Epilepsi, beyinde kontrolsüz elektrik akımı krizleri ile tanımlanan kronik ve bazen ailevi bir hastalık olarak kabul edilmektedir. Fakat beyin tümörü, beyin sarsıntısı/travma veya inme(beyinde damar tıkanıklığı ile kan akışı duruşuna bağlı çoklu nöron ölümü) gibi durumlar da geçici veya sürekli epileptik krizlere sebep olabilmektedir (Fisher, Acevedo, Arzimanoglou, Bogacz, Cross, Elger, Engel Jr, Forsgren, French, Glynn, Hesdorffer, Lee, Mathern, Mosh, Perucca, Scheffer, Tomson, Watanabe ve Wiebe, 2014). Epilepsi krizlerinin türüne göre; bilinç kaybı veya titreme, halüsinasyon, korku, panik, öfke hali gibi farklı belirtiler görülebilir.
Epilepsi Tedavileri
Epilepsi tedavisinde yolunda gitmeyen elektrik akımlarını saptamak ve düzenlemek için beyine belli elektrik dalgaları verilerek electroencephalography(EEG) kullanılır. Günlük hayat işlevselliğinin bozulduğu şiddetli/dirençli epilepsi vakalarında(antiepileptik ilaçlar 1 yıl yüksek doz kullanıldığı halde krizler devam ettiğinde) ameliyat sık kullanılan bir yöntemdir. Genel uygulamada epilepsiye sebep olan belli bir tümör/yara bölgesi tespit edilebiliyorsa bu temizlenebilir. Bunun dışında, sağ beyin ve sol beyin arasındaki ana bağlantı(korpus kallosum) kesilerek elektrik akımlarının yayılışı kesilir(hemispherectomy). Yaygın ve başarı oranı yüksek olan başka bir yöntem de temporal lobun bir bölümünün alınmasıdır. Ayrıca frontal, perietal, oksipital lobectomy(beyinden bir parça alınması) gibi yöntemler de kullanılır(Yasam, Jakki, Senthil, Jawahar, Vengal-Rao ve Chalichem, 2018). Bu durumlar görsel algı problemleri veya alınan bölümlerle ilgili sıkıntılara sebep olabilse de genel hayat kalitesini arttırmak için uygulanabilir. Ek olarak ilaca dayanıklı epilepsilerde fazla yağ içeren çeşitli diyet terapilerinin de faydası görülmüştür (Yasam ve ark, 2018).
Epilepsinin Psikolojik Etkileri
Epilepsi yaşayan kişilerde depresyon, zayıf psiko-sosyal beceriler ve davranış problemleri eğilimi saptanmıştır. Fakat bunları belirleyen kişisel etkenlerin yanı sıra ailesel ve çevresel faktörler vardır. Bu tip kronik hastalıklar aile bağları ve aile işlevselliğinde problemlere ve aile içi stres gibi durumlara sebep olabilir(Chew, Carpenter ve Haase, 2017).
Depresyon gibi psikolojik problemler; sadece epilepsi olan insanlarda değil, farklı kronik hastalıklara sahip kişilerde yüksek oranda olduğu görülmüştür. Zira, kronik hastalıklar yaşam kalitesini düşürerek somatik ve somatik olmayan etkilerin yanı sıra madde bağımlılığı gibi sonuçlar da doğurabilir. Kronik ağrılardan ve uyku yoksunluğundan kurtulmak gibi sebeplerle madde kullanımı başlayabilir(Cui, Tate, Cummins, Skidmore ve Brown, 2015).
Uzun yıllar süren madde kullanımı da kronik hastalıklara sebep olabilir. Örneğin alkol bağımlılığı Korsakoff Sendromu’nu ortaya çıkarırken, Van Gogh’un uzun yıllar pelin otu kullanımı sebebi ile temporal lob epilesisi olduğu tahmin edilebilir. Oksipital lob epilepsisi olduğu düşünülen Lewis Caroll, muhtemelen kendi tecrübeleri üzerine ünlü kitabı Alice Harikalar Diyarı’nda değişen gerçeklik ve zaman-mekan algısını işlemiştir. Yine temporal lob epilepsisi olan Dostoyevski, Budala romanında epilepsi olan Prens Mişkin üzerinden epilepside yaşanan duyguları ve auroları(beyindeki elektrik akımının hangi bölgeden başladığına bağlı olarak, epilepsi krizleri öncesi yaşanan bir duygu, koku veya görüntüler) edebi bir şekilde anlatmıştır(Yücel-Altan, 2018).
