Yeni bir ayda, yeni bir yazı ile sizlerleyim. Bu ay manipülasyona dair bir şeyler söylemek istedim. Zira hayatımız boyunca manipülatör kişilerle karşılaşma olasılığımız oldukça yüksek. Kişilerarası ilişkilerde verdiğimiz kararları etkileyerek benlik sunumumuzu değiştiren manipülasyon, toplumsal bir imha silahı olarak dahi kullanılabiliyor. Bu tehlikeli düşmanı tanımak onunla başa çıkabilmenin en etkili yolu.. Tanışma faslına başlayalım o halde.
Manipülasyon; bir kişinin diğerini etkisi altına alması, bilinçli olarak yönlendirmesi ve isteği dışında davranmaya zorlaması durumudur (Morelli & Couderc, 2011).
Psikolojik manipülasyon, yetersiz, aldatıcı ve hatta taciz edici stratejiler yoluyla başkalarının algısını veya davranışlarını değiştirmeyi amaçlayan bir sosyal etki türü olarak da tanımlanmıştır (Braiker, 2004: 49-53). Özel’e göre bu stratejiler gündelik hayat içerisindeki kişilerarası ilişkilerde kullanıldığı kadar reklamcılık, pazarlama, siyaset ve istihbarat alanlarında da sıkça kullanılır.
Duygusal manipülasyon, kişinin kendi isteklerini gerçekleştirmek ve diğeri üzerinden avantaj elde etmek için direkt ya da dolaylı olarak sergilediği tutumlar şeklinde tanımlanabilir (Aydın, 2017).
Bilginin sunuluş biçimindeki değişiklikler manipülasyonun etkin olarak kullanıldığı alanlardır. Manipüle edilerek sunulan bilgi manipülatörün istediği yöndeki davranış kalıplarına yol açar. Bu davranış kalıplarının sonu ise toplumsal zihin kontrolüne dek gidebilmektedir (Canan, 2015).
George Simon’a göre manipülatörlerin birçoğu eksiklik duygularını gizlemek ve onaylanmayan saldırgan dürtülerini gizlemek amacıyla başkaları üzerinde güç sağlamak için bu yollara başvurmaktadırlar (Özel).
Manipülasyon iki alt başlıkta incelenebilir. Bunlar: Kişilerarası ilişkilerde manipülasyon ve kitlesel manipülasyondur.
- Kişilerarası İlişkiler Kullanılan Manipülasyon Teknikleri
- En Kötüsünü Resmetmek (Argumentum Ad Consequentiam)
Bir iddianın doğruluğunu onun sonuçlarına göre belirleme halidir. Korkutarak istenileni yaptırmak için kullanılan tipik bir manipülasyon tekniğidir.
Örneğin gitmek istediğiniz bir safari gezisi var. Ebeveyninize bu geziden bahsettiğinize aslanlara yem olabileceğinizi söyleyerek sizi vazgeçirmeye çalışacaktır. Bu en kötüsünü resmetme stratejisidir.
Bu stratejiyi kullanan kişilere karşı yapılması gereken kişiyi en kötüyü resmetmeye iten nedenleri konuşarak gerçekçi bir resim çizmesini sağlamaktır (Benlioğlu, 2019).
- Ortada Buluşmak
Genellikle ticarette sıkça kullanılır. Bu teklifi yapan kişi genel olarak ortada buluşmaktan karlı çıkan kişidir. Alternatifler araştırılarak manipülatörün teklifleri değerlendirilmelidir.
Örneğin bir vazo satın almak istiyorsunuz. Satış elemanı bu vazonun 100 TL olduğunu söyledi. Siz ise indirim yaptırarak 80 TL’ye almak istediniz. Satıcı “gel ortada buluşalım” diyerek sizi 90 TL’ye ikna ediyorsa büyük ihtimalle beklediğinden daha yüksek fiyata satışı gerçekleştirmiştir.
- Herkes Yapıyorsa Ben De Yaparım
Çoğunluğun gücüne ve kararına güvenerek hareket etme eğilimidir. Bu benim için gerçekten gerekli mi? sorusu sorularak hareket edilmelidir.
Örneğin bir tatil köyündesiniz. Bir gemi turu organizatörü size tüm köyün katıldığı bir tur düzenlediğini söylüyor. Herkes katılıyorsa ben de buna katılmalıyım düşüncesi ile hareket etmeden önce kendi istek, ilgi ve ihtiyaçlarınızı göz önünde bulundurmakta fayda vardır.
- Anlamı Zor Kelimeler Kullanmak
Anlamı zor kelimeler kullanarak manipüle etmedir. Karşıdaki kişinin hiçbir şey anlamamasını sağlayarak üstünlük kurmak amaçlanır.
“Kuantum fiziğini anlamak yaşamı anlamak demektir Kuarkların her birine karşılık gelen anti parçacıkları bilmeksizin evrenin gizemini çözmeye yönelik çabalar kifayetsizdir.”
Yukarıdaki metinde fizik alanına ait terimlerle dolu bir metin verilmiştir. Fizik alanından olmayan kişilerin yanında bu kelimeleri kullanan bir kişinin amacı üstünlük kurma çabası olabilir.
Kelimelerin anlamı sorgulanmalı, kullanan kişiye sorulmalıdır.
- Aceleci Davrandırmak
Duygusal manipülasyon yapan kişi çoğunlukla karşısındakine düşünmek ve değerlendirmek için ihtiyaç duyduğu zamanı tanımaz ve aceleci davranır. Böylece istediğini elde etme şansını artırır (Benlioğlu, 2019).
