Anne olduktan hemen sonra bebeği ile ilk kavuşma anı yaşayan birini hayal edin. Toz pempe şekilde çok mutlu biri gözlerinizin önüne gelmiş olabilir. Peki tam tersini düşünebilir misiniz? İlk kavuşma anında ağlayan hatta çocuğunu kabul etmeyen bir anne olabilir mi? Ne kadar toplumsal açıdan yanlış görülse de bu durum sandığımızdan daha çok yaşanıyor. Doğum sonrası dönem dediğimiz postpartum dönem; doğum gerçekleştikten sonra başlayan ve ortalama 6 hafta süren bir dönemdir (Tezel&Gözüm,2005). Bu dönemde yaşanılan psikolojik zorluklara genel olarak ‘lohusalık depresyonu’ adı altında bakılmaktadır. Ancak derine indiğimizde annelerin düşünceleri ve davranışları değişiklikler göstermektedir. Anne olmaya karar verdikten sonra gelişen gebelik, doğum gibi önemli biyolojik değişikliklerin yaşandığı fizyolojik bir süreç olduğu kadar, erken gelişim dönemlerine ilişkin bastırılmış ve çözümlenmemiş sorunların yeniden ortaya çıktığı karmaşık bir süreçtir. Bazı anneler çocuğunu öldüreceğine dair düşüncelerinin yarattığı kaygı ile savaşırken bazıları çocuğunu öldürüp hapse girdiğine dair sanrılar ile uğraşır. Birçok annenin deneyimlediği lohusalık depresyonunun aksine doğum sonrası dönemde ruh sağlığını ciddi bir şekilde olumsuz etkileyen psikolojik sorunları sınıflandırmak onları anlamamız açısından daha iyi olacaktır:
- Lohusalık Hüznü
- Doğum Sonrası Anksiyete
- Doğum Sonrası Obsesif-Kompulsif Bozukluk
- Doğum Sonrası Travma Sonrası Stres Bozukluğu
- Doğum Sonrası Psikoz
Lohusalık Hüznü
Yeni doğum yapmış annelerin % 50-70‘inde görülen normal sınırda olan bir hüzün, karamsarlık, mutsuzluk, zihin bulanıklığı, yorgunluk veya kaygı hali ile gelen sık ağlama nöbetleri, en yakınlarına bağımlılık şeklinde görülür. Bu durum genellikle en fazla on gün sürer ve belirtiler kendiliğinden kaybolabilir. Yaşanılan belirtiler, annenin gündelik işlevini etkilemezken yakınlarının desteği ile kolayca atlatılabilir derecededir (Carberg, 2021).
Doğum Sonrası Anksiyete
Lohusalık hüznünden çok daha ağır olan doğum sonrası anksiyete, her 10 yeni anneden 1’inde görülmektedir. Değişen iniş çıkışlar, sık ağlama krizleri, öfke hali, yorgunluk, ayrıca suçluluk, endişe ile birlikte bebeğe veya kendine bakamama gibi duyguları içerir. Doğumdan sonra bir yıla kadar bu süreç uzayabilir. Bu nedenle belirtiler hissedildikten hemen sonra bu konuda uzman bir ruh sağlığı çalışanına giderek destek almak süreci kısaltarak hafif atlatmaya yardımcı olacaktır (Cleveland Clinic, 2018).
Doğum Sonrası Obsesif-Kompulsif Bozukluk
Doğumdan sonra yaşanan obsesyon(sürekli tekrar eden) düşünceler, genellikle depresyon ve anksiyete ile karıştırılarak yanlış teşhis edilmektedir. Oysa yeni anne olanların %3 ila %5 oranında Obsesif-Kompulsif bozukluk(OKB) yaşadığı bilinmektedir. Obsesyon düşünceler genellikle bebeğe zarar vermeyi hatta öldürmeyi içerebilir (Carberg, 2019). Anne, bebeği ile yalnız kalmaktan çekinerek sürekli yanında birilerinin olmasını ister. Ayrıca kesici ve delici aletlerden bilinçli olarak uzak kalmaya çalışır. Bunun nedeni her an çocuğuna zarar vereceği düşüncesinin gerçekleşme olasılığıdır. Anne bebeğine karşı bu düşüncelere sahip olduğu için utanç duyar ve bunu açık açık paylaşamaz. Burada yapılması gereken düşünceleri gözden geçirdikten hemen sonra uzman bir ruh sağlığı çalışanından yardım almaktır.
