“İç sesinizi dinleyin çünkü iç sesiniz size ne yapacağınızı söyleyen burnunuz olabilir.”
Johan Lundström
İnsan günde ortalama 20.000 defa nefes almaktadır. Her nefes alımında çok çeşitli koku, kaynaklarından moleküler koku alma sistemine ulaşmaktadır (Ozan, 2016). Koklamak, temel olarak herkesin bildiği gibi bir ortamda bulunan kimyasalların, belirli reseptörler üzerinde meydana getirdikleri elektrokimyasal uyarıların beyin tarafından değerlendirilmesi sonucu ortaya çıkan hissin adıdır (Bakırcı, 2011).
Koku duyusu insanın duygularıyla bağlantılıdır. İyiyi kötüden, güzeli çirkinden ayırmakta en az diğer duyu organları kadar etkilidir. Çiçekler güzellikleriyle meşhur olsalar da kokuları güzelliklerine güzellik katmaktadır.
İnsanın beş duyusundan biri olan koku, her ne kadar diğer duyular kadar ön planda olmasa da beyin yapılarında birçok aktivasyona sebep olmaktadır (Akben, 2015). Herz’e (1996) göre şakakların hemen yanında bulunan temporal lob, koku duyusunun kaydedildiği merkezdir. Koku, koku duyu nöronları tarafından saptanmaktadır. Ardından bu nöronlar beyindeki koku alma ampulüne sinyaller göndermektedir. Koku bilgileri talamusa uğramadan kokunun duygusal ve fizyolojik etkilerine aracılık eden limbik alanlara, feromonlara, hormonal ve davranışsal tepkiler üretmek üzere iletilmektedir (akt. Ünver Fidan, 2018).
Kaçınılmaz bir uyaran olan koku, organizmanın bilgi edinimi ve davranış sergilemesinde oldukça hızlı bilgi akışı sağlayacak bir sistem kapasitesi içinde anlam bulmaktadır. Bu hızlı bilgi akışı hayatın belli bir döneminde belli duygusal durumlarla ilişkili olarak kaydedilmiş bazı koku sinyalleriyle geçmişin tozlu anılarında kaybolmaya sebep olabilmektedir. Çocukluk yılları, ilk aşkların yaşandığı gençlik yılları, belki de insanın hiç tanımadığı aşkının kokusunu kodladığı o yağmurlu gün…
Koku duyusunun temel işlevi, bir ortamda diğer duyu organları ile algılanması zor/olanaksız olan kimyasalların ayırt edilmesidir. Koku duyumuz sayesinde gözlerimizle asla göremeyeceğimiz ve çoğu zaman dokunarak hissedemeyeceğimiz kimyasalların varlığını ayırt edebiliriz (Bakırcı, 2011). Koku duyusunun görünmeyen kimyasal işaretleri ayırt etmesi tehlikeli olabilecek gaz sızıntısında diğer duyuların eksikliğini kapatırcasına bir uyarı niteliği taşımaktadır. Uyku halinde alınan bir parfüm kokusu ise rüyada o parfümle eşleşmiş kişinin görülmesine etki edebilmektedir.
Görünmez kimyasal işaretler, feromonlar, diğer duyu organları arasından koku duyusu sayesinde belli sinyaller almakta ve bazılarını belli amaçlar doğrultusunda diğerlerinden ayırt etmektedir. Feromon zerrecikleri burun içinde bulunan koku merkezini uyararak uyarının cinsine göre beynin gerekli bölgelerine sinyal gönderilmesini sağlar. Araştırmacılar tarafından feromon zerreciklerinin gönderdiği sinyallerle insanların eş seçimi üzerinde etkili olabildiği ve bununla bağlantılı olarak da aşkı kontrol ettiği düşünülmektedir. Yapılan araştırmalara göre, aşk vücutta feromon maddesinin salgılanmasıyla başlamaktadır. Aşkın kokusu olarak tanımlanan bu madde beynin ilgili bölümlerini uyarmakta ve aşk doğmaktadır. Her insanın parmak izi gibi kendine özgü bir kokusu vardır ve bu koku ile insanlar kendilerine en uygun eşi seçmektedirler. Feromona bu nedenle aşk hormonu da denmektedir. Feromon zerrecikleri sayesinde bireylerin eşlerini seçerken genetik olarak kendilerinden en farklı kişiye yöneldikleri ve bu şekilde nesillerin daha iyiye gittiği düşünülmektedir (Öz, 2012).
