İnsan yaşamında ciddi bir gerçeklik teşkil eden ve önemli izler bırakan afet, konuya kurumsal ve bireysel seviyelerde farklı biçimlerde bakılması sebebi ile değişik şekillerde açıklanmaktadır. Afet sözlük anlamı ile; doğanın sebep olduğu yıkım, kıran durumlarını açıklarken, birden çok afet bir araya geldiğinde kavram afat şeklinde ifade edilmektedir (Türk Dil Kurumu, 1988).
İçinde bulunduğumuz zamanın en büyük sorunlarından bir tanesi afettir. Afetler bireyi sağlık, ekonomik ve sosyal alanların etkilemektedir. Bireyin benlik bütünlüğünü ve makro açıdan da topluma büyük zarar vermektedir. Afet sonrası oluşan psikolojik travmalar bireylerin hayatını olumsuz yönde etkilemekte ve ruh sağlığını bozmaktadır. Öyle ki gerekli psikolojik destek sağlanmazsa bireylerde psikopatolojik sorunlar görülebilmektedir. Her geçen yıl doğal afetlerden etkilenen birey sayısı da artmaktadır. Uluslararası Afet Bilgi Bankası olan EM-DAT raporuna göre: 2016 yılı içerisinde 102 ülkede toplam 310 afetin meydana geldiği ve bu afetlerde 7,628 kişinin hayatını yitirdiği rapor edilmiştir. Aynı raporda 411 milyon insanın bu afetlerden etkilendiğini ve bu afetlerin toplam 97 milyar Amerikan doları tutarında ekonomik kayba yol açtığı rapor edilmiştir (Kukuoğlu, 2018, s.39).
Sosyal hizmetler, “kişi, grup ve toplulukların yapı ve şartlarından doğan ya da kendi denetimleri dışında meydana gelen bedenî, zihnî ve ruhî eksikliği, fakirlik ve eşitsizliği gidermek veya azaltmak, toplumun değişen şartlarından doğan sosyal sorunları çözümlemek, insan kaynaklarını geliştirmek, hayat standartları iyileştirmek ve yükseltmek, fertlerin birbirleriyle ve sosyal çevresi ile uyum sağlamasını kolaylaştırmak maksadıyla insan şeref ve haysiyetine yaraşır eğitim, danışmanlık, bakım, tıbbî ve psiko-sosyal rehabilitasyon alanlarında devlet veya gönüllü-özel kuruluşlar tarafından sistemli bir şekilde ifa edilen hizmet programlarının bütünü” olarak tanımlanmaktadır (Seyyar, 2002, s.518). Afet sonrasında yapılan yardımlara sosyal hizmet uzmanları açısından bakacak olursak, bu aşamada sosyal hizmet uzmanlarının sahip oldukları mesleki bilgi, beceri ve tecrübeleri ile müracaatçı üzerinde bir etki oluşturdukları gözlenmektedir. Sosyal hizmet uzmanları afetin tüm süreçlerinde etkili bir destek sağlama amacına hizmet ederken, aynı zamanda afet yönetim sistemleri ile ilgili programları değerlendirme ve geliştirmeye yönelik olarak da önemli fonksiyona sahiptir. Böylelikle afet yönetim sürecine ilişkin yasal düzenlemelerin şekillendirilmesinden, afet sonrası yaşanan psikososyal sorunlara kadar sosyal hizmet uzmanlarının geniş bir alanda faaliyet gösterdikleri görülmektedir (Tuncay, 2004).
