SAKIN ŞEFTALİ DEME!

serbestkursu 04/05/2021

Bu Yazıyı Tahmini Okuma Süresi: 4 Dakikadır.

Şeftali, limon veya patlıcan denildiğinde farklı sesler çıkaran veya garip hareket yapan bireyleri görmüşsünüzdür veya duymuşsunuzdur. Sizce bu bireyler neden böyle davranıyordur? Beynimizin sistematik bir yapısının olduğunu ve farklı kimyasalların salgılanmasından sorumlu olduğunu biliyoruzöyle bir soruyla devam etmek istiyorum: Sizce beynimizde fazladan nörokimyasal salgılanmasının bir zararı olabilir mi? Fazladan dopaminin veya seratonin salgılanması iyi olmaz mıydı? Sonuçta bu kimyasalların enerji sağladığını biliyoruz değil mi? Fazladan enerjiden bir şey olmaz diye düşünebiliriz ancak beynimizin ve bedenimizin bir düzeni vardır. Beynimizde bazı eksikliklerden kaynaklanan rahatsızlıklar olduğu gibi aşırılıklardan da kaynaklanan rahatsızlıklar vardır. Amnezi, alzhimer, prosopagnozi(yüz körlüğü) parkinson, epilepsi, kısmı felçler vs. gibi hastalıkların beynin salgılanması gerekenörokimyasal eksikliğinden kaynaklandığını söyleyebiliriz. Ancak bu nörokimyasalların fazla salgılanmasından da kaynaklı bazı hastalıklar vardır. Bu hastalıklarda da birey beden ve zihin kontrolünü kaybeder. Bu hastalıklardan biri de Tourette Sendromu yani Tik Bozukluğudur. Tikler kontrol edilemeyen davranışlar veya seslerdir. Tourette sendromu, en az bir yıl süren çoklu motor veya vokal (ses) tikleri ile gruplandırılan, çocukluk çağında başlayan bir nöropsikiyatrik bozukluktur. Özellikle de 4-6 yaşlarında başlar ve 10 ile 12 yaşlarında hastalığın seyri artar( Bloch ve Leckman, 2009). Tikler genellikle her gün olmak üzere günde birçok kez yaşanabilmektedir. Tipi, sıklığı, şiddeti, aralığı zaman içerisinde dalgalanmalar gösteren, gerginliğin eşlik ettiği aşırı bir enerji hali olan tikler, genellikle ataklar ile ortaya çıkan, ani, hızlı gelişen, ritmik olmayan, tekrarlayıcı ve amaçsız motor hareket veya sesler olarak açıklanmaktadır(Cath ve Ark., 2011).

Uluslararası Parkinson ve Hareket Bozukluğu Derneği’ne(2016) göre motor ve ses tikleri basit ve karmaşık olarak gruplandırılmaktadır. En sık görülen basit motor tikler göz kırpma, el çırpma, omuz silkme, başı ve boynu çevirme ya da sallama, yüz hareketleri yapma, dudak hareketleri yapma şeklinde; basit ses(vokal) tikleri ise boğaz temizleme, öksürme, burun çekme, homurdanma ve esneme şeklinde ortaya çıkmaktadır. Karmaşık motor tikler daha amaçlı yapılmış gibi görünür ve bu durum bireyin toplumda ayıplanmasına ve dışlanmasına neden olabilmektedir. Genellikle ayak vurma, yürüyerek daire çizme, yumruk veya tekme atma, kıyafeti çıkarma, başkasını taklit etme, insanlara veya belli nesnelere dokunma şeklinde görülmektedir. Karmaşık ses tikler ise heceleri, sözleri ya da cümleleri tekrarlama (ekolalali) ya da nadiren toplum tarafından kabul edilmeyen, ayıplanılan, kötü anlamlı kelimeleri veya kalıpları (koprolali) tekrarlama şeklinde ortaya çıkmaktadır (Vikipedi,2020).

