‘Tüm kararlar gibi tasarım kararı da insan psikolojisine bağlıdır.’”
-David Schonthal
Tasarım odaklı düşünme, teknolojik imkanlar dahilinde, ekonomik açıdan gerçekleşebilir olanla insanın istediğini bir araya getiren yaklaşımdır. Bu yaklaşım karmaşık problemleri son derece kullanıcı merkezli bir şekilde çözmekle ilgilenen hem bir ideoloji hem de bir süreci içermektedir. İnsan kaynaklarından mühendisliğe kadar birçok alanda kullanılan Tasarım Odaklı Düşünme, problemden ziyade çözüm odaklıdır (Erdoğan, 2019). Tasarım düşüncesinin birçok farklı versiyonu vardır. Yazımı sosyal psikoloji gözlüğü takınarak dört tasarım düşüncesi üzerinden açıklamaya çalışacağım:
Gözlemleme ve Fark Etme(Observe & Notice): İlk aşama, karşınızdaki kişinin veya kullanıcının içsel dünyasını anlayarak onun gibi düşünmeyi içerir. Bu, insanları psikolojik, duygusal düzeyde anlamak için gözlemlemek ve onlarla etkileşim kurmak anlamına gelir. Bu aşamada tasarımcı, etkili bir şekilde gözlemleme ve fark etme için varsayımlarını bir kenara bırakıp kullanıcı hakkında gerçek içgörüler elde etmeye çalışır.
Psikoloji açısından aşamaları ele alırsak karşımıza sosyal psikoloji alanı çıkar. Sosyal psikoloji, bireysel davranışları sosyal bağlamda anlamaya çalışır. Her insan çevresindeki insanlardan etkilenir ve onları etkiler. Bu anlayış, tasarım odaklı düşünmeye uygulandığında tasarımcıların süreci engelleyen çeşitli bilişsel engelleri fark ederek daha etkili bir şekilde yenilik yapmasına ve tanımlamasına izin verebilir.
Örneğin, IDEO’da yapılan bir çalışmada, istem dışı körlük (inattentional blindness) bilişsel fenomeni incelendi. İstem dışı körlük, bir bireyin olağan yaşantısında beklenmedik uyarıcıyı fark edemediği olay olarak tanımlanabilir (Yue, 2017). Çalışmaya baktığımızda, tasarım ekibi, bir mağazanın alışveriş deneyimiyle müşteri katılımını artırmak için işe alındı. Müşterilerin çevreleriyle ne kadar meşgul olduğunu belirlemek için goril kıyafetli bir tasarımcı mağazada yürüdü. Şaşırtıcı bir şekilde çok az müşteri “gorili” fark etti. Sosyal psikoloji ilkeleri, alışveriş yapanların, tam boyutlu bir goril kıyafeti kadar saçma olsa bile senaryo dışındaki olaylara dikkat etmelerini engelleyen yerleşik bir alışveriş rutininin mevcut bir senaryosunu nasıl takip ettiklerini açıklıyor. Böylece IDEO, alışveriş senaryosunun kendisini değiştirmeleri gerektiği sonucuna vardı.
Çerçeve ve Yeniden Çerçevelendirme (Frame&Reframe): Bu aşamada tasarımcılar, çeşitli bakış açıları ile sorunu yorumlamalıdır. Analojik akıl yürütme kullanmak veya iki farklı durum arasında paralellikler çizmek farklı bakış açıları getirebilir.
Bir örnekte, birinci sınıf Wagyu sığır eti sunan restoranlar, müşterilerinin sığır etinin kalitesinden daha fazla haberdar olmasını istedi. Tasarım ekibi, soruna şarap endüstrisi gibi yaklaşmak için bakış açısını yeniden çerçevelendirdi ve Wagyu için bir şarap listesine benzer bir “Yedek Listesi” oluşturdu.
Bir başka örnekte yer alan sorun ise sağlık çalışanlarını için daha kolay giyip çıkarabildikleri ve koruyucu olan bir tıbbi giysi yaratmaktı. Tasarım ekibi, tıbbi giysi ve gelinlik tasarımları arasında beklenmedik bir benzetme yaptı. Ardından tıbbi giysi prototiplerini daraltması için gelinlik tasarımcısı Jill Andrews’u davet etti.