Yapılan bilimsel bir deneyde, kadınların erkek partnerlerini seçerken kokunun önemli bir rol oynadığı gözlenmiştir. İsviçreli biyolog Claus Wedekind’in yapmış olduğu terli T-Shirt deneyi, insanların eş seçiminde özgür iradelerinin etkisi dışında kaldıklarını ortaya koymaktadır. Deney için farklı MHC genine sahip 49 kadın ve 44 erkek ile çalışılmıştır. Bu deney için erkeklere iki gün boyunca aynı T-Shirt giydirilmiş ve iki gün boyunca parfüm ve deodorant kullanmamaları söylenmiştir. İki gün sonra erkeklerin üzerlerinden çıkardıkları tişörtler ayrı ayrı sepetlere konarak kadınların bunları koklaması, koku aracılığıyla hangisinin kendilerine güzel ve seksi geldiğini belirtmeleri istenmiştir. Daha sonra söz konusu erkek ve kadınlar bir araya getirilerek yine kadınlardan kendilerine en iyi partner olabilecek kişileri göstermeleri istenmiştir. Sonuçlara göre kadınların seçtikleri kişiler gen yapıları kendilerininkinden en farklı olan kişiler çıkmıştır (Saltuerk, 2011).
ABD’de yapılan bir araştırmaya göre ise; sivrisinekler potansiyel hedeflerine önce koku alarak, sonra görerek, son olarak da vücut ısısını hissederek yaklaşmaktadır. Sivrisineklerin bir kurbanı diğerlerine tercih etmelerinde etkili olan kurbanların vücut kokularıdır. Yapılan araştırmalar ve deneyler dikkate alındığında, bir sivrisineğin yapabildiği kurban tercihini insanlar eşlerini seçerken neden yapamasın? İnsan çeşitli özelliklerle donatılmış olup pek çok noktada diğer canlılardan ayrılmaktadır. Bu sebeple eş seçiminde psikolojik özelliklerin etkisi göz ardı edilmemelidir. Vücut kokuları insana verilen bir ipucu gibidir. İpucu hoş koku olarak algılanmakta ve insanın ruhsal durumunda olumlu duyguları harekete geçirmektedir. Hareketlenme sonucu birçok koku arasında ayırt edilen ve etkisi altına girilen koku eşin kokusudur. Karar zamanı geldiğinde koku duyusunun bıraktığı ipuçlarını takip etmek sizi gelecekteki eşinize kavuşturabilir…
Hatice Karaoğlan
Psikolojik Danışman
Kaynakça:
- Akben, C. (2015). Koku ve bilişsel uyarımın beyin fırtınasında yaratıcılığa etkisi. (Yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bolu.
- Bakırcı, Ç. M. (2011, 27 Temmuz). Erişim adresi: https://evrimagaci.org/duyular-1-koku-kendi-kokumuz-feromonlar-ve-parfumler-180
- Ozan, V. (2016). Kokular Kitabı. İstanbul: Everest Yayınları.
- Öz, E. (2012, 8 Mayıs). Beyni etkisi altına alan duyu koku. Erişim adresi: http://www.esraoz.com/2012/05/08/beyni-etkisi-altina-alan-duyu-koku-1/
- Saltuerk, M. (2011, 13 Mayıs). Eş ve arkadaş seçiminde genlerin rolü. [Blog yazısı]. Erişim adresi: https://blog.uni-koeln.de/saltuerk/2011/05/13/es-ve-arkadas-seciminde-genlerin-rolu/
- Ünver Fidan, R. (2018). Koku duyusunun diğer duyulardan farkı ve farklılığın evrimsel perspektifle değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(35), 743-756.
Görsel Kaynakça:
- https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-04-11/how-to-improve-your-sense-ofsmell-and-why-you-d-want-to
- https://t24.com.tr/haber/es-secimini-kolaylastiracak-parfum-gelistirildi,222178
- https://www.haberler.com/her-sey-gecer-koku-kalir-9456987-haberi/