Doğum Sonrası Travma Sonrası Stres Bozukluğu(TSSB)
Doğum sonrası yaşanan TSSB, oldukça zor fark edilen ancak bundan muzdarip yeni anneler için durum çok gerçek ve rahatsız edicidir. Bununla birlikte anneliği deneyimleme ve bebeklerine bakma biçimlerini derinden etkileyen bir bozukluk biçimidir. Çoğu anne bebeğinin doğumunu güzel duygular ile hatırlar fakat her annenin doğum anı mutluluk içermeyebilir. Aslında yakın zamanda doğum yapan annelerin üçte birinden fazlası doğumlarını travmatik olarak tanımlamakta ve Amerikan Kadın Doğum ve Jinekologlar Koleji, doğum sonrası dönemde %3 ila %16’sının şiddetli travmatik stres tepkileri gösterdiğini tahmin etmektedir (ACOG, 2018). Savaştan gelen askerlerin yaşadığı TSSB gibi TSSB’li anneler de doğum deneyimlerini hatırladıklarında acı ve endişe kaynağı olarak görürler. Geçmişe dönüşler, korkunç kabuslar, doğumla alakalı her şeyden kaçınma davranışları ve sürekli tetikte olma hali gibi travma sonrası semptomlardan muzdarip olabilirler. Diğer rahatsızlıklarda olduğu gibi yaşanan semptomları ayırt ederek doğru yerden ve kişiden destek almak burada önemli olacaktır (Brown, 2021).
Doğum Sonrası Psikoz
Doğum sonrası psikoz, anneleri ciddi bir şekilde etkileyecek zihinsel bir sorundur. Her anne doğum sonrası stres, endişe ve uçlarda duygular yaşayabilir ancak bunun ne derecede olduğu vurgulanması gereken bir konudur. Doğum sonrası psikoz genellikle doğumdan sonraki ilk birkaç gün ile haftalar arasında başlar. Genellikle çok hızlı bir şekilde kötüleşir ve bu nedenle tıbbi bir acil durum olarak tedavi edilmesi gerekir (Carberg, 2021).
Bu konu ile alakalı psikozu bizzat yaşayan ve şu an hayatına sağlıklı bir şekilde devam eden Sally Wilson, BBC’ye verdiği röportajda şu şekilde anlatmaktadır; ‘Bebeğim sezaryan ile dünyaya geldi. Ben ameliyat sonrası uyandığımda çevremdekilere ne olduğunu anlamadığımı, neden doktorların odada olduğunu soruyordum. Bir noktada gözlerimin kafamın içinde tersine döndüğünü ve yatağa düştüğümü hatırlıyorum. Akşam o kadar korkmuştum ki hemşirelere benimle oturmaları için yalvardım. Ayrıca ebelerin benim hakkımda konuştukları paranoyasına kapılmıştım. Kafamda öldüğüme inanmıştım. Herkesi hemşireleri, eşimi çevremde görüyordum. Bir ebenin bebeğimi götürdüğünü gördüm. Ona zarar verdiğim için bebeği hayata döndürmek üzere götürdüklerine inanıyordum.’(BBC,2017). Görüldüğü üzere görsel veya işitsel halüsinasyonlar, sanrılar veya karakteristik olmayan inanç ve düşüncelere sahip olma, korkulu şüphe hali ve huzursuzluk gibi birçok semptom aynı anda yaşanabiliyor.
Birlikte doğum sonrası yaşanan psikolojik bozuklukları yakından tanıdık. Doğum yaptıysanız ya da çevrenizde yeni doğum yapmış bir anne varsa düşünceleri ve davranışları gözden geçirerek semptomları anlamaya çalışın. Herhangi olumsuz bir durumda yardım almanın ilk seçenek olduğunu vurgulamak isterim. Yardım istemekten ve duygularınızı anlatmaktan çekinmediğiniz sağlıklı günler olması dileğiyle. Bir sonraki yazıda görüşmek üzere…
Kaynakça
ACOG, (2018). Optimizing Postpartum Care. https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/committee-opinion/articles/2018/05/optimizing-postpartum-care URL adresinden 03.03.2022 tarihinde alınmıştır.
Bbc, (2017). Doğum sonrası depresyon: ‘Neden bebeğimi öldüreceğimi düşündüm’. https://www.bbc.com/turkce/haberler-39254610 URL adresinden 03.03.2022 tarihinde alınmıştır.
Brown, M. (2021). Postpartum Post-Traumatic Stress Disorder (P-PTSD). https://www.whattoexpect.com/first-year/postpartum-health-and-care/postpartum-post-traumatic-stress-disorder URL adresinden 03.03.2022 tarihinde alınmıştır.
Tezel Y. D. A. ve Gözüm D. D. S. (2005). Postpartum Dönemde Kadınlarda Görülebilen Depresif Belirtiler ve Hemşirelik Bakımı. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi; 12(2): 62-68.
Carberg, J. (2021). Postpartum Depression Types. https://www.postpartumdepression.org/postpartum-depression/types/ URL adresinden 02.03.2022 tarihinde alınmıştır.
Carberg, J. (2018). Postpartum Obsessive Compulsive Disorder (OCD). https://www.postpartumdepression.org/postpartum-depression/types/ocd/ URL adresinden 02.03.2022 tarihinde alınmıştır.
Cleveland Clinic, (2018). Postpartum Depression. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9312-postpartum-depression
URL adresinden 02.03.2022 tarihinde alınmıştır.
Görsel Kaynakça
https://unsplash.com/photos/BYRAglAqrtQ
https://www.pexels.com/photo/faceless-woman-with-cardboard-box-on-head-against-pond-6505027/
İdil Sera Erfenek
Psikolojik Danışman
