Fizyolojik veya psikolojik birçok rahatsızlıkların tedavisinde sağlıklı beslenmenin önemi vurgulanmaktadır. Ben de yazdığım birçok yazımda tedavi yöntemleri arasında bunu dile getirdim. Peki neden dengeli ve sağlıklı beslenme bu kadar önemlidir? Besinler insan psikolojisini nasıl etkilemektedir?
Tüm canlılar yaşamını devam ettirebilmek için besine ihtiyaç duymaktadırlar. Bunun Maslov’un (1943) ihtiyaçlar hiyerarşisinde beslenmenin fizyolojik ihtiyaçlar kategorisinde en temel ihtiyaçlar arasında yer aldığını biliyoruz. Beslenme; genel tanımıyla insanlar yaşamlarını devam ettirmek, sağlıklı olmak, yaşam kalitesini arttırmak gibi sebeplerle belli zamanlarda ve belli miktarda vücuda besin maddesi almasıdır. Yeterli ve dengeli beslenmenin tanımını yapacak olursak da; ihtiyaç duyulan yiyeceklerin yeterli miktarda, çeşitte ve nitelikte olacak şekilde ihtiyaç duyulan zamanda tüketilmesi şeklinde açıklayabiliriz (Karadeniz, 2021). Tükettiğimiz besinlerle bedenimizi doyuruyoruz. Peki ya ruhumuzu? Vücudumuza aldığımız birçok besin maddesi bedenimizi etkilediği kadar ruhsal sağlığımızı da etkilemektedir. Bu konuda birçok farklı araştırma yapılmıştır. Ünlü Fransız yemek ustası Brillat-Savarin’in, “Bana ne yediğini söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim” sözü yiyecekler ve psikoloji arasındaki ilişkiyi özetler niteliktedir. Savarin’in bu sözünden yediğimiz her yiyeceğin duygularımızı, düşüncelerimizi, davranışlarımızı, kişiliğimizi hatta yaşadığımız ruhsal rahatsızlıklarımızı doğrudan veya dolaylı olarak etkilediği anlaşılmaktadır (Karadeniz, 2021). Bu durumu daha ayrıntılı ifade edecek olursak ise insanda yeme durumunun üzüntü, neşe, korku, öfke, kaygı, depresyon, yalnızlık, beden algısı gibi duygulara göre değiştiği bilinmektedir. Sıkıntı, depresyon, üzüntü, yorgunluk gibi duyguların yoğun olduğu zamanlarda yeme oranlarında artışların yaşandığı; korku, gerilim, acı hissedildiğinde ise azalmanın olduğu bildirilmektedir (Pişkin, 2014). Peki siz hangi duyguları yaşadığınızda iştahınız azalıyor veya daha çok yemek yiyorsunuz?
Sağlıklı beslenmenin sağlıklı bir beden ve zihin için çok önemli olduğunu biliyoruz. Öncelikle bu durumun tersi olarak sağlıksız ve aşırı beslenmenin nelere yol açtığını kısaca ifade etmek isterim. Aşırı ve düzensiz beslenme, ruhsal boşluğa ve bireyin benlik algısının bozulmasına bu durum da kişinin kendini beğenmeme, değersizlik, aşağılama ve huzursuzluk hissetmesine yol açmaktadır (Karadeniz, 2021). Bunun yanında yetersiz beslenen birey genel olarak yorgun, isteksiz, iştahsız, hareketsiz olurlar. Bu durum ise bireyin gergin, keyifsiz, mutsuz bir ruh halinin yaşamasına neden olur. Daha sonra ise gelin vücudumuza aldığımız her bir maddenin ne gibi sonuçları olduğunu birlikte inceleyelim. Ama öncelikle şunu da açıklamalım ki yazı çok fazla uzayacağından sizleri çok sıkmamak adına tüm besinleri ve öğelerini tek tek ele almadım. Belli başlı bazı önemli besin ögelerine değindim.
