Biriktirme bozukluğu yakın bir zamanda ayrı bir tanı kategorisi olarak Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı Beşinci Basımda (DSM-V) obsesif-kompulsif bozukluğu ve ilişkili bozukluklar başlığı altında yer almıştır. Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı Beşinci Basımında biriktirme bozukluğu; değerini gözetmeksizin, sahip oldukları nesneleri bırakma ve nesnelerden ilişkisini kesmede güçlük ve sıkıntı olarak tanımlanmıştır. Kişi nesneleri saklama gereği duymakta ve biriktirmektedir. Bu nesneler kullanım amacından uzaklaşarak yaşam alanında yığılmaktadır (APA, 2013).
Frost ve Hartl (1996), biriktirme bozukluğunda 4 temel nedenden bahsetmiştir. Bunlar; “karar verme ve sınıflandırmayla alakalı yürütücü işlev eksiklikleri, sahip olunan nesnelere karşı kurulan aşırı duygusal bağlanma, davranışsal kaçınmaya olan eğilim ve nesnelerin doğasına dair çarpık inançlar ve yaşam olayları” şeklindedir (akt., Kavalcı, 2019).
Biriktirme bozukluğunda kişilerin çoğunlukla davranışları hakkında içgörüleri yoktur. Yakınlarının zorlamaları ile tedaviye başladıkları için tedaviye uyumları da azdır (Doğan Bulut ve ark, 2015). Tedavide tıbbi tedavinin yanında Bilişsel Davranışçı Terapi programlarının da etkili olduğu belirtilmiştir (Meriçtan ve Mortan Sevi, 2019). Biriktirme bozukluğu kişinin kişisel ve sosyal yaşamını etkileyebilmekte ve ileri bir safha olarak “çöp ev” olgusu olma durumunda toplumu da ilgilendiren bir halk sağlığına neden olabilmektedir. Çöp ev olgularına çoğunlukla evin yakınlarında yaşayan kişilerin ihbarı ve sosyal hizmet çalışanlarının ev ziyaretleri neticesinde ulaşılır (Aydın ve ark, 2014). Bu nedenle biriktirme bozukluğu olan kişilere ve çöp ev vakalarına ulaşılmasında sosyal hizmet uzmanları kilit bir noktada yer almaktadır.
Sosyal hizmet uzmanları ihbar, ev ziyareti vb. sonucu çöp evlere incelemeye gidebilirler. Çöp eve yapılan bu ziyaret öncesi uzman, kendini olağan olmayan bir durum ile karşılaşacağına hazırlamalıdır. Ziyaret sırasında müracaatçının direnci ile karşılaşma ihtimali yüksektir. Bu yüzden ziyaretin bir aile üyesi veya yakını ile birlikte yapılması için öncesinde planlama yapılabilir. Müracaatçıya müdahale planı hakkında bilgi verilmeli ve müracaatçının da sürece aktif olarak katılması sağlanmalıdır. Özellikle evin düzenlenmesi aşamasında müracaatçının yer alması müdahalenin içselleşmesi ve kabullenilmesi açısından önem arz etmektedir.
Kaya Kılıç (2019), sosyal hizmet uzmanlarının bu vakalarda nasıl müdahale etmesi gerektiğini şu şekilde anlatmıştır;
- Öncelikle biriktirme bozukluğu olan kişinin belirlenmesi,
- Biriktirme bozukluğu olan kişinin psikiyatrik tedaviye başlamasının sağlanması,
- Tedavi sonrası evin aile için sağlıklı ve güvenli bir yer olabilmesi için düzenlemelerin yapılması (eşyaların tasviyesi, arındırılması, temizlenmesi vb.).
Kaya Kılıç (2019) çalışmasında ayrıca sosyal hizmet uzmanlarının çöp ev vakası müdahalelerinde; müracaatçı ile güven ilişkisi kurmanın önemine, multidisipliner bir çalışma gerektiğine ve sosyal hizmet uzmanlarının bu ekibin yönetimini yapabilecek beceriye sahip olması gerektiğine değinmiştir.
Biriktirme bozukluğu olan kişilerle çalışmada sosyal hizmet uzmanlarının birçok durumu genelci sosyal hizmet yaklaşımı ile değerlendirmesi gerekmektedir. Bu bireylerle çalışırken damgalayıcı olmamalı, hastalığın bireyin kişisel ve sosyal yaşamını nasıl etkilediğini belirlemeli ayrıca hastalığın diğer aile üyelerini nasıl etkilediğini ve hangi sosyal hizmet uygulamalarına ihtiyaç duyduklarını tespit etmelidir. Genelde biriktirme bozukluğu, özelde ise çöp ev vakaları düşünüldüğünde özellikle bu kişilerle ve evlerde yaşayan çocukların sağlık, akademik, bilişsel ve psikolojik durumları titizlikle incelenmeli, çocuğun yüksek yararı için koruma tedbirlerine ihtiyaç olup olmadığı değerlendirilmelidir. Ayrıca evin tespiti, temizlenmesi ve sağlıklı bir ortam haline gelmesi için yapılacak müdahalede birey, aile üyeleri, yakınları; belediye, muhtarlar ve Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlükleri ile işbirliği içinde olunması etkili bir sosyal hizmet müdahalesi için gereklidir.
KAYNAKÇA
Amerikan Psikiyatri Birliği. (2013). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı (DSM-5), Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı’ndan, çev. Köroğlu E, Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 131-132.
Aydın, E., Konkan, R., Yiğit, S., Güçlü Gönüllü O., Aydın, E. (2014). Çöp evler ve DSM-5 yeni tanı kategorisi biriktirme bozukluğu: sınırlı alan çalışması. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 15, 289-295.
Doğan Bulut, S., Özdel, K. ve Kısa, C. (2015). Belirtiden bozukluğa istifleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 7(3), 319-332.
Frost, R. O. ve Hartl, T. L. (1996). A cognitive–behavioural model of compulsive hoarding. Behaviour Research and Therapy, 34(4), 367-381.
Kavalcı, G. (2019). Biriktirmenin yolculuğu: dün, bugün ve yarın biriktiricilik bozukluğu. PİVOLKA, 9(32), 16-19.
Kaya Kılıç, A. (2019). İstifleme bozukluğunda çöp evler ve sosyal hizmet müdahalesi. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 14, 95-107.
Meriçtan, A. E. ve Mortan Sevi, O. (2019). Biriktirme bozukluğunda bilişsel davranışçı terapi: sistematik bir gözden geçirme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11(4), 506-518.
Emine Nur ERİM
Sosyal Çalışmacı
