“Beni öldürmeyen şey güçlendirir.” (Friedrich Nietzsche)
Bireyler “aman çocuğumuza kızmayalım, derslerde zorlamayalım, arkadaşları dışlamasın, aman şu olmasın bu olmasın” cümleleriyle çocuklarını adeta bir fanusta yetiştirmeye başlamıştır. Ebeveynler çocuklarının yaşamlarında zorluk çekmesin isterken aslında çocuklarına en büyük kötülüğü yaptığının farkına varamamaktadır. Ebeveynlerin bu şekilde davranmasıyla çocukların psikolojik dayanıklılığının gelişmesi nasıl mümkün olabilir?
Bireyler hayattaki zorluklarla karşı karşıya kaldığında bu durumla nasıl baş edebiliyor ve uyum sağlayabiliyorlar? Bazı insanlar trajik olaylar karşısında yıkılırken bazıları nasıl oluyor da güçlü kalabiliyor? Uzun zaman sonra psikologlar bu duruma bir etiket bulmuşlar; psikolojik dayanıklılık (Cohen, 2018). İngilizcede resilience diye geçen kavramı araştırmacılar esneklik, psikolojik sağlamlık, kendini toparlama gücü ve dayanıklılık şeklinde çeviriyorlar. Bu yazıda dayanıklılık denmesi tercih edilecektir.
Bireyler hayatlarında pek çok zorlukla karşılaşmaktadır; doğal afetler, çatışmalar, yas, travma, ilişkisel ve psikolojik sorunlar. Her bir birey zaman zaman bu tür sorunlar yaşamaktadır ve bunları durdurmak neredeyse imkânsızdır. Önemli olan ise böyle durumlarda esnek kalabilmektir. Peki, esnek kalabilmek derken neden bahsediyoruz? Psikolojik dayanıklılığı olan insanlar başarısızlık ya da zorluklar karşısında yıkılmak yerine küllerinden yeniden doğmayı başarabilmektedirler. Psikolojik dayanıklılık; zayıf olmamak, hiçbir riske açık olmamak değildir. Psikolojik dayanıklılık; ebeveynlerin, çocukların stres dolu ve karmaşık dünyalarında yaşarken zorluklarla da baş edebilmesini umduğu bir özelliktir (Aktan ve Önder, 2018).
Karaırmak (2006); psikolojik sağlamlık demeyi tercih ediyor ve kavramı şöyle tanımlıyor; bireyin olumsuz bir durumla karşı karşıya kaldığı zaman koruyucu ve risk faktörlerinin etkileşimi sonucu oluşan süreçte bireyin yeni hayatına uyum gösterebilme becerisidir. Dayanaklık; doğal afet, yas, psikolojik ve ilişkisel sorunlar karşısında olaylara ne kadar iyi adapte olabildiğimizdir (Cohen, 2018).
Dayanıklılık büyülü bir özellik değildir. Araştırmacılar, esnekliğin güçlendirilebilecek ve geliştirilebilecek duygusal bir kas olarak görülmesi gerektiğini öne sürmektedirler. Dennis Chowey, insanların karşı karşıya kalma korkusu, iyimserlik ve sosyal destek gibi esneklik becerisini geliştirip hayatlarına dahil ederek travmadan sonra iyileşebileceklerini söylüyor. (Akt. Kane, 2018).
Psikolojik dayanıklılık; sosyal problem çözme becerisi, öz düzenleme, yardım alabilme, doyumu erteleyebilme, girişkenlik, özgüven, sosyal yeterlik, duyguları kontrol edebilme becerileriyle de ilişkili olduğu araştırmalarla ortaya konulmuştur (Aktan ve Önder, 2018). Psikolojik dayanıklılık üzerine yapılan araştırmalarda ebeveynleri psikiyatrik bozukluklar yaşayan ergenlik çağındaki gençler, ebeveynleri boşanmış olan ergenlik çağındaki gençler, yoksul çocuklar, aile ilişkileri olumsuz olan, ebeveynlerinin eğitim düzeyi düşük olan, zeka seviyeleri daha düşük olan, madde kullanımı olan, kalabalık ailede büyüyen, çocukluğunda cinsel taciz yaşamış olan kişiler ve etnik kültürel açıdan farklı öğrenciler psikolojik dayanıklılık düzeyi düşük olan ya da risk grubunda olan bireylerdir. Davranışsal problemler yaygın olarak zayıf psikolojik dayanıklılık veya uyumsuzluğun göstergesi olarak kabul edilmektedir (Akt. Aktan ve Önder, 2018; Doğan, 2016).
