Kişilik bozuklukları, kişinin çevreye uyumunu, günlük işlevselliğini bozan, kendinde gerilim- kaygı hali oluşturup, süreklilik taşıyan bir hal alması durumunda meydana gelen bedensel, düşünsel ve ruhsal sorunlardır (DBE, 2018). Gittikçe önem kazanan sosyal ve psikolojik bir sorun olan kişilik bozukluklarından en yaygını ise pasif agresif kişilik bozukluğudur. Pasif agresif kişilik bozukluğu uyumsuzluk şeklinde ortaya çıkan negatif kişilik bozukluğu olarak tanımlanır. Bu tip kişilik bozukluğuna sahip olan kişilerde sessiz ve içten içe intikam alma, karşıdaki kişiyi kendi yöntemleriyle cezalandırma isteği oluşur. Örneğin, bazı insanlar hoşlarına gitmeyen olaylara karşı sessizliğini koruyup olayların akışına izin verip istemeseler de o işi yapmak zorunda kalırlar. Hatta içten içe sinirlenseler de bu duyguyu bir şekilde yenmeye ve ortama ayak uydurmaya çalışırlar. Durumdan memnuniyetsizliklerini o an için göstermemek belki de yapılan mantıklı şeylerden biridir. Peki olayın sıcaklığı geçtikten sonra ne olur? Günlük hayata devam edilir ve konu kapanır. Fakat pasif agresif kişilik bozukluğuna sahip olan kişiler için durum sandığımız kadar kolay değil. Kendine karşı tehdit olarak gördüğü veya gerçekten istemediği bir konuda sessizce onay vermek ve o durumdan memnuniyet duyduklarını göstermek, onlar için geçiştirmekten daha fazlası olabilir. Kendi içlerinde bir çeşit hesaplaşma yaptıktan sonra öfke duyguları açığa çıkabilir ve işin boyutu intikam almaya kadar varabilir. İşleri yokuşa sürme isteği bir şekilde kendini gösterir. Pasif agresif kişiler engelleyici, işleri yavaşlatan, erteleme alışkanlığı ve sabote edici davranışlar sergileyen kişilerdir (İlhan, 2016). Çoğu zaman kızgınlık, pişmanlık ve alınganlık duygularını yaşarlar. İş birliği içine girmek istemezler çünkü yoğun bir şekilde sosyal kaygı içindedirler. İlişkilerinin daha kötüye gitmesinden korktukları için duygularının, özellikle öfkesinin, başkaları tarafından görülmesini istemezler ve duygularını dolaylı yoldan ifade etmeye çalışırlar (Whitson, 2016). İletişim kurmak onlar için bazen işkenceye dönüşür. Genellikle asık suratlı olurlar ve işler yolunda gitmeyince şanssız oluklarından yakınırlar. Peki onları bu yüzden suçlamalı mıyız? Bu davranışları bilinçli bir şekilde mi gösteriyorlar? Bazıları bu şekilde davranmayı istemedikleri gibi bu durumdan net bir şekilde pişmanlık duydukları da gözlemlenir. Kendilerini suçlayıp davranışlarının nedenlerini sorgulayabilirler ama bu tip davranışları engellemekte zorlanırlar. Sessizce kendi direnişini gösteren bu kişiliğe sahip insanlar çok uzağımızda da değiller, hemen yanımızda, ailemizde, okulumuzda ve hatta iş yerimizde bile varlıklarını sürdürürler.
