Giriş[1]
İnsanlık tarihi kadar eski bir olgu olan intihar; oranları değişmekle birlikte dünyanın her yerinde görülmektedir. İntihar en genel ifade ile bireyin ölmek amacıyla bilerek ve kasıtlı bir şekilde öz yaşamına son vermesi olarak tanımlanmaktadır (Alptekin ve Duyan, 2012; Siyez, 2006). İntihar kişiyi ve kişinin etkileşimde olduğu çevresel sistemleri etkileyen üzerinde hassasiyetle durulması gereken bir halk sağlığı sorunudur. Kişinin kendisine zarar verici ancak ölümle sonuçlanmayan davranışlarda bulunması ‘intihar girişimi’, bu girişimin ölümle sonuçlanması ‘tamamlanmış intihar’ olarak adlandırılmaktadır (Akçay ve Taşkın, 2019).
Geçtan (1992), intiharın nedenlerini kişinin bazen ölümü içinde bulunduğu çatışmalardan bir çıkış noktası olarak görmesi, bazen suçluluk duygusu içinde bırakmak istediği kişilerden öç almak amacıyla kendini öldürmesi, ağır bedensel engeli bireyler ve mutsuz yaşlıların kendilerini yetersiz hissetmelerine bağlı olarak ölümü istemeleri, sevdiği kişiye ölüm yoluyla ulaşma düşüncesinde olan nevrotik ve psikotik kişilerin ölümü istemesi şeklinde bireysel faktörlerle açıklamaktadır.
İntihar davranışı, bireysel bir davranış olmakla birlikte biyolojik, psikiyatrik, psikolojik ve sosyal temellere dayanan biyopsikososyal faktörlerin de etkili olduğu kompleks bir davranıştır. Bu bağlamda intiharların kişilerin tek tek sağaltımı ile önlenemeyeceği ya da azaltılamayacağı düşünüldüğünde, bireysel sağaltım çalışmalarının sosyal korumaya odaklanan önleme çalışmalarıyla birlikte ele alınması gerektiği bir gerçektir (Alptekin ve Duyan, 2012; Odağ, 2002).
Ruh sağlığı alanında görev alan disiplinlerden biri olan sosyal hizmetin temel odağı, ruh sağlığının psikososyal boyutudur. Sosyal hizmet disiplini ruhsal bozuklukların psikososyal sonuçları, ruhsal sorun yaşayan kişilerin ve ailelerin yeniden iyilik haline ulaşması ve bu doğrultuda toplumsal kaynakların harekete geçirilmesi ile ilgilenir. İntihar gibi çok boyutlu ve kompleks bir davranışın önlenmesinde sosyal hizmet disiplini klinik çalışmaların toplumla bütünleştirilmesinde önemli bir alan olarak öne çıkmaktadır (Alptekin ve Duyan, 2012).
İntihar davranışı, yalnızca bireyin kendisini öldürmesi olayı olarak ele alınmayıp bir süreç olarak değerlendirildiğinde bireyi intihara sürükleyen faktörler göz önünde bulundurulmalıdır (Lester, 1997; Eskin, 2003). Bu bağlamda kümelenmiş ruhsal sorunlar, yaşam şartlarının zorluğu, aile ve sosyal destek sistemlerinin yetersizliği gibi çok boyutlu sorunlar öne çıkmaktadır. Kişilerin, ailelerin ve toplumun karmaşık sorunlarına karşı çözümler üretmeyi amaçlayan sosyal hizmet, kendine zarar verici davranışlarda bulunan kişilerle sıkça karşılaşan mesleklerden biridir. İntihar girişiminde bulunan bireylerin yaşamış olduğu çaresizlikler, yalnızlıklar, korunma ve desteklenme gereksinimleri sosyal hizmetin intihar sorununa yönelik duyarlılığını artırmaktadır. Bireylerin toplumla etkileşimi sonucunda ortaya çıkan gereksinimleri ve çözüm bekleyen sorunlarına odaklanan, ‘çevresi içinde birey’ anlayışı ile mesleki uygulamalarını gerçekleştiren sosyal hizmet disiplini bu boyutuyla şüphesiz multidisipliner bir çalışma gerektiren intihar olgusunun önlenmesi ve azaltılması noktasında önemli katkılar sağlayacaktır (Cutcliffe, Stevenson, Jackson, ve Smith, 2006; Feldman ve Freedenthal, 2006; Joe ve Niedermeier, 2006).