Örneklere baktığımızda çerçeve ve yeniden çerçevelendirmenin temelinde eleştirel düşünme yer alıyor diyebiliriz. Eleştirel bir düşünür olmak, emilen bilinçsiz önyargıları ortadan kaldırmaktır (Beckman, 2020). Toplumun dayattığı yargılar dışına çıkıldığında ya da tasarımcı kendi yargılarına karşı farkındalık kazandığında olaya bakış açısı dolaylı olarak çeşitlenir.
Hayal Etme ve Tasarlama (Imagine & Design): Tasarım düşüncesinin kalbi ve ruhu olan üçüncü aşamada, gözlem ve çerçevelendirme sonrasında tasarımlar grup olarak başlayabilir. Grup düşüncesini tam olarak optimize etmek için tasarımcılar üç teknik kullanmaktadır: beyin fırtınası, beyin yazısı(brainwriting) ve hız fırtınası(speedstorming).
Beyin fırtınası ne kadar kullanışlı görünse de uygulama sırasında verimsizdir. Grup üyeleri arasında nezaket ritüeli olması grubun daha yaratıcı fikirler üretmesi aşamasında kısıtlama yaratmaktadır. Bu nedenle beyin yazısı, beyin fırtınasına tercih edilen bir alternatif olabilir. Ekip üyelerine, fikirlerine sözlü olarak katkıda bulunmak yerine, tüm fikirlerini sessizce kaydetmeleri talimatı verilir. Beyin yazısı genellikle daha yüksek kalitede olma eğiliminde olan çok daha fazla fikir üretir.
Son teknik ise hız fırtınasıdır. Uygulama sırasında, bireyler eşleşir, böylece büyük grupların sorununu ortadan kaldırır. Hız fırtınası, karmaşık sorunlara yaklaşmanın ideal bir yoludur.
Yapım ve Deneme (Make & Experiment): Son aşama, doğası gereği başarısızlık, yineleme ve öğrenmeyi içerir. Bu noktada cesaret kırılması sık gözlenir. Carol Dweck’in bulduğu gibi, eğer insanlar bir yetenek veya becerinin genetikten ziyade uygulamanın sonucu olduğuna inanırlarsa daha çok çabalarlar ve genellikle daha yaratıcı çözümlere ulaşırlar. Buradan hareketle uygulamanın önemini vurgulamak bu aşamaya değer katacaktır. Uygulamaya geçmek için tasarımcılar ‘Nasıl Yapabiliriz?’ sorusunu sorarlar. HMW (Nasıl yapabiliriz?) soruları, tasarımcıyı bir hedefe nasıl ulaşılacağını hayal etmeye zorlar böylece tasarımcıyı değişmez koşullara boyun eğmek yerine değişmeye teşvik eder. Karton modeller ve hikaye tahtaları gibi düşük kaliteli ortamlarda prototip oluşturarak soruya cevap aramak ekip üyeleri arasında fikir paylaşımı sağlar (Thompson & Schonthal, 2020).
Tasarım odaklı düşünme ve psikoloji bağını elimden geldiğince anlatmaya çalıştım. Kullanıcıları derinden anlamak ve davranışlarının anlamlarını yorumlamak adına sosyal psikoloji araştırmaları ışık olacaktır. Ne de olsa her şey insanı anlamakla başlar.
Kaynakça
Beckman, S. L. (2020). To Frame or Reframe: Where Might Design Thinking Research Go Next? California Management Review, 62(2), 144–162. doi:10.1177/0008125620906620
Erdoğan, K.(2019). Design Thinking-Tasarım Odaklı Düşünme. Erişim Adresi: https://scientu.net/design-thinking-tasarim-odakli-dusunme/
Thompson, L., & Schonthal, D. (2020). The Social Psychology of Design Thinking. California Management Review, 000812561989763. doi:10.1177/0008125619897636
Yue, C. (2017). Bölünmüş Dikkat, Seçici Dikkat, İstem Dışı Körlük ve Değişim Körlüğü. Erişim Adresi: https://tr.khanacademy.org/science/health-and-medicine/executive-systems-of-the-brain/attention-language-lesson/v/divided-selective-attention-inattentional-change-blindness
Görsel Kaynakça
https://miumau.livejournal.com/2260907.html
Adapted from Sara Beckman and Michael Barry, “Innovation as a Learning Process: Embedding Design Thinking,” California Management Review, 50/1 (Fall 2007): 25-56.
İdil Sera Şahin
Psikolojik Danışman
