Sosyal hizmet(sosyal çalışma)[1] disiplini sosyal sorunları çözüm üretmek amacıyla 19. yüzyılda bir ihtiyaç olarak doğarken, önceki dönemlerde de hali hazırda sosyal sorunlar hep vardı (Okay, 2019). 20. yüzyılda ise sosyal sorunlar, sosyal hizmetin çalışma alanına dönüşmüştür. Bireysel ve toplumsal sorunlar sosyal hizmetin çalışma alanına girmekte, bu sorunlar yapısal nitelik taşımaktadır (Şeker, 2012). Çelişkilerden doğan sorunların ortadan kaldırılması için çelişkilerin sonlandırılması gerekmekte olup sosyal hizmet mikro, mezzo ve makro boyutta çalışma yaparak değişimi sağlamaktadır. Sosyal hizmet bu değişimlerde kullandığı teknikleri geliştirirken psikoloji, sosyal psikoloji ve sosyoloji gibi yan disiplinlerden yararlanır (Okay, 2019). İnsan hakları ve eşitlik odağından hareketle sosyal refah sisteminin bir parçası olarak sosyal hizmet toplumsal sorunlarla kişisel olanın birleştiği yerdedir (Thompson, 2013). Sosyal hizmeti diğer disiplinlerden ayıran özellikler şunlardır:
- Sorun çözmeye odaklanır,
- Sosyal hizmet uygulamalı bir bilimdir,
- Bireyi bir bütün olarak değerlendirir. Bunlar sosyal hizmetin multidisipliner yapı içinde olmasını sağlar (Kongar, 1972; Akt. Okay, 2019).
Sosyal hizmet ile ilgili farklı tanımlamalar mevcuttur. En yaygın olarak Uluslararası Sosyal Hizmet Federasyonunun (İFSW) 2014 yılındaki tanımı kullanılmaktadır. Bir de daha eski, kullanışlı ve geniş tanım olarak Barker’in tanımı bulunmaktadır. Sosyal hizmet, insanların iyilik ve sağlık hallerinin geliştirilmesinde, insanların başkalarına muhtaçlığının önüne geçilmesinde ve kendi kendilerine yetebilmelerinde, aile içi ilişkilerinin güçlendirilmesinde, birey, aile, grup veya toplulukların sosyal işlevlerini istenen düzeyde yerine getirebilmelerinde yardımcı olmak amacıyla sosyal çalışmacı ve diğer profesyoneller tarafından gerçekleştirilen etkinlikler bütünüdür (Barker, 1999). Mesleki bir disiplin olarak sosyal hizmet günümüzde sürekli değişen ve kompleks bir hal alan toplum yapısında ihtiyaç duyulan ve çeşitlilikle ayırıcı özelliği olan bir meslektir. Bu çeşitlilik mesleğin tanımlanma sürecini zorlaştırsa da en sade itibariyle sosyal hizmet, bireylerin kendi sosyal çevreleri içerisinde değişmesini ya da sosyal çevrelerini değiştirerek yardım etme süreci olarak tanımlanabilir. (Sheafor ve Horejsi, 2016).
Sosyal hizmete yönelik tanımlar yukarıda belirtilmiştir. Bunun yanında sosyal hizmetin uygulayıcıları olarak sosyal hizmet mezunlarına verilecek unvan konusunda ülkemizde hala bir birlik söz konusu değildir. Sosyal hizmet camiasında yaygın kullanılan sosyal hizmet uzmanı unvanı 2020 yılı itibariyle daha çok sosyal çalışmacı olarak kendisine mevzuatta karşılık bulmaktadır. Sosyal hizmet akademisinin, sosyal hizmet bölümü olması, sosyal çalışma bölümü ile birleştirilmesi gibi tarihsel gelişmelere bakıldığında sosyal hizmet ve sosyal çalışma ikileminin (Karakuş, 2019) süregelen bir problem olduğu açıktır. Sosyal hizmeti ilgilendiren en temel mevzuatlara bakıldığında sosyal hizmet bölümü mezunlarına 7355 sayılı Sosyal Hizmet Enstitüsünün Kurulmasına Dair Kanunda sosyal hizmetler mütehassısı, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda sosyal hizmetler mütehassısı, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanununda sosyal hizmet uzmanı, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununda(ÇKK) sosyal çalışmacı unvanı verildiği görülmektedir. Yerel yönetimlerin kadro normlarına ilişkin mevzuatta sosyal hizmet uzmanı olarak bahsedilmiştir. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığındaki verilen kararlara bakıldığında hem sosyal çalışmacı hem sosyal hizmet uzmanının kullanıldığı, iki unvanın birbirini karşılayan unvanlar olduğu ve sadece 4 yıllık sosyal hizmet lisans bölümü okuyan kişilerin alabileceği bir unvan olarak belirtilmiştir (Karakuş, 2015). 5395 sayılı ÇKK ile daha önce adli sosyal hizmet alanında sosyal hizmet uzmanının yaptığı görevler diğer mesleklere de verilmiştir. Sosyal çalışma görevlisi tanımı ile sosyal çalışmacı, psikolog, psikolojik danışman, sosyolog, çocuk gelişimci, aile ve tüketici ekonomisti, öğretmenlik, gibi meslekler tek bir çatı altında toplanmış, her mesleğin kendine özgü uygulama yapması engellenmiştir. Bu uygulama mülga Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından 2013 yılında çıkarılan Sosyal Hizmet Merkezleri Yönetmeliği ile devam etmiştir. 2007 yılında dönemin SHÇEK Genel Müdürü tarafından verilen bir talimat ile daha önce sosyal hizmet uzmanı olarak mevzuatta yer alan tüm ifadeler sosyal çalışmacı olarak değiştirilmiştir (Karakuş, 2015).
