Malumunuz daha önceki yazımızda VEFA Sosyal Destek grupları ve yaşlılar üzerine bir değerlendirmede bulunulmuştuk. Bu yazıda ise sosyal hizmet merkezlerinde (SHM) yaşlılara yönelik sunula(maya)n hizmetler üzerine paylaşımda bulunulacaktır. 2013 yılında Mülga Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından Sosyal Hizmet Merkezleri açılmaya başlanmıştır. SHM’lerin yeni bir hizmet modeli olduğu belirtilmiştir. Daha önceki farklı sosyal hizmet kuruluşlarının yaptığı görevlerin tek bir merkez üzerinden sunulmaya başladığını belirtmek yanlış olmayacaktır. Sosyal hizmet merkezleri aile, çocuk, kadın, yoksul, engelli, yaşlı, şehit yakınları, gaziler gibi birçok gruba hizmet sunmaktadır.
Yaşlı ve sosyal hizmet kavramları birlikte telaffuz edildiğinde huzurevi kavramı aklımızın bir köşesinde belirir. Yaygın olarak düşünülenin aksine yaşlılara yönelik sosyal hizmetler sadece huzurevinde kurum bakımı hizmeti vermek değildir. Günümüzde yaşlıların ihtiyaçlarına baktığımızda öncelikle emeklilik sonrası sosyal yaşama uyum, emeklilik ile birlikte azalan gelirle hayatını idame etme, yalnızlık ve sosyal izolasyon, hastalıkların tedavisi gibi ihtiyaçlar öne çıkmaktadır (Kurt, Beyaztaş ve Erkol, 2010). Bu ihtiyaçları gidermek için kurum bakımından ziyade, evde bakıma destek hizmeti, evde sağlık hizmeti, evde bakım hizmeti, sosyoekonomik destek, gündüzlü bakım gibi hizmetler daha işlevsel olacaktır. Gündüzlü bakım ve evde sağlık hizmeti harici diğerleri SHM’ler üzerinden yürütülmektedir.
Pandemi sürecinde 65 yaş ve üzeri bireyler için uygulanan kısıtlamalar sonrasında yaşlıların ihtiyaçlarının nasıl giderileceği konusu gündeme gelmiştir. Yaşlı için uygulanabilecek sosyal hizmet denilince akıllara huzurevi gelir. Çok farklı hizmetler de sunulabileceği ise akıllara Covid-19 pandemisiyle gelmiştir. Artık yerel yönetimler, ilgili bakanlıklar mekan aidiyeti yüksek olan yaşlılara evlerinde hizmet vermeye yönelik adımlar atmaya başlamışlardır (Anadolu Ajansı, 2020). Yaşlı ayrımcılığı salgın döneminde artmıştır. Politika yapıcılar tarafından yaşlıların hizmet sunulması gereken bir grup olarak ciddiye alınması yine pandemi döneminde olmuştur.
Özellikle yalnız yaşayan yaşlılar ihtiyaçlarını gidermek ve problemlerine çözüm üretmek konusunda en çok zorluk yaşayan gruplardan birisidir. Yaşlıların sosyalleşmesi gençlere göre daha karmaşıktır ve zaman açısından çok yönlüdür. Gençler daha çok geleceğe yönelik sosyalleşmeye odaklanırken yaşlı geçmiş, şimdi ve geleceğe odaklanır (Fingerman ve Pitzer 2007; Akt. Tuna-Uysal, 2020). Yaşlıların yalnızlaşması, sosyal izolasyona sebep olabilir, bu süreç birçok farklı sağlık sorununa davetiye çıkarabilir. Bundan dolayı yaşlıların sosyalleşmesine yönelik sunulacak psikososyal destek hizmetlerin yaygın olarak (kırdan kente tüm yaşlılara yönelik) başlatılması elzemdir. Dolayısı ile burada sosyal inceleme, yaşlılara yönelik psikososyal hizmetlerin sunumunda önemli bir noktadır. Yaşlıya direkt ulaşmak, yalnızlığını giderecek hizmetler sunmak gerekir. Yaşlının sosyal çevresini harekete geçirmek, yaşlılar ile diğer nüfus grupları arasında etkileşimi artırma çalışmaları yapılmalıdır.