Psikolojik dayanıklılık üzerine yapılan araştırmalar erken çocukluk döneminin önemine işaret ediyor. Bu dönemde kaliteli bakım görme, öğrenme fırsatlarına sahip olma, çocukların bilişsel, sosyal ve öz düzenleme becerilerinin olumlu yönde gelişmesi önemli değişkenlerdir (Aktan ve Önder, 2018). Psikolojik dayanıklılık düzeyi yüksek bireyler, öz-saygı düzeyleri yüksek, içten denetimli, zeki, sorun çözmede becerikli, iyimser, esnek, mizah anlayışları yüksek, kolay iletişim kurabilen, sosyal destek düzeyleri yüksek, sosyo-ekonomik açıdan daha iyi durumda ve dini inançları güçlü bireylerdir. Bu bireyler öz kaynaklarını, güçlü özelliklerini kullanma konusunda daha yetkindirler (Doğan, 2016).
Psikolojik dayanıklılığın bir kas olarak düşünülebileceği söylenmişti. Kasın gelişebilmesi için bazı çalışmalar yapılması gerekir. Psikolojik dayanıklılığı geliştirme stratejilerine bir bakalım:
Çocuklarda Dayanıklılığı Arttırmak İçin Yapılabilecekler
- Doğum öncesi ve doğum risklerini düşürmeye çalışmak
- Çocuk istismarını önlemek
- Ergenlerde kötü alışkanlıkları önlemek
- Rol model olmak
- Çocuk kulüpleri, sosyal aktiviteler oluşturmak
- Ebeveynleri eğitmek (Aydın, 2017)
- Sosyal problem çözme becerilerini geliştirmek
- Öz düzenleme becerilerini arttırmak
- Zorluklar karşısında hemen müdahale etmek yerine onun çözmesine fırsat vermek
Sosyal öğrenme yoluyla çocuklar ebeveynlerini taklit etmekteler. Bu yüzden ebeveynler de psikolojik dayanıklılığını arttırmalıdır. Bunun için;
- İnsanlarla olan ilişkiler güçlendirilmelidir. Bireyi dinleyen ve önemseyen kişilerin yardım ve desteğini almak dayanıklılığı artırmada önemlidir.
- Krizler aşılmaz bir sorun olarak görülmemelidir. Stresli olaylardan kaçılamaz ancak onları anlamlandırma şekli değiştirilebilir.
- Bireyler kendilerini yaşanan değişikliğin parçası olarak görmelidir.
- Gerçekçi hedefler geliştirilmeli ve bu doğrultuda ilerlemek gerekmektedir.
- Bireyler kendilerini keşfetme fırsatlarını araştırmalıdır.
- İyimser bakış açısı hayatta güzel şeylerin olacağını beklemeyi sağlar. Pozitif düşünme konusunda alıştırmalar yapılmalıdır.
- Bireyler hoşa giden aktivitelere katılmalı, kendilerine özen göstermelidir. (APA)
- Başa çıkma kaynakları edinmek gerekmektedir. Bu kaynaklar herkes için farklı olabilir. İbadetler, dua etmek, yoga, meditasyon, müzik dinlemek, kitap okumak
- Yardıma ihtiyacınız olduğunda yardım almaktan çekinmeyin.
Sümeyye Nur KANDEMİR
Psikolojik Danışman
Kaynakça
American Psychological Association. Dayanıklılığa Diden Yol (Broşür). https://www.apa.org/helpcenter/road-resilience adresinden alındı.
Aktan B. Ve Önder A. (2018). Okul öncesi dönemde psikolojik dayanıklılık. Eğitim, Kuram ve Uygulama Araştırmaları Derneği 2(4) s. 20-30.
Aydın T, (2017). Yılmazlık: Kendini Toparlama Gücü, Psikolojik Sağlamlık. http://tuba aydin.com/yilmazlik/ adresinden alındı.
Cohen, H. (2018). What is Resilience? Psych Central. https://psychcentral.com/lib/what-is resilience/ adresinden alındı.
Doğan, T. (2016). Kendini Toparlama Gücü: Psikolojik Sağlamlık. http://www.tayfundogan.net/2016/10/20/kendini-toparlama-gucu-psikolojik-saglamlik/ adresinden alındı.
Kane, S. (2018). 11 Ways to Cultivate Resilience. Psych Central. https://psychcentral.com/lib/11-ways-to-cultivate-resilience/ adresinden alındı.
Karaırmak, Ö. (2006). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26).
Görsel kaynakça
https://www.lynda.com/Business-tutorials/Apply-adaptability/718618/783270-4.html
