Bireyler kendilerini değerlendirirken bazen içsel standartlarıyla uyuşmayan tepki ve davranışlarda bulunduklarını fark ederler; bu değerlendirme öz-farkındalığın temelini oluşturur.
“Farkındalık, bulunulan andaki tüm faktörleri anlama ve algılama derecesidir.” (McKay & Fanning, 2017). Öz-farkındalık ise, bireyin tüm yönleriyle kendini tanıyabilmesidir.
Öz farkındalık; duygu ve hislerimizin farkına varmakla başlar, düşüncelerimizi izlemekle devam eder. Duygu ve düşüncelerimizi kontrol etmeye başladıkça kişiliğimizi oluşturan özellikleri de keşfetmiş oluruz; böylelikle güçlü ve güçsüz yönlerimiz ortaya çıkar.
Güçlü ve güçsüz yanlarının farkında olan bireyler, gerçekçi benlik değerlendirmesi yapabilir, ne istediğini bilir, kendine ait bir değerler sistemi oluşturur ve bu bireylerin davranışlarında tutarlılık gözlenir. Bu bireyler özgüvenini geliştirir ve korur. Kendini olumlu ve olumsuz yönleriyle ortaya koyduğu için potansiyelinin farkındadır ve eleştiriye açıktır. Rasyonel kararlar verir ve verdiği kararların sorumluluğunu üstlenir. Sık sık savunma mekanizmalarını kullanmaz; gereksinimlerini karşıladıktan sonra istekleri doğrultusunda hareket eder. Yaşadıkları anın bilincinde olur ve farklı yaşam alanları arasındaki dengeyi koruyabilir. Bu gibi özellikler de bireyin yaşamdan doyum almasını sağlar.
Öz-farkındalığı henüz gelişmemiş bireylerde bu yeterlilikler tersi yönde gelişme gösterir ve bireylerin amaçsız bir yaşam sürmelerine yol açar. Bununla birlikte içe dönük konuşmalarında olumsuz değerlendirmelere yer vererek olumsuz benlik algısı geliştirmelerine yol açar. Bu durum da bireyin ruhsal çöküntü ve anksiyete yaşamasına sebep olabilir. Bu doğrultuda Robbins (2016: 204), sislerin içinde ne yöne gideceğini şaşıran çok sayıda insan olduğunu belirtmekte ve bu insanların tek problemlerinin ne istediklerini bilmediğinden kaynaklandığını iddia etmektedir.
“Kişiliğin birlik ve bütünlüğü, kişinin tüm dışavurumlarında dile gelir. Düzgün olmayan bir üçgeni alıp değişik konumlara sokarsak, her konumda karşımızda bir başka üçgen bulur; ama dikkatli bakınca bunun her konumda aynı üçgen olduğunu görürüz.” (Adler, 2017). Gerçekçi benlik algısına sahip bir birey de olayları belirlediği içsel standartlar ve değer sistemi çerçevesinde değerlendirir; buradaki kavramların önceliği değişse bile kavramlar değişmez. Birey bu çerçevenin dışına çıktığında benlik tasarımındaki ögelerin birlik ve bütünlüğünü koruyamadığını düşünür ve kaygı yaşar.
Öz-farkındalık bireyin sağlıklı ve güçlü bir iletişim bağı kurmasını da sağlar. Sosyal bir varlık olan insanın ihtiyaçlarından birisi olan kişilerarası iletişim farkındalık ile başlar. Birey iletişim kuracağı kişinin farkına vardığında iletişime hazır hale gelir; ancak bilinçli mesajlar iletebilmek adına bireyin kendi duygu, düşünce, istek vb. niteliklerinin farkında olması gerekir.
İletişimin sağlıklı bir şekilde devam etmesi için bireyin kişiliğini tüm yönleriyle açığa vurması gerekir. Kendini gerçekçi bir şekilde ortaya koyan birey değişken duygu durumuna sahip olduğu anlarda bile özünü ortaya koyduğu şekilde anlaşılır ve bu gibi olumluluklar güçlü iletişim bağını zayıflatacak durumları önler. Bu amaçlar doğrultusunda öz-farkındalığa ulaşmak için iç gözlem ve gerçekçi bir değerlendirme önemlidir.
Öz-farkındalık geliştiğinde birey kendi değerinin farkında olur, ideal benliği ve benlik algısı arasındaki fark azalır ve bireyin öz saygısı gelişir. Öz saygı sonucunda, bireyce sunulan argümanların belirli bir çerçevede paylaşılması ile ruhsal yapıya zarar verici boyutu da engellenmiş olur. Yani birey öz-farkındalık ile kendi değerini keşfederken temel değerlerin de özünü kavrar.
Kaynakça
Adler, A. (2017). Aşağılık ve Üstünlük Kompleksi. (K. Şipal, Çev.) İstanbul: Say Yayınları.
McKay, M., & Fanning, P. (2017). Özgüven. (F. G. Atay, Çev.) Ankara: arkadaş Yayınevi.
Robbins, A. (2016). Sınırsız Güç. (D. M. Değirmenci, Çev.) İstanbul: İnkılap Yayınevi.
Görsel Kaynakça
Smith, L. (2016). The science of self-awareness. https://lyndismith.com/2016/03/17/the-science-of-self-awareness/ adresinden alındı.
Patterson, A. (2012). Me, Myself and I. https://writerswrite.co.za/me-myself-i/ adresinden alındı.
Özge Çankaya
Aday Psikolojik Danışman / Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
