İnsanlar, bu dünyada varoluşundan itibaren çeşitli ihtiyaçları karşılayarak yaşamlarını sürdürür. Bunlar: bedensel (yiyecek, su, sıcaklık vb.), psikolojik (sevmek, takdir edilmek, onaylanmak vb.) ve toplumsal (evlilik, statü sahibi olmak vb.) ihtiyaçlardan oluşmaktadır.
İhtiyaçlar, bir sürece yayıldığında bireyi en çok etkileyenin psikolojik ihtiyaçlar olduğu ortaya çıkmaktadır. Psikolojik ihtiyaçların evrensel bir boyutunu oluşturan onaylanma ihtiyacı da bireyin hayatını önemli oranda etkilemektedir. Birey, başarısızlıktan korktuğunda güven duygusunu da kazanamamakta ve çevreden bir destek aramaktadır; aranan bu destek onaylanma ihtiyacı olarak ortaya çıkmaktadır. Onaylanma ihtiyacının temelleri çocukluk döneminde atılmaktadır.
Çocukluk döneminde, ebeveynlerin tutum ve davranışları bireyin kişilik oluşumunda çok etkilidir. Ebeveynleri tarafından sürekli ödülle büyütülen çocuk, yetişkin olduğunda da sürekli beklenti içerisinde ve onaylanma kaygısı ile hareket etmektedir. Bolat (2016); bir ortamda ödül, ceza gibi yargılama olduğunda çocukların kendilerini ispatlamak ve yargılanmamak için çabaladığını belirtmektedir. Ancak geri bildirim ve gelişim ortamı olduğunda insanların amacının kendilerini ispatlamak ya da ödül almak değil, başarının hazzını tatmak olduğunu iddia etmektedir. Örneğin yeni yürümeye başlayan bir bebeğe düştüğünde verilen farklı tepkiler çocukta onaylanma ihtiyacının ne yönde gelişeceğinin belirleyicisi olmaktadır. Bebek düştüğünde, ebeveynleri çocuğun gelişimine uygun davranışlar gösterdiğinin farkında olarak destekleyici bir geri bildirim verdiğinde çocuğun benlik saygısı gelişecek ve bu ihtiyaç olumlu yönde gelişerek cesaret verici geri bildirime dönüşecektir. Ancak ebeveynler bu durumda olumsuz bir tutum sergilediğinde, çocukta bağımlı kişilik özellikleri gelişecek ve çocuk kendi başına karar alamayarak çocuğun özgüven gelişimi engellenecektir. Bu tutumun geniş zamanlı etkisi, bireyin onaylanma ihtiyacının bağımlılığa dönüşmesi şeklinde ortaya çıkacaktır.
Onaylanma ihtiyacının bağımlılığa dönüştüğü bireylerde özgüven eksikliği, bireyi onaylanmaya aç hale getirecektir; birey, eylemleri, fikirleri sürekli onaylansın isteyecek ve çevresi tarafından onay almadığında kendini eksik hissedecektir. Bu bireylere, yaptıkları işlerin onaylanması bir süre sonra yetersiz gelecek ve yalnızca onaylanmak için bir şeyler yapmaya başlayacaklardır. Bunun sonucunda bireyler hayatlarına, topluma göre yön vermeye başlayacaktır.
Onaylanma ihtiyacının temelinde bulunan ve bu ihtiyacın bağımlılığa dönüşmesine sebep olan bir diğer etken de sosyal medya olmaktadır. “Sanal ortamlarda bireylerin kendilerini sunma davranışları incelendiğinde temel gösterge kişilerin beğeni alma amaçlı toplumun onaylayacağı kimliklerini ön plana çıkardıkları tespit edilmiştir” (İpek Hepekiz, 2019). Bu tespit doğrultusunda; onay bağımlılığına sahip bireylerin bir karar alırken ya da bir eylemde bulunurken yaşadığı kaygı, sanal ortamda paylaşım yaparken yaşadığı kaygıya dönüşmektedir. Birey, onay bağımlılığının etkisiyle sürekli sosyal medyadaki geri bildirimlerini kontrol etmekte ve beklentileri karşılanmadığında kendini yetersiz hissetmektedir. Bu da bireyin ruh halini olumsuz yönde etkileyerek onu depresyona sürüklemektedir.
Tüm bunlar doğrultusunda onaylanma ihtiyacının temelinde; özgüven eksikliği, ebeveynlerin tutum ve davranışları, bireyin içinde bulunduğu toplum, teknoloji, mükemmeliyetçi tutum ya da öz-sevgi eksikliği gibi unsurların yer aldığı görülmektedir. Bazı bireyler bu ihtiyacı bağımlılık haline getirirken bazıları, sağlıklı bir şekilde, motive edici bir unsur olarak kullanmaktadır. Onaylanma ihtiyacının sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi için bireyin gelişim aşamalarını sağlıklı bir şekilde atlatması, ebeveynleri tarafından koşulsuz sevgiyle büyütülmesi ve olumlu benlik algısı geliştirebilmesi gerekmektedir. Bu koşullar sağlandığında, onaylanma ihtiyacı sağlıklı ve olumlu bir şekilde karşılanabilmektedir.
Kaynakça
Bolat, Ö. (2016). Beni Ödülle Cezalandırma. İstanbul: Doğan Kitap.
İpek Hepekiz, E. G. (2019). Sosyal Medya Aracılığıyla Yaratılan Kişisel Markalar ve Benlik Sunumu. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 761-782.
Görsel Kaynakça
https://www.guncelpsikoloji.net/sosyal-psikoloji/sosyal-onay-ihtiyaci-nedir-h6611.html adresinden alındı.
https://www.adweek.com/digital/larry-alton-guest-post-human-need-for-approval/ adresinden alındı.
Özge ÇANKAYA
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Aday Psikolojik Danışman