Sosyal hizmet uzmanlarının, gerek afet öncesinde yürütmüş oldukları koruyucu ve önleyici çalışmalar gerekse de afet sonrasında gerçekleştirmiş oldukları psikososyal destek hizmetleri görevleri vardır. Afet sonrası bireyler evlerini kaybedilmekte sağlık sorunları, aile üyelerinin ölümü ile karşılaşabilmekte ve işsiz kalabilmektedir. Afet sonrasında toplumda da bir belirsizlik ve korku durumu yaşanmaktadır. Sosyal hizmet uzmanlarından afet öncesinde gerçekleştirmeleri beklenen çalışmaların başında bireyleri ve toplumu bilgilendirmek, afet yönetim süreçlerine katılımı sağlamak ve toplumu afete karşı hazır hale getirmek olduğunu söyleyebilir. Afet sonrasında ise bireylerin ve toplumun yaşadığı duruma adapte olmasını sağlamak, bireylerin yaşadığı sorunlara yönelik bireyleri güçlendirmek, savunmasız hassas grupları güçlendirmek ve yas durumunda bireylere yas danışmanlığı yapmak olarak sayılabilir. Sosyal hizmet müdahaleleri afet öncesi ve sonrasında birey ve toplum için hayati bir öneme sahiptir.
Küresel ısınma yüksek karbon kullanımı su seviyesinin azalması gibi birçok farklı etmenden dolayı afetlerle doğrudan etkilenmekteyiz. Kapsamı bu denli geniş ve çok sayıda kaybın olduğu böylesi kriz durumlarına hazırlıklı olmak sosyal devletin olmazsa olmaz gerekliliklerindendir. Devlet afet sonrası için gerekli bütçe ve planlamalarını yapmalı olası her senaryoya karşı geniş çaplı bir afet planı geliştirmelidir. “Gelecekte yaşanacak farklı afet çeşitleri haberleri artık yakın gelecek olmaktan çıkıp günümüze etki etmeye başlamıştır. Afet öncesini makro çapta tüm kurumlar afete karşı koordineli planlamalar yapmalı afet sonrasında ise yine tüm kurumların yardımıyla afet sonrası yaralar sarılmaya çalışılmalıdır. Yaralar sarılmaya çalışırken bireylerin ruh sağlığı da göz ardı edilmemeli afetzedelere acil sosyal desteği uygulayacak ekibin doğrultusunda şekillenmesi multidisipliner bir çalışmayla birlikte uygulanmalıdır. Yerel aktörler ve sivil toplum kuruluşlarının da katılımıyla aktif bir eylem planı hazırlanmalıdır. Afet bölgelerinde psikososyal yardımları Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü personelleri yapmaktadır. Bu konuda gelişim gösterdiğimiz aşikâr olsa da Afet ve Travma yönetimi başlı başına ele alınması gereken çok hassas bir alandır. Sosyal hizmet bölümü ülkemizde yalnızca Bilgi Üniversitesi’nde yüksek lisans alanı olarak faaliyet göstermektedir. Böylesi önemli bir çalışma alanının tek üniversite bünyesinde yüksek lisans programının olması önemli bir kayıptır. Dünyanın bu denli büyük bir sorun olarak gördüğü afet konusunun sosyal hizmet açısından değeri çok fazladır. Yüksek öğrenim bölümlerinde bölümün sayısının artırılması gerekmektedir. Afet sonrasında maddi manevi kayıpları sarmada Sosyal Hizmet önemli bir konumdadır. Sosyal Hizmetin öneminin bilincinde olup afetin her zaman hayatımızda olduğu gerçeğini unutmadan planlamalar yapılmalıdır.
KAYNAKÇA
Kukuoğlu, A. (2018). Doğal afetler sonrası yaşanan travmalar ve örnek bir psikoeğitim programı. Afet ve Risk Dergisi, 1(1), 39-52. https://doi.org/10.35341/afet.412005
Pyles, L. (2008). Community organizing for post-disaster social development international social work, 50(3), 321-333.
Seyyar, Ali. (2002). Sosyal Siyaset Terimleri (Ansiklopedik Sözlük). İstanbul: Beta Basım Yayım.
Tuncay, T. (2004). Afetlerde Sosyal Hizmet Yılı Marmara ve Bolu-Düzce Depremleri Sonrasında Gerçekleştirilen Sosyal Hizmet Uygulamaları. Ankara: Özbay Ofset Matbaacılık; 2004.
GÖRSEL 1 : https://www.mindler.com
GÖRSEL 2 : vectorstock.com
Her zaman yanımda olan Gülay Ortak’a ithaf edilmiştir.
M. Bedirhan Dede
Sosyal Hizmet Uzmanı
