İnsanlar zaman zaman zorlu yaşam olaylarıyla karşılaşmaktadır. Bu olaylar sonucu bazı bireyler hayallerine, geleceğe veya hayata dair umutlarını kaybederken bazıları ise umutlarını korumaya devam ederler. Bu yazıda umudun birey üzerindeki etkilerini inceleyeceğiz.
İlk olarak umudun ne olduğuna değinelim. Umut TDK tarafından “olması beklenilen veya olacağı düşünülen şey, ümit” olarak tanımlanmaktadır (sozluk.gov.tr). Umut sözcüğü istenen bir amaca ulaşmada bütün yollar tükendiğinde bile olumlu sonuç beklentisini devam ettirmeye yardımcı olan duyuşsal bir fenomen olarak görülür (Dağcı, 2014). Bu kavram birçok disiplinin incelediği bir konu olmuştur. İslam’da umut etmenin önemi üzerinde durulmaktadır. Kuran-ı Kerim’de ve hadislerde umudun gerekliliğine vurgular vardır. “Gece namazı için kalkarlar, korkarak ve ümit ederek Rablerine yalvarırlar…” (Secde, 32/16) ve “…Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Şüphesiz Allah bütün günahları affeder…” (Zümer, 39/53) ayetleri müslümanların Allah’tan ümit kesmemelerini bildirir. Umut ayrıca pozitif psikolojinin ele aldığı bir konudur. Pozitif psikoloji, psikologların dikkatini; uyumsuz davranış, olumsuz düşünme ve zihinsel ıstıraptan refah ve yaşamımızı yaşamaya değer kılan diğer faktörlere yönlendirerek psikolojide önemli bir değişiklik yapmıştır (Nazir, 2020). Bu bağlamda umut bireyin refahını artıran bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır.
Umut aynı zamanda bireyi harekete geçirmeye yarayan bir duygudur. Çünkü kişi olmasını istediği olaya ilişkin olumlu bir bakışla yaklaştığında onun olması için davranışlarını sürdürür, bu durumda isteğinin olma ihtimali artar. Öte yandan birey umudunu kestiğinde hareketi de keser ve amacı için çaba harcamayı bırakır. Yani umutlu düşünce bireylere zaman içinde belirli bir amaca ulaşılarak mutlu olunacağı ile ilgili bir bakış açışını kazandırır. Başarılı bir amaç takibi, başarısı oranında bireyin iyi oluşunu ve öz saygısını arttırır (Dağcı, 2014).
Umut kavramı ile ilgili son yıllarda daha çok araştırma yapıldığı ve bu araştırmalarda pek çok değişkenle çalışıldığı görülmektedir. Bu değişkenlerden biri olan duygular ile ilgili yapılan çalışmalarda umut düzeyi yüksek olan bireylerin olumlu duyguların olumsuz duygulardan daha yoğun yaşandığı bulunmuştur (Özer ve Tezer, 2008). Bununla birlikte kontrol algısı, algılanan problem çözme becerisi, rekabet edebilirlik, iyimserlik, olumlu duygulanım ve genellenmiş olumlu sonuç beklentisi ile olumlu yönde ilişkisi olduğu görülmüştür (Dağcı, 2014).
Umutlu olan kişilerin iyi oluşlarının yüksek, kendilerine daha çok güvenen, saygı duyan kişiler olduğu düşünüldüğünde olaylara karşı daha olumlu yaklaşıldığından söz edilebilir. Bazı insanlar için bu polyannacılık olarak görülse de yapılan araştırmalar umut etmenin bireye pek çok olumlu katkısı olduğunu göstermektedir. Hepimizin sıkıntı ve stres içinde olduğu zamanları mutlaka olacaktır. Her şeyin mükemmel olduğu bir hayat gerçekçi değildir. Ancak bu zor zamanlarda bile kişinin geleceğe dair umutla bakabilmesi önemli bir beceridir.
Peki umut gelişimi nasıl oluyor? Erken çocukluk döneminde bireyin ailesiyle ilişkilerinin pek çok açıdan önemli olduğu bilinmektedir. Bu durum bireyin umutlu olması için de geçerlidir. Çalışmalar umutlu düşünmenin sosyal öğrenmenin bir parçası olarak erken çocukluk döneminde edinildiğini ve çocuğun ailesiyle olan bağıyla ilgili olduğunu söylemektedir. Bunun yanında gözlemsel öğrenmenin de umut gelişiminde önemli bir rolü vardır. Snyder ve arkadaşları (2002) bazı insanlarda umutlu düşünme eksikliğinin iki şekilde açıklanabileceğini söylemiştir: Ya çocukta öğrenme sürecindeki yetersizlikten dolayı umutlu düşünme hiç gelişmedi ya da olumsuz yaşam deneyimleri nedeniyle kaybedildi. (Akt., Nazir, 2020). Çocukluk döneminde yaşanan travmatik olaylar umut gelişiminin önüne geçerken olumlu yaşam olayları da umut gelişimine katkı sağlamaktadır.
Kaynakça
Dağcı, A. (2014). Pozitif psikoloji bağlamında umudun dindarlıkla ilişkisi. (Yüksek Lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
Nazir, T. (2020). Pozitif psikoloji ve umut. S. Bulut (Ed.), Pozitif Psikoloji içinde (365-393 ss.). Ankara: Nobel.
Özer, B. U., ve Tezer, E. (2008). Umut ve olumlu-olumsuz duygular arasındaki ilişkiler. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 81-86.
Türk Dil Kurumu Sözlükleri (sozluk.gov.tr)
Görsel Kaynakça
Our hottest year on record, but there’s cause for hope on climate change (morganfoundation.org.nz)
Beyza ÖZESKİCİ
Psikolojik Danışman
