Yaşamın ilk yıllarından itibaren bireylerin ilk çevresini oluşturan ebeveynlerin çocuklarına yönelik tutumlarının, onların tüm yaşamlarında yadsınamaz bir etkiye sahip olduğu bilinmektedir. Bu bakımdan alanda yürütülen birçok çalışma, çocuğuna her koşulda sevgi gösterme, çocuğun gelişim özelliklerini dikkate alma ve katı kurallar koymama şeklinde ifade edilen demokratik ebeveyn tutumu ile yetişmiş bireylerin, olumsuz ebeveyn tutumlarıyla yetiştirilmiş bireylere göre psikolojik açıdan daha sağlıklı olduğunu göstermektedir (Aydoğdu ve Dilekmen, 2016). Bireylerin kendilerine yönelik olumlu ve olumsuz tutumlarını içeren benlik saygısının, algılanan ebeveyn tutumlarıyla ilişkili olduğu bilinmektedir (İmanoğlu, 2021). Buradan da anlaşılacağı gibi, ebeveyn tutumları, çocukların kendilerine yönelik algılarının, duygu ve düşüncelerinin şekillenmesinde oldukça önemlidir. Demokratik tutum sergileyen ebeveynler, çocuğun bağımsız bir kişilik geliştirmesini desteklemekte; çocuğun düşünce ve isteklerine önem vermektedirler. Otoriter tutum sergileyen ebeveynler ise çocuktan koyulan kuralları sorgulamadan uygulamasını beklemekte, çocuğa yeterince söz hakkı tanınmamakta ve ceza yöntemine başvurmaktadır (Baumrind, 1966; Akt., Yaman, 2018).
Çocuk; her alanda yaşadığı hızlı gelişimle birlikte duyguları üzerinde kontrol sağlamaya ve duygularını düzenleme becerileri geliştirmeye yönelik girişimlerde bulunmaktadır(Izard, Woodburn, Finlon, Kraut-Ewig, Grossman ve Seinfeld, 2011; Akt., Yaman, 2018). Duygu düzenleme, duygularını ve ifadelerini değiştirebilme süreci olarak ifade edilmektedir ve kalıtım ile çevre etkileşiminden oldukça etkilenmektedir. Bir başka deyişle erken çocukluk döneminde duygu düzenleme ebeveyn etkisiyle gelişmekte ve duyguların ifade edilmesinde ebeveynin çocuğa ilettiği sosyal mesajlar son derece önem arz etmektedir. Çocukların korku, kaygı, endişe, üzüntü gibi olumsuz duygular taşıdıkları zamanlarda, ebeveynlerin bu duygulara verdikleri tepkiler ve çocukla kurdukları iletişim olarak ifade edilen duygu sosyalleştirme, sosyal ve duygusal gelişimin temelinde yer almaktadır(Eisenberg et al.1998; Akt., Seçer, 2017). Duygu sosyalleştirme süreci model olma, rehberlik etme, durumsallık ve duygusal ifadeyi teşvik gibi ebeveyn davranışlarını içermektedir. Duygu sosyalleştirme sürecinde ebeveynler çocuklarına kendi duygularını ileterek model olur, çocuklarının duyguları konusunda onlara rehberlik eder, çocuklarının duygularını önemseyerek bu duygulara yönelik tepkide bulunur ve onlara duygularını ifade edebilmenin yollarını gösterirler (Halberstadt, 1991; Akt., Güven ve Erden, 2017).
Duygu düzenleme ile ebeveyn duygu sosyalleştirme tepkileri üzerine yürütülen çalışmalar incelendiğinde, çocukların olumsuz duygularına olumlu ebeveyn tepkilerinin algılanan sosyal duygusal yeterlik düzeyi üzerinde olumlu etkiye sahip olduğu görülmüştür. Bu durumun aksi olarak çocukların olumsuz duygularına ebeveynlerin cezalandırma, küçümseme gibi olumsuz tepkiler göstermesi, duygu düzenleme becerilerine zarar vermekle beraber sosyal ve duygusal gelişimde problemlere sebep olmaktadır. Literatürdeki çalışmalar, duygu düzenlemenin erken yaşlarda olumlu ve başarılı ilişkilerin oluşturulmasında, sosyal ve duygusal işleyişte oldukça önemli bir yere sahip olduğuna işaret etmektedir. Bir başka deyişle çocuğun güçlü olumsuz duygularını kontrol etmesi, erken çocukluk döneminde benlik kontrolündeki oldukça önemli aşamalardandır (Eisenberg ve ark., 1999; Akt., Yaman, 2018). Çocuğuna her koşulda sevgi gösterebilen, çocuğun gelişimsel özelliklerine göre esnek tutumlar sergileyebilen, sınır koyma becerisini yeterli ve amaca uygun biçimde kullanabilen ebeveyn tutumları çocuğun gelişimi için son derece önemlidir. Çalışmalar, otoriter ebeveyn tutumlarının aşırı hareketlilik, dürtüsellik, otoriteye karşı gelme, duygularını kontrol edememe, çabuk değişen ruh hali, empati becerilerindeki yetersizlik, arkadaşça yaklaşımlara ve nötr uyaranlara olumsuz tepkilerde ile ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. Bu durum otoriter ebeveyn tutumlarının çocuğun duygu düzenleme becerisi geliştirmesini ve işlevselliğini olumsuz etkileyebildiğini göstermektedir (Günalp, 2007; Akt., Yaman, 2018).
