Ruh sağlığı uzmanlarının, ruh sağlığı hizmeti verirken kendi ihtiyaçlarının farkında olmaları, kendilerinin de birey olarak yardım almaya, tazelenmeye, gelişmeye gereksinim duyabileceklerini göz önünde bulundurmaları ve hem iyi oluşlarını arttırma hem de yaşam kalitelerini yükseltmek için öz bakımlarına dikkat etmeleri gerekmektedir. Ruh sağlığı uzmanları, yardım hizmeti vermelerinden kaynaklı olarak zaman zaman ruh sağlığı açısından yıpranma, dolaylı travmaya maruz kalma ve mesleğin dışında gündelik bir yaşamlarının olduğunu unutma gibi sorunlarla karşı karşıya kalabilmektedirler. Karşılaştıkları güçlükler karşısında dayanıklılıklarının artması, gerektiğinde yardım almaya başvurmaları ve verdikleri hizmetin niteliğini de arttırabilmeleri açısından da öz bakımın önemi vurgulanmaya başlanmıştır. Ruh sağlığı uzmanlarının, mesleki açıdan kendilerini yetersiz, yıpranmış ve güçsüz hissetmelerinin önüne geçmek; ruh sağlığı profesyonelinin kendisiyle sadece mesleki açından değil aynı zamanda kişisel, sosyal, fiziksel yaşam alanlarında da etkin bir şekilde ilgilenmesi, bunu alışkanlık haline getirmesi olarak ifade edilebilen öz bakım, birey olarak ruh sağlığı uzmanının iyilik halinin artmasını, başta mesleki tükenmişlik olmak üzere yaşayabilecekleri duygusal problemlerin de önüne geçebilmesi açısından değerli görülebilir. Öz bakım, ruh sağlığı profesyonelinin kendini ihmal etmemesi, birey olarak ihtiyaçlarının ve kendinin farkında olması anlamlarını taşırken; ruh sağlığı uzmanın mesleğini daha nitelikli bir şekilde icra edebilmesine de katkı sağlar (Güler, 2018). Öz bakım, ruh sağlığı profesyonelinin ileride daha büyük sorunlarla karşılaşmasını önleyebilmesi açısından da önemli görülebilir, kendini ihmal eden, ihtiyaçlarını fark etmeyen ya da göz ardı eden ruh sağlığı uzmanı, büyüyen sorunlar karşısında kendini tükenmiş hissedebilir.
Ruh sağlığı uzmanının, dayanıklılığını koruması, risk ve koruyucu faktörlerin farkına varması ve kendini tüketecek kadar fazla yardım davranışında bulunmaması önem arz etmektedir (Yerin-Güneri, Skovholt, Ünlü-Kaynakçı ve Aydın, 2017). Tam da bu noktada, ruh sağlığı uzmanlarının enerjilerini koruyacak, iyilik hallerini arttıracak ve kendilerini üretken, verimli hissettirecek etkinlikleri yürütmeleri, kendilerine vakit ayırmaları önem arz etmektedir (Skovholt, 2012). Öz bakımın boyutları adı verilen yaklaşımla, ruh sağlığı profesyonellerinin öz bakım davranışlarını fark etmeleri, edinmeleri ve geliştirmeleri hedeflenmektedir. Öz bakım boyutları altı başlık altında toplanabilir: fiziksel, bilişsel duygusal, manevi, ilişkisel, profesyonel ve denge boyutları (Güler, 2018).
a) Fiziksel öz-bakım stratejileri
Bireyin kendini fiziksel hareketlerden mahrum bırakmaması, uykusuzluk problemi ile başa çıkması, alkol, tütün kullanımı gibi zararlı alışkanlıklardan korunması; fiziksel aktiviteleri gerçekleştirmesi, beslenmesine dikkat etmesi, dışarıda yapılabilecek etkinliklere katılması ve ihtiyaç duyduğu kadar dinlenmesi iyilik halini koruması ve arttırması için önemli görülebilir (Norcross ve Guy, 2007).
b) Bilişsel duygusal öz-bakım stratejileri
Öz bakım stratejileri arasında en çok dikkate değer görülen, üzerinde durulan strateji olan bilişsel duygusal öz bakım stratejileri, bireyin kendi kişisel yaşantılarını fark etmesi, kendisiyle ilgilenmesi, duygularının ve düşüncelerinin ne olduğunu keşfetmesi, bunların hayatında işe yarar olması için çaba sarf etmesi bu öz-bakım stratejisinin özellikleri arasında yer almaktadır (Güler, 2018).