Neden sağlıklı bir şekilde iletişim kuramadıklarına gelirsek ruhumuzdaki çoğu yara gibi tabii ki de pasif agresif kişilik bozukluğunda da ailenin rolü büyük. Duygularını ifade etmesine izin verilmemiş, varsa kardeşi, onunla sürekli kıyaslanmış çocuklar yetişkinlik dönemlerinde pasif agresif davranışlar gösterebilmektedirler. (İlhan, 2016). Sessiz ve içe kapanık bir şekilde yetişmiş çocukların farkında olmadan içlerine attıkları duyguların günü gelip onları ‘’iletişim kuramama’’ hastası yapması pek de şaşırtıcı değil. Bu kişiler sessiz bir şekilde, kimsenin haberi olmadan karşılarındaki kişiyi istediği gibi cezalandırabilir, çevresindekilere sinirlenip veya onlarla konuşmayıp ilişkilerinde görünmez bir duvar örebilirler. Tıpkı çocukluklarında duygularını ifade edemeyip kendince anne-babalarına kızdıkları gibi her şey iç dünyalarında gerçekleşir. Cezalandırma çoğunlukla duygusal bir şekilde gerçekleşir, fiziksel zarar nadiren de olsa görülür. Bazı durumlarda kişi kendine fiziksel zarar verebilir örneğin, koluna veya bacağına bilerek vurmak veya eliyle duvara yumruk atmak gibi. Aile bir yana sosyal ilişkilerinde de büyük sıkıntılar yaşayan pasif agresif biri, arkadaşlık kurmada ve ilişkileri devam ettirmede çok zorluk çekmektedir. Örneğin, kişi bir kereliğine bile yapılan yanlışı hemen kişiselleştirip üzerine alınır ve yanlışı yapan arkadaşıyla arasına görünmez bir duvar örer, kesinlikle rahatsız olduğu durumu dile getirmez. Başka bir örnek ise pasif agresif kişi işyerindeki işleri konusunda onaylamadığı bir durumu çalışma arkadaşlarına onay verdiği şeklinde yansıtıp o işin olmaması için elinden geleni yapabilir. Bu durum çevrelerinde ki insanlar tarafından kabul edilmediği gibi onlarla ilişki kurmamaya çalışan insanlar da olabilmektedir. Zaten sürekli kendi kendine yetebildiklerinin ve kimseye ihtiyacı olmadıklarının vurgusunu yapıp insanları kendilerinden uzaklaştırırlar. Kısacası ailesinden beklediği ilgiyi ve sevgiyi göremeyen çocuklar, yetişkinlik dönemlerinde başka insanlardan duygusal olarak zarar görmemek için kendilerini koruma altına alıp ve bir savunma mekanizması geliştirirler fakat bu mekanizmanın yararından çok zararını görürler.
Pasif-agresif davranan kişilerin, tüm bunları bilinç dışı yapmalarının yanında bazen yaptıkları şeyi inkâr etmeleri veya doğru kabul etmeleri de olası. Her ne kadar pasif-agresif davranış, ruh sağlığı alanının bir çalışma konusu olsa da belirgin bir akıl hastalığı olarak görülmemektedir (Hall-Flavin, 2019). Sağlıklı ilişkiler sürdürdüğünü düşündüğümüz insanlar da bu tip davranışları sürekli olmasa bile gösterebilir ve davranışlarını bazen kontrol edemeyebilirler. Eğer kendinizde bu tip davranışların yoğunluğunu seziyorsanız psikolojik yardım almaktan çekinmeyin. Unutmayın pasif agresif davranışları durdurmak ne istediğinizi bilmek ve onu istediğinizi söylemekten ibarettir. Çözüm basit: başkalarının sesini kısın, kendi sesinize kulak verin!
KAYNAKLAR
Davranış Bilimleri Enstitüsü, (2018). Kişilik Bozuklukları https://www.dbe.com.tr/Yetiskinveaile/tr/psikoloji-konulari/kisilik-bozukluklari/ adresinden erişilmiştir.
Hall-Flayin, D.K. (2019). How to spot passive-aggressive behavior.
Retrieved from https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/adult-health/expert-answers/passive-aggressive-behavior/faq-20057901
İlhan, O. (2016). Pasif Agresif, Borderline, Histrionik Kişilik Bozuklukları Hakkında Bilgilendirme. https://www.tavsiyeediyorum.com/makale_17348.htm adresinden erişilmiştir.
Signe – Whitson, L.S.W. (2016). Understanding passive aggressive behavior.
Retrieved from https://www.psychologytoday.com/us/blog/passive-aggressive-diaries/201610/understanding-passive-aggressive-behavior
Görsel Kaynaklar
https://multiyasam.com/pasif-agresif-davranis/ adresinden erişilmiştir.
https://drfarukalizadegan.com/2018/11/28/pasif-agresif-kisilik-bozuklugu/ adresinden erişilmiştir.
Melisa Akpınar
Aday Psikolojik Danışman / Ortadoğu Teknik Üniversitesi Kuzey Kıbrıs Kampüsü
