M., Okanlı, A., ve Gözüağca, D. (2005). Mevsimsel Depresyonlar Ve Başetme Yolları. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 8(1), 109-112.
E-Psikiyatri, (2019). Mevsimsel duygu durum bozukluğu https://www.e-psikiyatri.com/mevsimsel-duygudurum-bozuklugu adresinden erişilmiştir.
Finlayson C. J. 2003) .Wrestling WinterBlues.American Fitness 21 (6).
Selvi, Y., Beşiroğlu, L., ve Aydın, A. (2011). Kronobiyoloji ve duygudurum bozuklukları. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3(3), 368-386.
Görsel Kaynaklar
https://www.depam.com/2018/06/11/mevsimsel-depresyon-ve-duygulanim-bozuklugu/ adresinden alınmıştır.
https://insanlikhalleri.com/depresyonun-iklimsel-yuzu-mevsimsel-depresyon/ adresinden alınmıştır.
Sultan Yaşar
Aday Psikolojik Danışman / Ege Üniversitesi