Görüldüğü üzere sosyal hizmet bölümü mezunlarının unvan problemi geçmişten günümüze devam etmektedir. Özellikle son 15 yıldır sosyal çalışma görevlisi, sosyal yardım ve inceleme görevlisi, aile sosyal destek personeli, adli destek görevlisi gibi kadrolardan kaynaklı unvan ve mesleki uygulama karmaşası iyice artmıştır. Unvan sorunlarının oluşmasının birinci sebebi sosyal çalışma ve sosyal hizmet bölümlerinin birleştirilmesi sonrası oluşan şovenist bakış açısı iken kamu nezdinde bu sorunun yaşanmasının temeli 2000’li yıllara kadar sadece tek üniversiteden (Hacettepe) ve az sayıda mezun vermesidir. 2010 yılından sonra açıköğretim fakültesi başta olmak üzere birçok kamu ve vakıf üniversitelerinde sosyal hizmet bölümü hızlıca ve kontrolsüz bir şekilde açılmış 2015 yılı itibariyle sosyal hizmet bölümü mezunları istihdam sorunu yaşamaya başlamıştır (Alptekin, Topuz ve Zengin, 2017; Karakuş, 2015). Sosyal hizmetlerin sunulmasında birincil görev alması gereken sosyal hizmet uzmanlarının yetersiz sayıda olması, yukarıda belirtilen çeşitli kadro unvanları ile sosyal hizmet alanı dışında yetişmiş farklı yan disiplinlerin hizmet vermesinin önü açılmıştır. Farklı mesleklerin multidisipliner bir şekilde kendi mesleki etik ve sınırlıkları çerçevesinde sunması gereken sosyal hizmetler, neoliberal politikaların tektipleştirici etkisi altında kalmıştır. Bu unvan problemi olarak yansıyan profesyonel uygulamadan uzaklaşma, şüphesiz en çok müracaatçıları olumsuz etkileyecektir.
KAYNAKLAR
Alptekin, K., Topuzi,S., Zengin, O. (2017). Türkiye’de Sosyal Hizmet Eğitiminde Neler Oluyor?. Toplum ve Sosyal Hizmet, 28, 2, 50-69.
Barker, R. L. (1999). The Social Work Dictionary (6. Edition). Washington: National Association of Social Work.
Karakuş, B. (2015). Sosyal hizmet mezunlarının kadro ve unvanı “sosyal hizmet uzmanı/sosyal çalışmacı”. Toplum ve Sosyal Hizmet, 26, 2, 169-190.
Okay, Y. (2019). Türkiye’de çocuğa yönelik sosyal hizmet dalının tanıtımında öncü bir isim ve makalesi: Sabiha Sertel ve “içtimâî sa’y – çocuk salahı”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E Dergisi, 6, 1, 64-69.
Resmî Gazete, 12 Haziran 1959. 7355 sayılı, “Sosyal Hizmetler Enstitüsü Kurulmasına Dair Kanun”
Resmî Gazete, 23 Temmuz 1965. 657 sayılı, “Devlet Memurları Kanunu”
Resmî Gazete, 27 Mayıs 1983. 2828 sayılı, “Sosyal Hizmetler Kanunu”
Resmî Gazete, 15 Temmuz 2005. 5395 sayılı, “Çocuk Koruma Kanunu”
Sheafor BW. ve Horejsi, CJ. (2016). Sosyal Hizmet Uygulaması Temel Teknikler Ve İlkeler (Üçüncü Basım). Ankara: Nika Yayınevi.
Şeker, A. (2012). Sosyal Hizmete Giriş. T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2533, Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1504.
Thompson, N. (2013). Kuram Ve Uygulamada Sosyal Hizmeti Anlamak. Ankara: Dipnot Yayınları.
Görsel Kaynağı
https://www.ifsw.org/social-work-action/world-social-work-day/world-social-work-day-2020/
[1] Sosyal çalışma ve sosyal hizmet kavramları aynı anlamda kullanılmaktadır. Bütünlük olması açısından makalenin devamında sosyal hizmet kavramı kullanılmıştır.
Muhammet KİREMİTCİ
Sosyal Hizmet Uzmanı