c) Manevi öz-bakım stratejileri
Kişinin profesyonel rolünün dışında yaşamının anlamını bulma, yaşamın anlamı üzerine sorular sorma ve yaşamını daha anlamlı kılabilme adına çaba göstermesi olarak değerlendirilebilecek manevi öz-bakım stratejileri, umudu ve iyimser olmayı davranışlarına yansıtma, eşitliği savunma, ırkçılığın karşısında durma gibi amaçlara sahip olma, günde belli bir zamanı yaratıcı ile bağını güçlendirmek için ibadet yapmaya, dua etmeye ayırma, maneviyat açısından ne yaptığını gözden geçirmek gibi özellikler ile karakterizedir (Norcross ve Guy, 2007).
d) İlişkisel öz-bakım stratejileri
Ruh sağlığı profesyonelinin kişiler arası ilişkilerini beslemesi, ailesiyle, arkadaşlarıyla, yakın çevresiyle ilişkilerinde duygu ve düşüncelerini paylaşması, kabul görmesi, onların yaşamına katkıda bulunurken kendi yaşamına da katkı sağlayacak bağlar kurması ilişkisel öz-bakım stratejileri bağlamında ele alınabilmektedir (Güler, 2018).
e) Profesyonel öz-bakım stratejileri
Ruh sağlığı uzmanının iş ortamının konforlu olması, çalıştığı yerin seçim yapmasına olanak tanıması, destekleyici olması, iş arkadaşlarıyla uyumlu olması; profesyonel becerilerini geliştirmeye çalışması, ihtiyaç duyduğunda süpervizyon hizmeti alması, empati yaparken ölçüyü kaçırmaması, danışma ortamından kaynaklı yaşadığı duyguların farkında olması, danışanlarının abartılı isteklerine karşı çıkmayı bilmesi profesyonel öz-bakım stratejileri kapsamında değerlendirilebilmektedir (Skovholt, 2012).
f) Denge öz-bakım stratejileri
Ruh sağlığı uzmanının öz bakım ihtiyaçları arasında ölçülü davranmaya çalışmaları, fiziksel öz bakımlarına dikkat ettikleri kadar bilişsel duygusal öz bakımlarını da önemsemeleri, gereksinimlerinin farkında olmaları bütün olarak gelişmeye çalışmaları denge öz-bakım stratejisi bağlamında açıklanmaktadır (Güler, 2018).
Ruh sağlığı profesyonellerinin yardım hizmeti verirken kendilerini ihmal etmemeleri, mesleki kimliklerinin dışında birey olarak ilgi alanlarına sahip olmaları, sahip oldukları ilgi alanlarını geliştirmeleri, kendilerini geliştiren, besleyen kişiler arası ilişkilerde bulunmaları, mesleki açıdan kendilerini güncel tutmaya çalışmaları, yetersizliklerini fark ederek onları gidermeye yönelik çaba göstermeleri öz bakım kapsamında ele alınabilecek davranış örüntüleri olarak ele alınabilir. Ruh sağlığı uzmanlarının, öz bakımlarına dikkat etmeleri onları tükenmişlikten korumakla yetmeyecek aynı zamanda iyilik hallerini geliştirecek, verimliliklerini arttıracaktır. Bu bağlamda ruh sağlığı profesyonellerinin öz bakımlarını önemsemeleri, kendilerini ikinci plana atmak yerine değerlerinin, ihtiyaçlarının farkında olmaları gerekmektedir. Öz bakımına dikkat eden ruh sağlığı uzmanı, çok yönlü bir birey olarak toplum içinde var olacak, danışanlarına daha nitelikli hizmet verecek ve meslek etiğinin gereğini yerine getirmiş olacaktır.
Kaynakça
Güler, D. (2018). Psikolojik danışman adaylarının öz-bakım davranışlarını geliştirmek amacıyla “psikolojik danışmanlarda öz-bakım” dersinin tasarlanması ve uygulanması (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
Norcross, J. C. & Guy, J. D. (2007). Leaving it at the office: A guide to psychotherapist self-care. USA: Guilford Press.
Skovholt, T. M. (2012). Psikolojik danışmanın psikolojik sağlamlığı. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 4(38), 137-146.
Yerin-Güneri, O., Skovholt, T. M., Ünlü-Kaynakçı, F. Z., ve Aydın, G. (2017). Skovholt Profesyonel Sağlamlık ve Öz Bakım Envanterinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Yıldız Journal of Educational Research, 2(2), 1-18.
Görsel Kaynakça
https://www.slideshare.net/DrNadiaGBarnett/the-importance-of-wellness-selfcare-among-mental-health-professionals-for-gcca, adresinden erişilmiştir.
https://crmhs.org/mental-health-self-care-2/, adresinden erişilmiştir.
Mücahit Akkaya
Psikolojik Danışman / Doktorant
