Hayal kırıklığı; bir karar veya davranış, umut edilen sonucu doğurmadığında ortaya çıkan duygudur (Zeelenberg, van Dijk, Manstead, van der Pligt, 2000). Her olay ve karar gelecek için bir miktar belirsizlik barındırır ve bu belirsizlikle başa çıkmanın yollarından biri olası sonuçları düşünerek hangi durumda nasıl davranabileceğimizi planlamaktır. Fakat istenen, daha iyi olduğu düşünülen sonuç ortaya çıkmadığında, planlanan olası sonuçlardan farklı bir sonuç oluştuğunda veya daha iyi bir sonuç ortaya çıkabileceği halde çıkmadığı fark edildiğinde, çoğunlukla hayal kırklığı duygusu oluşur (Zeelenberg ve ark. 2000).
Beklentilerin sonuçsuz kalması durumunda hayal kırıklığına eşlik eden başlıca duygu pişmanlıktır (Zeelenberg ve ark. 2000). Fakat aradaki fark pişmanlık başka bir kararın daha iyi sonuç vereceği düşüncesi ile ortaya çıkarken; hayal kırıklığı aynı kararın daha iyi sonuç vermesi beklentisi ile ortaya çıkar (Zeelenberg, van Dijk, Manstead, van der Pligt, 1998). Yani pişmanlık yanlış olduğunu düşündüğümüz kararlarla; hayal kırıklığı ise boşa çıkan beklentilerle ilişkilidir. Pişmanlık daha çok kişinin aldığı kararlar ve kişi sorumluluğundaki durumlar sonucu ortaya çıkarken; hayal kırklığı çoğunlukla, başkalarıyla ilgili beklentiler veya kişinin kontrolünde olmayan durumlar sonucu oluşmaktadır (Zeelenberg ve ark. 2000). Dolayısıyla, duygusal bir tecrübe olarak hayal kırıklığı kişiye olayların kontrolü dışında geliştiğini, durumların ve hatta kaderlerinin kendi kontrollerinde olmadığını hissettirebilir (Zeelenberg ve ark. 2000).
Hayal kırklığı, öfke duygusunu da ortaya çıkarabilir. Öfke, sinir gibi zor duyguların altında hayal kırklığı, üzüntü gibi daha kırılgan duygular yer alır. Yani öfkeye sıklıkla hayal kırklığı eşlik edebilir (Mill, Ausmes, Allik ve Realo, 2018). Fakat öfkeye hayal kırıklığı, üzüntü gibi duygular eşlik ettiğinde öfke genellikle dışarı ifade edilmez ve içe dönük kalır (Mill, 2018). Sosyal ilişkilerde hayal kırklığını paylaşmak, öfke yansıtmaktan daha olumlu sonuçlar vermektedir (Mill, 2018).
Özellikle yakın bulduğumuz ve destek umduğumuz kişilerden beklenen desteği görememek hayal kırklığı yaratabilir. Yaşanan hayal kırklığı sosyal ve yakın ilişkilerde probleme sebep olabilir. Bu tip durumlarda iletişimi koparmak yerine ilişkinin devamını gözeten bir iletişim daha etkili olmaktadır. Böyle bir iletişim; stres altındayken empatik başa çıkmayla, yani karşıdakinin de duygularını gözeterek ilişkideki gerilimi azaltmaya çalışmakla mümkün olabilir (DeLongis ve Holtzman, 2005).
Pek çok duygusal ve davranışsal yansımaları olabilen hayal kırıklığı hissini kabullenerek karşılanmamış ihtiyaçları fark etmek ve bu ihtiyaçlar doğrultusunda gerçekçi beklentilerde bulunup bulunulmadığını sorgulamak gelecek hayal kırıklıklarını önlemede etkili olabilir. Hayal kırıklığı ile başa çıkmak için sosyal destek, stresi azaltan aktivite ve hobiler etkili olabilir. Ayrıca ek bir stres yüklemeyen ve kazanma hırsı taşımayan alanlarda spor yapmak, sağlıklı yaşamın popüler olduğu günümüzde stresi azaltabilir (Karaküçük, Başaran, 1996). Ek olarak olumlu dini başa çıkmanın da başkalarından beklenti içinde olmadan olumlu desteğe açık olmada ve hayat memnuniyetinde etkili olduğu görülmüştür (Eryücel, 2013).
Kaynakça
DeLongis, A., Holtzman, Z. (2005). Coping in Context: The Role of Stress, Social Support, and Personality in Coping. Journal of Personality, 73(6). DOI: 10.1111/j.1467-6494.2005.00361.x
Eryücel, S. (2013). Yaşam Olayları ve Olumlu Dini Başa Çıkma. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(23), 251-271.
Karaküçük, S., Başaran, Z. (1996). Stresle Başa Çıkmada Rekreasyon Faktörü. Bed. Eğt. Spor Bil. Der., 4, 55 – 64.
Zeelenberg, M., van Dijk, W. W., Manstead, A. S. R., van der Pligt, J. (1998). The Experience of Regret and Disappointment. Cognition and Emotion, 12(2), 221-230.
Zeelenberg, M., van Dijk, W. W., Manstead, A. S. R., van der Pligt, J. (2000). On bad decisions and disconfirmed expectancies: The psychology of regret and disappointment. Cognition and Emotion, 14(4), 521-541.
Feride Zeynep Sayın
Aday Psikolog / Yeditepe Üniversitesi