Vücudumuzu kontrol eden hormon ve enzimlerin salınımında, aldığımız besinlerin azlığı veya çokluğu etkilidir. Ayrıca aldığımız besinler beynimizdeki nörotransmitterlerin salgılanmasında da etkilidir. Yediğimiz besinlerdeki proteinler(et, süt, yumurta, nohut, mercimek, bazı kuru yemişler gibi besinler) sindirim esnasında aminoasitlere bölünür ve burada oluşan norötransmitterler bizlerin uyanık kalmasını ve enerjimizi arttırarak tümüyle kullanmamızı sağlar. Vücutta aminoasit yetersizliğinde depresyon, dikkat dağınıklığı, uyku problemleri, hormonal bozuklular meydana gelebilmektedir. Yediğimiz ekmekler, makarnalar, pirinçler ne işe yarıyor peki? Bu saydığımız besinler ve daha niceleri karbonhitrat yönünden zengin besinlerdir. Bu besinler de enerji sağlar, kan akışını hızlandırır ve bizlerin sakin kalmasına yardımcı olur. Uzun süre karbonhidrattan mahrum kalan beden depresyona daha yatkın hale gelebilmektedir. Vücuda dışarıdan alınan çoklu doymamış yağ asitleri(soya, ayçiçeği, mısır yağları) beyin hücresi, beyin yapısı, sinir sistemi ve hormon yapısında etkili oldukları için eksikliğinde bireyin ruhsal ve sinirsel yapısında olumsuzluklara neden olmaktadır. Yine aynı şekilde demir, B12, folik asit(B9 vitamini), piridoksin(B6 vitamini) gibi maddelerin eksikliklerinde de yorgunluk, uyku hali, konsantrasyonda güçlük, huzursuzluk, baş ağrısı, unutkanlık, depresyona yatkınlık daha fazla görülmektedir (Yılmaz, 2013). Katkı maddeleri ile ilgili olarak ise İbn-i Haldun’un bazı açıklamaları vardır. İbn-i Haldun’a göre doğal besinler tüketmenin ruh halini olumlu etkilediği, sakin, neşeli, keyifli ruh yapısına neden olduğu; katkı maddeli renklendirici ve tatlandırıcıların ise kişiliği olumsuz etkilediği, hiperaktive ve dikkat dağınıklığına neden olduğu düşünülmektedir (Haldun, 2018; Akt. Karadeniz, 2021). Peki ya çoğumuzun vazgeçemediği tatlılar bu işin neresinde? Anlık mutluluk ve haz veren glisemik indeksi yüksek olan şekerli ve unlu besinler kan şekerini aniden yükseltip azaltabilir. Sonuç olarak vücut strese girebilir ve daha sonrasında mutsuzluk duygusu devam edebilir (Altuntaş, 2020.) Ancak bundan farklı olarak çikolatanın içerisindeki farklı maddelerin beyindeki serotonin, dopamin ve endorfin gibi bireye enerji, mutluluk ve sakinlik veren kimyasalları salgıladığı bildirilmiştir. Özellikle de bitter çikolatanın önerilen miktarda ve uygun zamanda alınmasıyla yeterli ve dengeli beslenme ürünlerinden kabul edilmektedir (Yeşilada, 2019).
Aslında yukarıda da ifade ettiğim gibi bu konuda ele alınacak birçok besin maddesi ve öğesi var. Ancak genel itibariyle bazılarına değinmiş oldum. Sözün kısası yediğimiz her şey zihnimizi, zihnimiz de ruhsal sağlığımızı etkilediği için neler yediğimize dikkat etmeliyiz. Kendimizi mutsuz, yorgun, üzüntülü, agresif, depresif vs. hissettiğimizde düzenli egzersiz, psikolojik destek gibi tedavi edici unsurların yanında sağlıklı ve dengeli beslenmeliyiz. Tüm yediklerimizin sağlık ve mutluluk getirmesi dileğiyle…
KAYNAKÇA
1- Altuntaş, A. 2020. Hangi Besinler Psikolojiyi Olumlu veya Olumsuz Etkiliyor?. CNNTürk.com. Erişim adresi: https://www.cnnturk.com/saglik/hangi-besinler-psikolojiyi-olumlu-veya-olumsuz-etkiliyor?page=1
2- Karadeniz, Y., 2021. İbn Haldun’a Göre Beslenme Alışkanlığının Kişiliğe ve Dini Yaşantıya Etkisi. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi. 7 (1) 61-72.
3- Pişkin, Y.2014., Kur’an Ve Sünnete Göre Beslenme Ve Şahsiyet Yapısına Etkisi. Eskiyeni 28. 137-160.
4- Yeşilada, E., 2019. Çikolata Tutkusu. Erişim Adresi: https://www.erdemyesilada.com/tr/article/desc/53904/cikolata-tutkusu.html
5- Yılmaz S., 2013. Sağlıklı Beslenme ve Kişilik Oluşumu Üzerindeki Etkileri. A. Ögke.(Ed.) Elmalı’da Kişilik Oluşumu Ve Nefsin Terbiyesi. İçinde (s. 101- 126). Antalya: Akdeniz Kültür ve İletişim Kulübü Derneği.
GÖRSEL KAYNAKÇA
1.Görsel- https://www.simapsikoloji.com/beslenme-seklimizin-psikolojimiz-uzerindeki-etkisi
2.Görsel- https://aklinizikesfedin.com/psikodiyet-nedir/
Gülsüm YILMAZ
Psikolojik Danışman
