Çocuk istismarıyla ilgili, yakın zamanda yaşanan vahim olayların etkisiyle her kesimden insanın tepkisi toplanarak medyanın da katkılarıyla önemli bir kamuoyu oluşturulmuştur.
Çocuk istismarı konusu tartışılırken daha çok böyle bir eylemde bulunan kişi nasıl yargılanır, hangi cezaları alır veya almalıdır gibi sonuç odaklı bir çerçeve yaratılır. Kesinlikle durumun hukuki yönü hakkında bilinçlenmek savunmaya geçilebilmesi ve alınan kararların sorgulanabilmesi açısından oldukça önem taşımaktadır. Ancak burada değinilmesi gereken nokta sonuca yönelik bilgilendirmeler kadar önleyici çalışmaların da önem taşıyor olmasıdır. Çocuk istismarı vakalarının yaşanmaması için neler yapılabilir, çocuk istismarı nasıl önlenebilir, çocuklara bu önleyici bilgiler nasıl ve hangi yollarla öğretilmelidir gibi soruların cevapları böyle olayların yaşanmamasına yönelik bilinçlendirici bir işlev görür. Kısacası çocuk istismarı vakaları minimum düzeye indirilmek isteniyorsa öncelikle önlemeye yönelik çalışmalara da ağırlık verilmesi gerekmektedir.
Çocuklar kendilerini tam olarak koruyabilecek erişkinlikte değildirler. Bu durumda sorumluluk etkileşim içinde oldukları yetişkinlere verilmektedir. Çocuğu herhangi bir istismardan korumak gerek ebeveynlerinin gerek eğitim kurumlarındaki öğretmenlerinin gerekse bu konuda hukuki düzenlemeleri yapan devlet kademelerindeki kişilerin sorumluluğundadır.
Çocukları istismar yaşantılarından korumaya yönelik çalışmalar içinde öncelikle yapılması gerekenler;
- Tüm çocuklara ve topluma yönelik koruma programlarını kapsayan; çocukların ve ailelerin içinde bulunduğu koşulların iyileştirilmesi, ailelerin eğitimleri ve yaşam kalitelerinin arttırılması, olası risklerin ortadan kaldırılmasına dayalı çalışmalardır (Türk Psikiyatri Derneği, 2016). Çocuklar kadar onun sorumluluğunu taşıyan ailenin de bilgilendirilmesi önemlidir. Ayrıca aileyi kapsayan bu çalışmalar ebeveynlerden kaynaklı olabilecek istismara yönelik de önleyicidir.
- Her yaşta çocuk istismar mağduru olabilmektedir. Bu sebeple cinsel istismarla ilgili bilgilendirme, çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olarak olabilecek en erken yaşta başlamalıdır (Türk Psikiyatri Derneği, 2016). Çocuğun konuşmaya başladığı yaşlarda vücudunun sınırlarına yönelik bilgilendirme yapılmalı ve vücudunun bölümleriyle ilgili isimler öğretilirken ‘’özel bölgeleri’’ de öğretilmelidir. Özel bölgelere benzetme yoluyla başka isim de verilmemeye özen gösterilmelidir. Çünkü bu durum çocuk bir istismara maruz kaldığında bunu paylaşırken anlaşılabilirliğini kısıtlayabilir.
- Özellikle çocuklara ‘’hayır diyebilme becerisi’’ kazandırmak hayatın her alanında olduğu gibi bu konuda da önem taşımaktadır. Çocuk hayır diyebilmeyi bilmelidir. İstismar yaşantılarıyla ilgili olarak çocuğa; bedeninin özel bölgelerine dokunulması, zorla öpülmeye çalışılması gibi durumlarda hayır deme hakkının olduğunun öğretilmesi önemli bir önleyici faktördür. Aynı zamanda böyle durumlar karşısında yardım isteme, kendini koruma, kendini ifade etme gibi becerilerinin kazandırılması da gerekmektedir.