Tourette sendromunun nedeni tam olarak bilinmemekle beraber beyindeki uyarıcı transmiterlerin özellikle de dopaminin çok fazla salgılanmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Hatta bu hastalığın ilk yangınlaşmaya başladığı zamanlarda dopamin seviyesini dengelemek için L-Dopa gibi ilaçlar geliştirilmiştir. Hastalara belirli düzeyde bu ilaç veriliyordu. Bu sayede bireyin aşırı enerjisi dengeleniyordu (Sacks,2020). Ayrıca genetik yatkınlık da en kuvvetli ihtimaller arasındadır. Nörobiyolojik, nörokimyasal, psikolojik ve çevresel etmenlerin de bu sendromda etkili olduğu düşünülmektedir. Psikolojik ve çevresel etmenler incelendiğinde tikli bireylerin strese daha duyarlı oldukları ve stres kaynağına bağlı olarak tiklerin sıklığında, sayısında ve şiddetinde artış olduğu gözlenmiştir. Özellikle küçük yaşlarda yaşanan korku, kaygı, gerginlik, dışa vurulamayan arzu ve duygular istem dışı davranışlar veya sesler olarak bireyde görülecektir. Bu durum zamanla alışkanlıklara dönüşüp bir sendrom halini alacaktır(Çoban, 2019). Tourette sendromunun eş tanı hastalıklarına baktığımızda ise dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, obsesesif kompulsif bozukluk, kaygı bozukluğu, içe atım sorunundan dolayı depresyon gibi bazı hastalıklarla ilişkili olduğu görülmektedir. Çoğunlukla çocuklarda görülen bu rahatsızlık zamanla çocuğun sosyal ve okul hayatında belli sorunların yaşanmasına, işlev kaybına ve gün içerisinde var olan düzeni devam ettirmede sorun yaşamaya neden olabilmektedir. Hatta bazı tikler yüzünden çocuklar akran zorbalığına maruz kalabilmektedirler. Bu yüzden okulda öğretmenler ve arkadaşları, dışarıda da diğer bireyler çocuğun tiki hakkında bilgilendirilmelidir. Çocuk ayrımcılığa ve zorbalığa maruz bırakılmamalı ona tiki yüzünden kızılmamalıdır(Çıray ve Mutlu, 2019).

Peki bu hastalığın herhangi bir tedavisi var mıdır? Yoksa çocukluğunda tiki oluşan birey tüm hayatı boyunca mı bu rahatsızlığı yaşar? Şöyle ki; çocukluk yıllarında oluşan bu tikler çoğunlukla ergenlikte azalarak yetişkinlikte iyileşme gösterir. Ancak bazı tikler bazen yetişkinlikte de devam edebilmektedir. Öncelikle aile, çocuk ve çevresindeki bireyler tikler hakkında bilgilendirilmelidir. Bu çocuğun anlaşılması ve zor bir hayat yaşamaması için önemlidir. Farmakolojik tedaviler de uygulanmaktadır. Tabi bu tikin sıklığı, şiddeti ve bireyin diğer eş tanılarına göre değişmektedir. Spor yapmak, bir enstrüman çalmak gibi zihin ve bedenin kullanıldığı motor aktivitelerin tikleri azalttığı bilinmektedir. Çocuklar bu tarz aktivitelere yönlendirilebilir. Bu sendromdan muzdarip kişilerle psikoterapötik çalışmalar çok önemlidir. Çünkü yukarda da belirtildiği gibi genellikle farklı eş tanısı olan bir rahatsızlık olduğu için bu bireylerin tedavisinde psikoterapötik müdahaleler etkili olmaktadır (Çıray ve Mutlu, 2019).

Bu bireyleri, yaşadıkları zorlukları daha iyi anlamamızı sağlayacak iki film önerisinde bulunmak istiyorum. Hichki(Hıçkırık): Tourette sendromlu bir öğretmenin yaşadıklarının anlatan 2018 Hindistan yapımı bir film. Front of the Class (Sınıfın Önünde): Aynı şekilde Tourette sendromlu bir bireyin hem çocuklukta hem de yetişkinlikte yaşadıklarını konu alan 2008 ABD yapımı bir film. Şimdiden keyifli izlemeler dilerim…

KAYNAKÇA

Bloch M. ve Leckman J.,(2009). Clinical Course Of Tourette Syndrome. Journal of Psychosomatic Research. 67-6, 497-501.
Cath D. ve Ark. (2011). European Clinical Guidelines For Tourette Syndrome And Other Tic Disorders. Part I: Assessment. European Child and Adolescent Psychiatry. 20(4):155-71.
Çıray R.O. ve Mutlu C. (2019). Çocukluk Çağındaki Tik Bozuklukları. İKSSTD. 11:47-55.
Çoban A., (2019). Tikler. Erişim adresi: https://www.adnancoban.com.tr/tikler
International Parkinson and Movement Disorder Society, (2016). Tik ve Touretto Sendromu: Hastalar İçin Temel Bilgiler. Erişim adresi: https://www.movementdisorders.org/MDS-Files1/Education/Patient-Education/Tics-and-Tourette-Syndrome/pat-Handouts-TICS-Turkish-v1.pdf
Sacks O. (2020). Karısını Şapka Sanan Adam. (Düz O. Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Vikipedi, 2020. Tik. Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Tik