Epilepside Mental Sağlık Adına Önemli Noktalar
Epilepsi, migren, Parkinson, MS(multiple sclerosis) gibi nöropsikiyatrik hastalıklarda, sosyal destek; dışadönüklük ve uzlaşılabilirlik gibi kişisel özellikleri arttırarak sosyal işlevselliğe katkıda bulunur(Kamenov, Cabello, Caballero, Cieza, Sabariego, Raggi, Anczewska, Pitkanen ve Ayuso-Mateos, 2015). Bunun dışında; depresyon-anksiyete stresini azaltmak ve epilepsi ve tedavisiyle hayata uyum sağlamayı kolaylaştırmak için Bilişsel Davranışçı Terapi, Kabul ve Kararlılık Terapisi ve motivasyon görüşmeleri gibi teknikler izlenebilir. Aile içi bağları güçlendirmek için Aile Terapisi kritik rol oynar. Bireyde, ailede ve toplumda epilepsi bilincini arttırmak için hastalığı, beyinde işleyişini ve epilepsi ile yaşamı anlatan psiko-eğitim ve bireye özel ilgi ile eğitim önem taşımaktadır(Michaelis, Tang, Goldstein, Reuber, LaFrance Jr, Lundgren, Modi ve Wagner, 2018).
Epilepsinin tüm olumsuz etkilerine karşın; gerekli bilinç ile alınacak tedavi, eğitim, terapi, aile ve çevre desteği ile beraber, hastalıklarında yaşadıkları tecrübeleri eserlerine yaratıcılık olarak yansıtan sanatçılar gibi arzulanan hayat işleyişi yakalanabilir.
Kaynakça
Chew, J., Carpenter, J., Haase, A. M. (2017). Young people’s experiences of living with epilepsy: The significance of family resilience. Social Work in Health Care, 57(5), 332-354.
Cui, R., Tate, S.R., Cummins, K., Skidmore, J. R., Brown, S. A. (2014). Chronic Physical Health Problems Moderate Changes in Depression and Substance Use Among Dual Diagnosed Individuals During and After Treatment. Substance Use& Misuse, 50(2), 174-183.
Fisher, R. S., Acevedo, C., Arzimanoglou, A., Bogacz, A., Cross, H., Elger, C. E., Engel Jr, E, Forsgren, L., French, J. A., Glynn, M., Hesdorffer, D. C., Lee, B. I., Mathern, G. W., Mosh, S. L., Perucca, E., Scheffer, I. E., Tomson, T., Watanabe, M., Wiebe, S. (2014). A practical clinical definition of epilepsy. International League Against Epilepsy, 55(4), 475–482. Erişim adresi: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/epi.12550
Kamenov, K., Cabello, M., Caballero, M. M., Cieza, A., Sabariego, C., Raggi, A., Anczewska, M., Pitkanen, T., Ayuso-Mateos, J. L. (2016). Factors Related to Social Support in Neurological and Mental Disorders. Plos One, 11(2). Erişim adresi: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0149356
Michaelis, R., Tang, V., Goldstein, L. H., Reuber, M., LaFrance Jr., W. C., Lundgren, T., Modi, A. C., Wagner, J. L. (2018). Psychological treatments for adults and children with epilepsy: Evidence-based recommendations by the International League Against Epilepsy Psychology Task Force. International League Against Epilepsy, 59, 1282–1302.
Yasam, V. R., Jakki, S. L., Senthil, V., Jawahar, N., Vengal-Rao, P., Chalichem, N. S. S. (2018). An Overview of Non-drug Therapies for the Treatment of Epilepsy. Indian Journal of Pharmaceutical Sciences, 80(2), 223-234.
Yücel-Altan, B. (2018). Prens Mişkin Temporal Lob Epilepsisi Miydi? Ortadoğu’nun Sesi, 48, 10-12.
Feride Zeynep Sayın
Aday Psikolog / Yeditepe Üniversitesi