Sayıl (2000)’a göre intiharın önlenmesinde tek tek kurum ve kişilerce yürütülen çalışmalardan ziyade kolektif bilinçle yürütülen multidisipliner yaklaşım önemlidir. Sayıl (2000), intihar olgusuna geniş ve sosyal açıdan bakılması gerektiğini; uygulamaların devlet koordinasyonunda aile, okul, işyeri gibi sistemler boyutunda planlı bir şekilde yürütülmesi gerektiğini ifade etmektedir. İntihar davranışının hem bireysel hem de sosyal olguların etkileşimi ile oluşması ve meydana getirdiği şiddetli duygularla çevreyi etkisi altına alması sorunun çözümü ve önlenmesinde sosyal hizmet yaklaşımının gerekliliğini ortaya koymaktadır (Alptekin ve Duyan, 2012).
İntihar davranışının hem kişiyi hem de kişinin çevresini etkilemesi bireysel özelliklerin yanı sıra çevresel koşulların da bu tür bir davranışın oluşma ve olgunlaşma sürecinde önemli bir hazırlayıcı faktör olması bu davranış üzerinde yapılacak çalışmalarda her iki unsuru birlikte ele alma zorunluluğunu beraberinde getirmektedir. Davranışın çok boyutlu ve kompleks yapısını hem bireysel hem de çevresel koşulları birlikte ele alabilecek disiplinlerin başında ise gerek yaklaşım gerekse uygulamalarında pek çok unsuru göz önünde tutan ve müdahalelerinde incelediği olgu olay ya da durumlara ilişkin çevre koşullarını hesaba katan bireyin toplumsal işlevliğine ve çevresiyle olan etkileşimine odaklanan bir meslek ve disiplin olan sosyal hizmet gelmektedir. Sosyal hizmet disiplininin çalışma alanlarından biri olan psikiyatrik sosyal hizmette intihar davranışına yönelik sosyal hizmet uzmanlarının önemli rol ve sorumlulukları bulunmakta olup intiharın önlenmesine yönelik çeşitli uygulamalar gerçekleştirmektedirler (Akçay ve Taşkın, 2019; Odağ, 2002; Özdemir, 2000; Sayıl, 2000; Shneidman ve Mandelkorn, 1970).
Kaynakça:
Akçay, S. ve Taşkın, M. (2019). İntihar ve toplumsal cinsiyet: Sosyal hizmet perspektifinden bir değerlendirme. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 14(20), 2278-2299.
Alptekin, K. ve Duyan, V. (2012). İntihar ve intiharı önleme (2. baskı). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
Cutcliffe, J. R., Stevenson, C., Jackson, S. ve Smith, P. (2006). A modified grounded theory study of how psychiatric nurses work with suicidal people. International Journal of Nursing Studies, 43, 791-802.
Eskin, M. (2003). İntihar: açıklama, değerlendirme, tedavi, önleme. Ankara: Çizgi Tıp Yayınevi.
Feldman, B. N. ve Freedenthal, S. (2006). Social work education in suicide intervention an prevention: An unmet need? Suicide and Life-Threatening Behavior, 36(4), 467-480.
Geçtan, E. (1992). Çağdaş yaşam ve normaldışı davranışlar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Joe, S. ve Niedermeier, D. (2006). Preventing Suicide: A Neglected Social Work Research Agenda. British journal of social work. 38, 507-530.
Lester, D. (1997). Making sence of suicide: an in-dept look at why people kill themselves. Philadelphia: The Charles Press, Publishers Inc.
Odağ, C. (2002). İntihar (özkıyım): tanım-kuram-sağaltım. İzmir: Halime Odağ Psikanaliz ve Psikoterapi Vakfı Yayınları.
Özdemir, U. (2000). Türkiye’de psikiyatrik sosyal hizmet. Ankara: Aydınlar Matbaası.
Sayıl, I. (2000). İntihar davranışı. I. Sayıl, O. E. Berksun, R. Palabıyıkoğlu, H. D. Özgüven, Ç. Soykan ve S. Haran (Ed.). Kriz ve krize müdahale içinde (ss. 165-198). Ankara: Ankara Üniversitesi Psikiyatrik Kriz Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
Shneidman, S. E. ve Mandelkorn, B. (1970) How to prevent suicide. S. E. Shneidmann, N. L. Farberow ve R. E. Litman (Eds.). The psychology of suicide (pp.126-143). New York: Science House, Inc.
Siyez, D. M. (2006). Ergenlik döneminde intihar girişimleri: Bir gözden geçirme. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(2), 413-420.
[1] İntihar olgusunun sosyal hizmet bağlamında tüm boyutlarıyla ele alınacağı yazı dizisinin birinci yazısı olan giriş bölümüdür.
Ahmet TÜRK
Sosyal Hizmet Uzmanı