SHM’lerde yaşlılara yönelik psikososyal destek hizmetleri sunulmak üzere telefon hatları kurulmuştur. Yeni teknolojilerin kullanımı ile yaşlıların hizmetlere ulaşmasına olanak sağlıyor gibi görünebilir. Lakin yeni teknolojileri takip etme, yaş aralığı yükseldikçe düştüğü bilinen bir şeydir (Sinav, 2020). Yaşlılar destek almak için hangi numarayı arayacağını bilemeyebilir hatta telefon kullanmayı bile bilmiyor olabilir. Hizmetler ve hizmetlerin sunulduğu mekanların ulaşabilir olması yaşlılar için çok önemlidir (İçağasıoğlu-Çoban, 2005). SHM’ler yaşlılık alanında sadece başvuru odaklı çalışırsa ihtiyacı olan bireylere ulaşamaz. Yaşlılık alanında talep odaklı değil arz odaklı hizmet sunulursa daha sağlıklı sonuç alınır. Kırsal bölgelerdeki yaşlılık oranlarının daha yüksek olduğu, kırsalda hizmetlerin bilinmediği, kırsala hizmetin götürülmediği düşünüldüğünde yerinde hizmeti benimsemek SHM’ler açısından önem arz etmektedir.
SHM’ler sadece sağlık kurulu raporunu almış, ilgili evraklarını tamamlamış her bireyi huzurevine yerleştiren bir kurum olmamalıdır. Yaşlının huzurevine gitme sebeplerini değerlendiren, kurum bakımını önlemek için gerekli müdahaleleri yapan, diğer kurumlar ile aktif iletişimde olarak bütüncül hizmet sunan, yaşlıların yalnızlıkları ve sosyalleşmelerine katkıda bulunan, yaşlıya danışmanlık yapan bir kurum olmalıdır. Bunu sağlayacak personellerin yaşlılara yönelik önyargılardan uzak, yaşlılara yönelik tüm kurumların hizmetlerini bilmeli, mevzuata hakim olmalı, yaşlılığın gelişimsel basamaklarını (emeklilik ve sonrası, eş kayıpları, sosyal statü değişimi, benlik bütünlüğü, ölümün kabulü vb.) bilmeli, yaşlılık döneminde görülen fizyolojik, psikolojik rahatsızlıklar (alzheimer, demans, yaşlılık depresyonu, deliryum, uyku bozuklukları vb.) hakkında bilgi sahibi olmalıdır.
Görüldüğü üzere yaşlılık alanında çalışmak zordur. Bundan dolayı çoğu profesyonel meslek personeli bu alanda çalışmayı tercih etmez. Fakat çalıştıkça, yaşlılara dokundukça keyifli hale gelir. Her şeylerini kaybetmeleri ama kendilerini kaybetmemeleri yaşlılık çalışmasında bir başarı olarak değerlendiriliyorsa (Habip, 2020) Orson Welles’in “I know what it is to be young” şarkısındaki şu sözleri:
“Ben genç olmanın ne demek olduğunu bilirim.
Fakat sen yaşlı olmak ne demektir bilmezsin.”
SHM’lerde yaşlılık üzerine çalışanlar için motto olabilecek niteliktedir. 21. Yüzyıl yaşlılar yüzyılı olacağından tüm otorite ve ruh sağlığı çalışanlarının yaşlılığa yakınlaşması gerekmektedir.
KAYNAKLAR
Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/koronavirus/ekipler-65-yas-ustu-vatandaslarin-taleplerini-yerine-getirmek-icin-seferber-oldu/1777330
Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=6-3f2I4H2t8
Habip, B. (2020). Psikanalizde yaşlılık. Cogito, 98, 45-53.
İçağasıoğlu-Çoban, A. (2005). Yalnız yaşayan yaşlılara ilişkin aile politikaları. Aile ve Toplum, 7, 2, 9.
Kurt, G., Beyaztaş, F.Y., ve Erkol, Z. (2010). Yaşlıların sorunları ve yaşam memnuniyetleri. Adli Tıp Dergisi, 24, 2, 32-39.
Sinav, A. (2020). Genç-yaşlı, orta-yaşlı ve ileri-yaşlı bireylerin sosyal medya kullanım davranışlarının karşılaştırılmalı analizi: Eskişehir ili örneği. Etkileşim, 5, 116-145.
Tuna-Uysal, M. (2020). Yaşlı bireylerin sosyalleşmesinde dijital teknolojinin rolü: dijital yaşlılar üzerine bir çalışma. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 50, 43-59.
Görsel Kaynağı
- https://tr.depositphotos.com/vector-images/sevimli-ya%C5%9Fl%C4%B1-adam.html
- https://www.konhaber.com/haber-konya_da_65_yas_ve_ustu_icin_sokaga_cikma_yasagi-1480396.html
- https://twitter.com/bilgininanahtar/status/838075318107721729?lang=de
Muhammet KİREMİTCİ
Sosyal Hizmet Uzmanı