Diğer yandan, çocuklardaki olumsuz duygulanım ile annelerin olumsuz tepkilerinin ilişkili olduğu sonucu da literatürden elde edilen bilgiler arasındadır. Ebeveynin, korku yaşayan bir çocuğa yönelik kınama, azarlama, ceza verme gibi tepkilerde bulunduğu durumlarda, bu duygu çocuk tarafından hala taşınabilmekte ancak bu duyguyu gösteremeyebilmektedir. Bu durumun sonucu olarak korkunun dışa vurumunun engellenmesi sosyal, duygusal, akademik uyumsuzluğun gelişimine yol açan bir içsel düzensizliğe sebep olabilmektedir(Root ve Denham, 2010; Akt., Seçer, 2017). En nihayetinde literatürden elde edilen tüm bu bilgiler ışığında hareket edildiğinde, algılanan ebeveyn tutumları, benlik saygısı düzeyi, olumlu-olumsuz duygulanım ve öz-şefkat düzeyi arasında anlamlı ilişkiler olduğu söylenebilmektedir (İmanoğlu, 2021).
Bu çalışmanın sonucu olarak;
Sonraki çalışmalarda, ebeveynler, çocuklar gibi çoklu kaynaklardan elde edilecek verilerle karşılaştırma yapılabilecek çalışmalara ihtiyaç olduğu görülmektedir.
Farklı ve büyük araştırma grupları ile algılanan ebeveyn tutumları ve duygu düzenleme üzerine çalışmalar yürütülebilir.
Sosyal yetkinlik, duygu düzenleme konularında öğretmenlere, okul psikolojik danışmanlarına ve ebeveynlere yönelik eğitimler düzenlenebilir.
Ebeveynlere etkili iletişim becerileri kazandırmaya ve ebeveyn tutumları hakkında bilgi vermeye yönelik psikoeğitim programları hazırlanabilir.
Çocuklara yönelik okulda ve evde olası risklere karşı baş etme, psikolojik sağlamlığını artırma becerilerini geliştirici, duygularını tanımaya yönelik çalışmalar düzenlenebilir.
Çocuklara duygu düzenleme becerileri kazandırmaya yönelik çalışmalar düzenlenebilir.
Kaynakça
Aydoğdu, F. ve Dilekmen, M. (2016). Ebeveyn tutumlarının çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 569-585.
Güven, E. ve Erden, G. (2017). Duygu sosyalleştirmenin çocuklarda gözlenen davranış sorunlarına katkısı. Türk Psikoloji Dergisi, 32(79), 18.
Güven, E. (2013). Çocuğun davranış sorunları ile algıladığı anne baba çatışması arasındaki ilişkiler: Duygu sosyalleştirmenin aracı rolü (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi.
İmanoğlu, M. C. (2021). Algılanan ebeveynlik tutumları, benlik saygısı, olumlu-olumsuz duygulanım ve öz-şefkat ilişkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi.
Seçer, Z. (2017). Sosyal olarak yetkin okul öncesi çocukların duygu düzenlemeleri ile annelerinin duygu sosyalleştirme davranışları arasındaki ilişkiler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4), 1435-1452.
Yaman, B. (2018). Ebeveyn tutumlarının çocukların mizaç özellikleri ve duygu düzenleme becerileri üzerindeki rolü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Işık Üniversitesi.
Görsel Kaynakça
https://karamannenehatunanaokulu.meb.k12.tr/icerikler/anne-baba-tutumlari_8678943.html
https://www.okuloncesikaynak.com/okul-oncesi-donemde-duygu-oyunlari/
Onur İbrahim ATAY
Psikolojik Danışman