- Çocuğun ebeveyn dışında birileriyle tuvalete gönderilmemesi, banyo yaptırılmaması, tanıdık olsa da bir başkasıyla aynı yatağı paylaşmasına izin verilmemesi; ebeveynlerin bu konuda birbirleriyle uyumlu, dikkatli ve istikrarlı tutum sergilemeleri de cinsel istismardan koruma açısından önemlidir (Türk Psikiyatri Derneği, 2016). İstismar yaşantılarının çoğunun çocuğun tanıdığı, güvendiği kişiler tarafından gerçekleştirildiği bilinmektedir. Bu açıdan ebeveynlerin veya çocuğun yakın çevresi her ne kadar güvenilebilecek kimselerden oluşsa da bu konuda şüpheci davranmakta fayda vardır.
- Ebeveynlerin çocuğun cinsellikle ilgili sorularını telaşlanmadan konuşabilmeleri, ihtiyaç duyduğunda çocuğun kendilerine yaklaşıp, rahatça konuşabilecekleri mesafe oluşturabilmeleri, istismarı durdurabilmek açısından koruyucudur (Türk Psikiyatri Derneği, 2016). Çocuğa cinsel eğitim verilmesi önleme çalışmalarına yönelik bir başka önemli konudur. Öncelikle ebeveynler ilk öğreticiler olarak bu konuyu çocukla konuşmaktan kaçınmamalı ve belli bir cinsel eğitimi çocuğa kazandırmalıdırlar. Cinsellik konusunun hiç konuşulmadığı veya konuşulmaktan kaçınıldığı durumlarda çocuk cinsel istismara uğradığında bunu paylaşmak yerine susmayı tercih edebilir. Ebeveyn çocuk iletişiminin güven duygusu barındırması da önem teşkil etmektedir.
“Cinsel eğitim, çocuk ve gençleri cinsel istismar konusunda eğitebilmek ve saldırıyı engelleyebilmek için uygun bir temel oluşturur. Örneğin, iyi dokunma ve kötü dokunmayı ayırt etmek, bedenini tanımak ve sınırlarını bilmek, duygularını anlamak, kendi haklarını bilmek, baskıya direnmek ve yardım aramak konuları; cinsel eğitimin temel taşlarıdır. Cinsel istismar ile çok yakından ilgilidir. (Türk Psikiyatri Derneği, 2016).”
- Psikolojik danışma ve rehberlik, psikoloji, sosyoloji, çocuk gelişimi, öğretmenlik, aile ve tüketici bilimleri ve sosyal hizmet alanlarında eğitim alan öğrencilerin çocuk istismarı, ihbar prosedürü konusunda bilgilendirilmesi ve farkındalıklarının artırılması gereklidir (Çocuk İhmalini ve İstismarını Önlemek Elimizde, 2018). İstismara yönelik ilk eğitimin ebeveynler tarafından verildiğinden bahsedilmişti, bunun devamlılığının sağlanması açısından da yukarıda saydığımız hizmet alanlarında eğitim almış kişiler tarafından verilen eğitimlerin çocuklara kazandırılması gerekmektedir. Böylelikle bu eğitimler uzmanlık çerçevesinde ele alınacağından bilgilendirmeler daha net kazanımlara dönüşebilecektir. Açıkçası bu konuda, çocuk ve ergenlerle çalışmaya yönelecek psikolojik danışmanlara da büyük sorumluluklar düşmektedir.
- Sosyal medya, telefon, tablet gibi dijital araçlar genellikle yabancılar tarafından çocukları istismar etme amacıyla sıklıkla kullanılmaktadır (Çocuk İhmalini ve İstismarını Önlemek Elimizde, 2018). Çocuğun yakın çevresindeki yetişkinlerin teknolojinin güvenli kullanımı hakkında bilgilendirici olmaları gerekmektedir. Maalesef teknolojinin kötüye kullanımı çocuk istismarı olayında da kendini gösterdiğinden yetişkinler bu konuda da uyanık olmalıdırlar.
Mahremiyet Eğitimi
Mahremiyet eğitimi kabaca; çocuğa özel alanlarının farkında olmasının, bu alanları korumasının ve başkalarının özel alanlarına saygı göstermesinin öğretilmesidir. 0-6 yaş dönemindeki çocuklara ebeveynleri tarafından verilmelidir. Çocuğu olası istismar yaşantılarından koruyucu bir eğitimdir.
