Tarihsel süreçte toplumların değişim ve dönüşümlerinin kaynağına bakıldığında isyanın mevcut olduğu görülmektedir. Yaşanan isyanlar bazen bir kişi bazen toplumun bir kesimi tarafından başlatılıp yayılmıştır. Fransız ihtilali, Amerikan devrimi, işçi hareketleri, kadın hareketleri, Arap baharı, Gezi olayları, Seattle hareketi vb. sayısız birçok toplumsal olayın temelinde ortak bir isyan vardır.
“İnsan niye isyan eder?” sorusu bilimsel araştırmalarda da önemli bir yer edinmiştir. Bu soru etrafında düşünen bilim insanları birçok kuram ortaya atmıştır. En bilindiği “kalabalıklar” yaklaşımıdır. Bayraktarı Gustave Le Bon, soruyu isyan eden kitlenin psikolojisi üzerinden tanımlamaya çalışmıştır. Le Bon’a göre kitleler irrasyoneldir ve kitledeki birey tamamen içgüdüleriyle hareket eder. Bireyin karakteri kitle içinde başkalaşır. Birey akli melekelerini ve şahsiyetini kaybederek vahşileşir (Çetinkaya, 2008). Le Bon’a karşılık Freud ise kitleleri oluşturan bireylerin ortak değerler etrafında buluştuğunu ve birbirlerine libidinal(sevgi) bağlarla kenetlendiğini iddia etmektedir. Le Bon’un kitle içinde vahşileşen birey savına da katılmamaktadır (Freud, 2017). Le Bon’un savı bize isyanın sebebinden ziyade sonucuna dair fikirler verirken Freud’un savı ise bireylerin ortak değerlerine herhangi bir zarar durumu söz konusu olduğunda isyan edebileceğine dair çerçeve oluşturmaktadır. Konu hakkında Mancur Olson ise bireyin liberal karaktere sahip olduğunu, çıkarları doğrultusunda hareket ettiğini söylemektedir. Yani birey menfaati tehlikedeyse isyan eder ve isyan durumu kendine fayda sağlayacaksa kitle oluşturur veya kitleye katılır (Çetinkaya, 2008). Olson’un bu savı ileri dönemlerde sivil toplum kuruluşlarını ve hareketlerini açıklayan görüşler için temel oluşturmuştur.
İsyanın nedenini anlayabilmek için tarihe biraz göz gezdirmek yeterli olacaktır aslında. Örneğin Fransız ihtilalinde vergi adaletsizliğinden bunalan halk, yönetimde ve ekonomide adaleti talep etmiştir. İşçi hareketlerinde zor koşullar altında çalışan ve emeğinin karşılığını alamayan işçi sınıfı sigorta ve güvenlik hakkı için mücadele vermiştir. Tunus’ta zor ekonomik şartlar altında çalışan bir gencin güvenlik güçleri karşısında kendini ateşe vermesi ise toplumun “ekmek, özgürlük ve onur” talebini başlatan önemli bir olaydır. Öyle ki tüm Ortadoğu ülkelerinin halkları bu olay ile mevcut yönetimden aynı talebi isteyerek hareketlenmeye başlamıştır. Çok yakın geçmişte Amerika’da siyahi bir vatandaş polis tarafından öldürülmüş ve halk tepki olarak sokaklara dökülmüştür. Aynı şekilde Fransa’da benzin fiyatlarının artışına tepki olarak “sarı yelekliler” hareketi ortaya çıkmıştır. Sarı yelekli kitlenin çoğunluğu kadınlardan ve orta gelir sınıfından oluşmaktadır (Arayıcı, 2018). Şu anda ise Kolombiya’da ağır vergilerden dolayı halk yönetime karşı protesto gösterilerine devam etmektedir.
Sorunun cevabını ise hak odağından düşünürsek rahatlıkla verebiliriz. Olaylara baktığımızda isyan eden kitleyi geçmişte “sıradan” olarak adlandırılan şu an “demokratik” düzende kabul gören haliyle vatandaşlar oluşturmaktadır. Kitleyi oluşturan her vatandaşın ise sistemden ortak hak talebi mevcuttur. Dünya ülkeleri ne kadar sosyal, demokratik düzen için emek verseler de sistem mutlak surette vatandaşları dezavantajlı konuma düşürmektedir. Ekonomik, sosyal, psikolojik, çevresel yönden mağdur olan bireyler vatandaşlığın verdiği hak ile sisteme isyan ederek düzeni sağlamaya çalışmaktadır.
Sonuç olarak nerede bir isyan varsa orada bir problem mevcuttur. Çözümü bulmak için ise isyanın iyi okunması gerekmektedir. Unutulmamalıdır ki isyan etmek haktır, hakkını aramaktır. Son tahlilde ses çıkarmaktır.
Kaynakça
Arayıcı, P. D. (2018, Aralık 3). BirGün. Mayıs 23, 2021 tarihinde birgun.net: https://www.birgun.net/haber/sari-yelekliler-ne-istiyor-238862 adresinden alındı
Çetinkaya, Y. D. (2008). Tarih ve Kuram Arasında Toplumsal Hareketler. İstanbul: İletişim Yayınları .
Freud, S. (2017). Kitle Psikolojisi ve Ego Analizi. İstanbul: Oda Yayınları .
Görsel Kaynak
Esra Liya Özsoy
İstanbul Üniversitesi Yüksek Lisans Öğrencisi
Sosyal Hizmet Uzmanı