Hepimizin bildiği gibi tehlikeli ve hayati durumlarda ilk yardımın önemi büyüktür ve ilk yardımın amacı kişilerin fiziksel iyilik halini sağlamak ve bu iyi halin devam ettiğinden emin olmaktır. Peki kaza, patlama veya herhangi bir doğal afet gibi kriz durumlarından sadece fiziksel olarak mı etkileniyoruz? Kriz durumları kişinin ruh sağlığını da olumsuz etkileyebilmektedir. Yaşanan doğal afetler, terör saldırıları ve benzeri olayları deneyimleyen, bunun sonucunda travma yaşayan bireylere fiziksel olduğu kadar psikolojik olarak da müdahale etmenin önemi büyük ve hayatidir. Ülkemizde son zamanlarda sık sık meydana gelen depremler sonrası oluşan can ve mal kayıpları ve bunlarla birlikte oluşan panik, stres ve endişe duygularına karşı nasıl müdahale edileceği psikolojik ilk yardımın önemini bize bir kez daha hatırlatmıştır.
Psikolojik ilk yardım (PİY), felaket sonrası bireylerin psikososyal gereksinimlerini ele alan kanıta dayalı yaklaşımdır (Snider, Chehil & Walker, 2012). Acil durum, afet ve terör saldırıları sonrasındaki saatler ve ilk günlerde etkilenenlere yardım etmek için afet müdahalesinde kullanılan kanıta dayalı bir modeldir. Psikolojik ilk yardım travmatik olayların neden olduğu ilk stresi azaltmayı, kısa ve uzun vadede yaşanan durumla başa çıkmaya yardımcı olmayı hedeflemektedir. Meydana gelen travmatik bir olay sonrası kişilerin tepkileri veya deneyimleme süresi kişiden kişiye farklılık gösterebilmektedir. Fakat süresi ne kadar kısa olursa olsun olumsuz travmatik etkiler kişilerin hayat kalitesini düşürebilir. Bu tür durumlar acil müdahaleyi gerektirebilir. Psikolojik ilk yardım, afetler veya toplumsal olumsuzluklar sonrası sağlanan psikososyal hizmetlerde en erken aşama olarak konumlanmaktadır. Etkilenen bireylerin güvenlik ve sağlık gibi temel ihtiyaçlarını karşılamaya ve onlara psikolojik ilk yardım sağlamaya yönelik adımlar, akut dönemde önerilen müdahalelerdir. Bu adımlar, daha kapsamlı psikososyal çalışma yapmayı ve uzun vadede özel destek veya psikoterapi gibi uygulamaları izler (Housley & Beutley, 2007). Tüm bunlardan da anlaşılacağı üzere psikolojik ilk yardım travma sonrası stres bozukluğu tedavisi değildir, amaç yaşanan acının azaltılması ve stabilize edilmesi durumudur. Gereken durumlarda kişiler psikoterapiye yönlendirilmelidir.
İzleme, dinleme ve bağ kurma psikolojik ilk yardımın üç temel ilkesidir. Bu ilkeler, kişilere nasıl yaklaşılacağına, kişilerin ihtiyaçlarının nasıl belirlenip karşılanacağına ve kriz durumunda nasıl davranılması gerektiğine dair ipuçları verirler. Bu sebeple, psikolojik ilk yardım hizmeti sunan bireylerin dikkatli ve bilinçli olması gereken bazı noktalar vardır. İlk olarak, psikolojik ilk yardım sağlayıcısının iyi bir dinleyici ve iletişim becerileri gelişmiş bir kişi olması gerekmektedir. Panik durumunda stres altındaki kişilerle iletişim kurma şekli önemli olduğu için PİY sağlayıcısı, kişilerle etkili iletişim kanalları kullanarak onları güvende hissettirmeli ve onlar için orada bulunduğunu, onları anladığını göstermelidir. Bu sebeple kişilerin mahremiyetine ve özel alanlarına saygı duymalı ve kesinlikle istemediği durumlarda onları konuşmaya zorlamamalıdırlar. Sabır ve sakinlik her iki taraf için de faydalı olacaktır. Diğer bir önemli durum ise psikolojik ilk yardım veren kişinin güçlü bir tespit ve gözlem yeteneğine sahip olmasıdır. Stres altındaki kişinin acil temel ihtiyaçlarının veya ciddi travmatik tepkilerinin hızlı tespiti müdahalede avantaj sağlayacaktır. Yardım sağlayıcı özellikle panik halinde, aşırı öfkeli, saldırgan ya da dürtüsel davranan ve özel risk grubunda olan bireyleri triyaj (tıbbi müdahale öncelik belirleme sistemi) ilkeleri doğrultusunda belirlemelidir. Öncelikleri aciliyete göre sıraladıktan sonra müdahale gerçekleşir ve müdahalenin etkilerinin süreçten sonra da takip edilmesi gerekir yani gözlem yapma müdahaleden sonra da devam edilmesi gereken bir eylemdir. Kısacası psikolojik ilk yardım çoğu durumda tek zamanlı gerçekleşen bir iş değildir.
Çoğu uzman, uzun soluklu psikolojik danışmanlık oturumlarına veya psikoterapilere göre psikolojik ilk yardımın afet sonrası durumlarda daha etkili olduğunu ifade etmektedir. Travmatik ve stres verici bir durum sonrasında bireylerin ilk anda kendilerini iyi ifade etmelerinin sağlanması ve anlayışlı güvenilir bir ortam içerisinde bulunması ruh sağlığı açısından önemlidir. Bu sebeple, afetten zarar gören kişilere sağlıklı bilgi akışı sağlanıp şefkat ve güven ortamı oluşturulması için psikolojik ilk yardım en temel adımdır. Afet sahasında çalışan veya bulunan ruh sağlığı ve diğer önemli meslek gruplarının psikolojik ilk yardım eğitimi almış olması kriz anlarında büyük öneme sahiptir.
KAYNAKLAR
Everly G., Psychological First Aid. Lecture Notes: Online courses & credentials from top educators, (n.d.). Coursera. https://www.coursera.org/learn/psychological-first-aid/home/info
Housley J. & Beutler L. (2007), Treating Victims of Mass Disasterand Terrorsim. Ashland, OH Hogrefe & Huber.
Snider L., Chehil S. & Walker D. (2012). Psychological first aid. In: Mental Health and Psychosocial Support in Disaster Situations in the Caribbean: Core Knowledge for Emergency Preparedness and Response. p. 97–107.
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği (2014). Psikolojik İlk Yardım: Saha Çalışanları İçin Rehber.
GÖRSEL KAYNAKLAR
https://theyguide.blogspot.com/2017/04/first-aid-photos-pictures.html
Melisa Akpınar
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kuzey Kıbrıs Kampüsü
Aday Psikolojik Danışman