Örneğin sizi istediği filme götürmek isteyen arkadaşınız karşısında kararsız bir tutum sergilerseniz kararınızı bir an önce vermeniz için size baskı yapacaktır. Bu baskı sonucunda vereceğiniz karar büyük ihtimalle arkadaşınızın istediği filme gitmek yönünde olacaktır.
- Kitlesel Manipülasyon
Kitlesel manipülasyon, genellikle kitle iletişim araçları aracılığıyla manipüle edilmiş ve dezenformasyona uğramış haber ve bilgilerin yayılması sonucu ortaya çıkan toplumsal zihin kontrolüdür.
Üniversite öğrencilerinin kitle iletişim araçlarında manipülasyon olup olmadığı konusundaki görüşlerini araştıran bir çalışmaya göre deneklerin %77’si evet, %21,6’sı bazen, %4’ü ise hiçbir zaman kitlesel manipülasyona maruz kalmadıklarını belirtmişlerdir (Yılmaz, 2013).
Kitlesel manipülasyon yapılırken izlenen stratejilerden bazıları şunlardır: Riski yönet, yeniden tanımla, büyüt, çoğalt, ilişkilendir ve tekrar et.
Bir topluma kabul ettirmek istediğiniz bir değer veya satışını arttırmak istediğiniz bir ürün varsa ilk yapmanız gereken riskleri yönetmektir. Mevcut riskleri göz önünden kaldırmak, kitlelere güven verecektir.
Eski değeri, fikri veya ürünün sahip olduğu “güvenli, bilindik” gibi kavramları “demode, sıkıcı, eski” gibi kavramlarla değiştirerek gözden düşürmek ve yeni olanı “popüler, eşsiz, sıradışı” şeklinde tanımlamak toplumda yeni ürünün yaygınlaşmasını kolaylaştıracaktır.
Yeniden tanımladığımız ürünü her yerde göstermek, eski olanı ise küçültmek hatta yok etmek kitlesel manipülasyonun en çok kullanılan stratejilerinden biridir. Buna örnek olarak Adolf Hitler’in Alman iktidarına gelir gelmez ünlü düşünürlerin eserlerini Berlin Meydanı’nda yaktırması örnek olarak verilebilir.
Yanlışlanamaz bilgi manipülasyonu da kitlesel manipülasyonda sıkça kullanılır. Toplumun aksini ispatlayamayacağı bilgiler sunarak zihinler üzerinde güç sağlanabilir. Örneğin, “Best-Seller! En çok satılan ürün!” gibi bilgileri yanlışlayabilmeniz hiç kolay değildir. Zira bu bilgiye erişip kontrol edebilmeniz neredeyse imkansızdır (Özel).
Kitlesel manipülatörlerin en sık kullandığı strateji ise “tekrar et”mektir. Hitler’in Propaganda Bakanı olarak görev yapan Goebbels, “Bir insana yalan bile olsa, bir söylemi sürekli tekrarlarsanız, o söylemin nereden geldiğini unutur ve kendi fikriymiş gibi benimsemeye başlar.” sözüyle bu stratejinin etkililiğini ifade etmiştir.
- Suskunluk Sarmalı Teorisi
Kitlesel manipülasyonda kullanılan mevcut olanı “azalt ve yok et” stratejisinin bir sonucu olarak suskunluk sarmalı teorisine değinmek yerinde olacaktır.
Alman siyaset bilimci Elisabeth Neuman tarafından ortaya atılan teoriye göre toplumdan dışlanma korkusu nedeniyle bireyler çevrelerinde onaylanan düşünce ve davranışlara yönelmektedirler. Çoğunluk tarafından kabul görmeyen görüşlerini dile getirmekten çekinirler ve susmayı tercih ederler. Bu durumda azınlık görüşe sahip olup bu çekinceler nedeniyle susan insanlar bir suskunluk sarmalı oluştururlar. Suskunluk sarmalı sonucunda azınlığa ait olan fikir veya değer yok olur veya tabulaşarak çekirdek düzeyde korunur. (Gölbaşı, 2017).
Konu ile ilgili daha fazla bilgi sahibi olmak için kaynakçadan faydalanabilirsiniz. Bir sonraki yazıda görüşmek üzere, hoşçakalın.
KAYNAKÇA
Aydın, C. (2017, Haziran 1). Liv Hospital Sağlık Köşesi. Liv Hospital: https://livhospital.com/tr/saglik-kosesi/duygusal-manipulasyon
2) Benlioğlu, O. (2019). Manipülasyon Teknikleri. Mikro İfadeler Online: https://mikroifadeleronline.com/course/manipulasyon-teknikleri/
3) Canan, S. (2015). Kimsenin bilemeyeceği şeyler. Tuti Kitap.
4) Gölbaşı, H. (2017). Suskunluk sarmalı ve Türkiye. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (58), 123-133.
5) Morelli, P., & Couderc, P. (2011). İkili ilişkiklerde duygusal manipülasyon. (I. Ergüden, Çev.) İletişim Yayıncılık.
6) Özel, N. (tarih yok). Manipülasyon Teknikleri. Academia: https://www.academia.edu/9117380/Manip%C3%BClasyon_Teknikleri adresinden alındı
7) Yılmaz, M. (2013). Küreselleşme sürecinde haberde manipülasyon. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2.
Sibel UYANIK
Psikolojik Danışman
