Bireyler günlük yaşantılarında birçok ortamda sosyal problemlerle karşılaşmaktadırlar. Çocukların okul hayatına başlamaları ile sosyal problemler de başlamakta ve uğraştıkları en zor sosyal sorunlardan birisi akran zorbalığı olmaktadır. Dolayısıyla günümüzde okul öncesi dönem çocuklarında da yaygın olarak akran zorbalığı görülmektedir. Akran zorbalığı sınıflar, oyun bahçeleri, koridorlar, okula gidiş geliş yolları, okul servisleri gibi okul içi ve okul dışı alanlarda meydana gelebilmektedir. Ayrıca akran zorbalığı okul dışı alanlarda da görülse de yapılan araştırmalara göre en fazla sınıf, koridor, okul bahçesi gibi okul içi alanlarda görülmektedir (Mercan,2020).
Akran zorbalığının davranışsal tanımları; kendinden küçüklere veya zayıflara sözel tehditte bulunmak, arkadaşları tarafından zorlandığında veya zorlanmadığında da göz dağı vermek, kışkırtmak, sözel korkutmayı pekiştirmek için fiziksel olarak da agresif tavırlar sergilemek, fiziksel saldırıda bulunmak, kurbana ait eşyaları alıp bozmak, arkadaşlarının önünde isim takmak, tehdit etmek, bağırmak, sosyal manipülasyonda bulunmak gibi davranışların sergilenmesi olarak sıralanmaktadır. Zorbalığın dolaylı ve doğrudan yapılan davranışları içeren birçok türü bulunmaktadır (Mercan,2020).
- Doğrudan zorbalık davranışları arasında; tekme atma, itme, vurma, kızdırma, tehdit etme gibi açık saldırı davranışları yer almaktadır .
- Dolaylı zorbalık davranışları arasında ise; dedikodu yayma veya söylenti çıkarma, sosyal manipülasyon, izolasyon ve dışlama davranışları yer almaktadır (Mercan,2020).
Okul öncesi dönem çocuklarında en fazla fiziksel saldırganlık görülse de ilişkisel ve sözel saldırganlık da görülmektedir. Erkek çocuklar hemcinslerine en fazla fiziksel saldırıda bulunurken, kız çocukları hemcinslerine en fazla ilişkisel saldırıda bulunmaktadır Kızlar erkeklere en fazla sözel saldırıda bulunurken erkekler kızlara en fazla fiziksel saldırıda bulunmaktadır. 5-6 yaş grubunda ise 3-4 yaş grubuna göre sözel ve ilişkisel saldırganlık, fiziksel saldırganlıktan daha çok görülmektedir (Mercan,2020).
Okul öncesi dönemde zorbalıkla baş etme stratejileri :
Kişinin içinde bulunduğu problem durum karşısında kullandıkları stratejilerin etkisi bulunduğu yaşa ve o stratejiyi ne sıklıkta kullandığına bağlı olarak değişmektedir. 8 yaşındaki çocuklar zorbalık karşısında yetişkinden veya akranlarından yardım alma stratejilerini kullanırken, 5 yaşındaki çocuklar başkalarının hoşuna gitmeyen bir şey yaptıklarında ve davranışı sorgulandığında inkar ederek normal yaşamına devam edebilmektedirler. Okul öncesi dönemdeki çocuklar yaşadıkları kaygılarla başa çıkmak için daha çok inkâr, gerçekleri çarpıtmak gibi savunma mekanizmalarını kullanırlar. Bu yaşlarda kullanılan bu şekildeki basit savunma mekanizmalarında daha büyük çocuklardaki karmaşık bilişsel yapıların henüz gelişmemiş olması etkilidir . Okul öncesi dönem çocuklarındaki diğer savunma mekanizmaları ise; içe çekilme davranışı, gerileme, bastırma, yansıtma olarak tanımlanmaktadır (Mercan,2020).
- İçe çekilme davranışı; gözlerini kaçırma, bulunan ortamı terk etme, yabancı hissettiği kişileri reddetme davranışlarıdır.
- Gerileme; yaşından bir önceki gelişim basamaklarına ait bebeksi davranışlara geri dönmedir.
- İnkâr; kaygının arttığı durumlarda yaşanan olayı yok sayma durumu, savunmanın aşırı hali olarak bir durumun öyle olmadığında diretmedir.
- Bastırma; ilgili durumu düşünmeyi reddetme, tehdit edici unsurları bilince ulaşmasına izin vermeme çabasıdır.
- Yansıtma; bilinçaltı dürtüsünün, istenmeyen düşünce ve davranışların başka bir kişiye yansıtılarak o düşünceye başkasının sahip olduğunu gösterme durumudur (Mercan,2020).
Çocuklar için güvenli bir eğitim ortamı yaratabilmek, onları psikolojik ve fiziksel saldırılardan koruyabilmek için, okullarda zorbalık olaylarının engellenmesi şarttır (İnan,2013). Zorbalığın önlenmesi için akran desteğinin artırılması, sosyal destek sistemlerinin geliştirilmesi, arkadaşlık ilişkilerinden elde edilen doyumun artırılması gerekmektedir . Çocukların akran zorbalığı ile etkili şekilde başa çıkabilmeleri için bu konu hakkında çocuklara problemlerle etkili baş etme stratejilerinin öğretilmesi ve bu becerilerinin geliştirilmesi gerekmektedir ve etiketlemenin önüne geçilebilmesi için yaşanan problemlere erken müdahale edilmelidir.
KAYNAKÇA
İnan, H. Z. (2013). Okullarda Çocuklar Arası Zorbalık. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 22(22), 161-170.
Mercan, H. (2020). 60 – 72 Aylık Çocukların Öz Düzenleme Becerileri İle Zorbalıkla Baş Etme Stratejilerinin İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Medipol Üniversitesi, İstanbul.
Büşra YILMAZ
Psikolojik Danışman