Bu eğitim kapsamında şu adımlar önemlidir: (Akcan, 2016)
1.Adım: Çocuğa özel alan tanımlaması yapılmalıdır. Çocuğa özel bölgelerini tanımasına ve bu bölgeleri gizlemesi gerektiğine yönelik bilgiler verilir.
2.Adım: Çocuğun özel alanlarına saygılı olunmalıdır. Çocuk başkalarının önünde giydirilmemeli, özellikle 4-5 yaşından sonra banyo yaptırılırken çocuğun mahremiyetini göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Örneğin çocuk kardeşiyle banyoya girmemelidir.
3.Adım: Çocuğun cinsel organlarını sevgi objesi yapmamalıdır. Çocuğun cinsel organlarını şaka konusu yapmak, göstermelerini istemek, dokunmaya çalışmak cinsel kimlik gelişimi açısından sakıncalıdır (Akcan,2016).
4.Adım: Tuvaletin kapısının kapalı tutulması gerektiği öğretilmelidir. Çocuğa tuvalette yalnız olması gerektiği ve başkalarının göreceği şekilde tuvaletini yapmaması anlatılmalıdır.
5.Adım: Odanıza izin alarak girmesi gerektiği öğretilmelidir. Oda özel alanı temsil ettiğinden ona bu konuda model oluşturmak adına bu öğreti gereklidir.
6.Adım: Ebeveynle ve kardeşle yataklar ayrı olmalıdır.
7.Adım: İlkokula başlamasıyla birlikte çocuğa evde özel eşyalarını koyabileceği bir özel alan yaratılmalıdır.
8.Adım: Başkası tarafından özel alan ihlalleri olduğunda tepki özellikle çocuğun duyabileceği şekilde belli edilmelidir. Çocuk bu durumu model alarak herhangi bir mahremiyet ihlaliyle karşılaştığında tepkide bulunma düşüncesini geliştirebilir.
Çocuğun mahremiyeti eğitimine yönelik animasyon şeklinde eğitici videolar da bulunmaktadır. Ebeveynler bu eğitimi pekiştirmek ve kolaylaştırmak adına bu tarz videolardan yararlanabilirler. Ayrıca bu videolar, eğitim kurumlarında çocuklarla çalışan psikolojik danışmanların da görsel olarak kullanabilecekleri kaynaklardır.
Örnek video çalışmaları
- Çocuklar için onay
Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=E2QZNrTcf9w
- Çocuk ihmal ve istismarı
Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=DFkS0zCUu1c
- Bedenim bana aittir!
Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=klfrkF46jyY
Betül BOSTANCI
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
Kaynakça:
- Akcan, E. (2016). Çocuklarda mahremiyet eğitimi. Melikşah Üniversitesi Toplumsal Duyarlılık Merkezi Bülteni. Erişim Adresi: https://www.researchgate.net/publication/305033094_COCUKLARDA_MAHREMIYET_EGITIMI
- Yüksel, Ş. Saner, S. (2016). Çocuk cinsel istismarı ve zor açığa çıkması. Türk Psikiyatri Derneği. Erişim Adresi: http://www.aktuelpsikoloji.com/d/file/cocuk_cinsel_istismari.pdf
- Çocuk ihmal ve istismarını önlemek elimizde (2018). Erişim Adresi: https://www.morcati.org.tr/tr/yayinlarimiz/brosurler/186-cocuk-ihmalini-ve-istismarini-onlemek-elimizde-sessiz-kalma-suca-ortak-olma
Görsel Kaynakça:
- http://www.spiked-online.com/newsite/article/the-make-believe-world-of-child-abuse-campaigners/17669#.WrErg-jFLIU,
- http://www.ekathimerini.com/218856/article/ekathimerini/news/nine-out-of-10-incidents-of–child-abuse-go-unreported
- http://maldivesindependent.com/society/maldives-ministry-stats-show-rising-child-sexual-abuse-132858
