İnsanlık tarihi boyunca dünya üzerinde birçok yer değiştirme hareket olmuştur. İnsanların doğup büyüdüğü ve sosyal çevre edindiği toprakları bırakıp yeni yerlere göç etmelerinin temelinde yatan birçok neden vardır. Genel olarak bu nedenler arasında ekonomik problemler çevresel bozulmalar, eğitim alanındaki yetersizlikler, siyasi sorunlar ve en önemlisi savaşlar gösterebilir. Bu nedenlere bağlı olarak insanların yer değiştirmeleri bireysel ya da aileyle birlikte olabilmektedir. Göçler, insanların yerleşik kültüründen ayrılması, yeni bir kültür ve dille karşılaşmasına bağlı olarak yeni sorunların ortaya çıkmasına ve bireylerde uyum problemlerinin yaşanmasına neden olmaktadır. Aynı zamanda göçler, içinde yaşadıkları çevreyi, şehri ve ülkeyi terk etmek zorunda kalan insanlar için travmatik bir yolculuktur. Bu zorlu yolculuktan en çok etkilenen dezavantajlı grup ise çocuklardır. Fiziksel ve psikososyal gelişimlerini daha tamamlayamamış olan çocuklarda travmatik yaşantılarla baş etme kapasiteleri düşüktür (Kaya, Gündüz ve Erden, 2020).
İnsanların göç ile beraber kendi çevresini bırakıp ani ve hızlı yer değiştirmeleri çocukların sosyal, kültürel, fiziksel ve sağlık yönünden etkilenmesine neden olmuştur. Göçün çocuklar üzerindeki etkilerini farklı boyutlarda değerlendirecek olursak;
- Konuşma ve eğitim dilindeki farklılıkların olması çocukların eğitim hayatında ve sosyal hayatında yaşadığı zorlukları göstermektedir. Çocuklar sosyal çevrelerinde iletişimle ilgili sorunlar yaşadığı için kendilerini ifade etmekte zorlanma, sağlıklı ilişkiler kuramamaktan kaynaklı davranışsal sorunlar yaşamaktadırlar (Sarıtaş, Şahin ve Çatalbaş, 2016).
- Çocukların göç öncesinde ve göç sırasında yaşadıkları süreçler çocukları psikososyal yönden etkilemektedir. Göç sürecini yaşayan çocuklarda daha çok duygusal ve davranışsal sorunlar görülmektedir. Bu sorunlar arasında genellikle travma sonrası stres bozukluğu, özgüven eksikliği, depresyon, düşük benlik algısı ve sosyal fobi yer almaktadır. Bunların yanında çocuk ve ebeveyn arasındaki ilişkiler de çocukları etkilemektedir.
- Çocukların temel haklarından birisi eğitimdir. Eğitim hakkından yararlanmak isteyen göçmen çocukların karşısına çıkan olumsuz etki yine dil problemlerinin olmasıdır. Araştırmalara göre eğitim hakkında faydalanamayan çocukların zihinsel ve psikolojik gelişimlerinde gerilemelerin olduğu belirtilmektedir(Polat, 2007).
- Savaş, siyasi karışıklıklar ve çatışmaların yaşanması zorunlu göçleri doğuran faktörlerdendir. Göçlerle birlikte ortaya çıkan, çocukları etkileyen en önemli etkenlerden olan beslenme, barınma ve hijyen gereksinimlerinin giderilmemesi çeşitli sağlık sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Beslenme yetersizliğinin olması çocukların gelişiminde rol oynamakla birlikte kalıcı rahatsızların oluşmasında da etkilidir.
- Her çocuk yaşına ve gelişimine uygun bir çevre içerisinde büyümek ister. Ancak zaman zaman bu pek mümkün olmayabilir. Yer değiştirme hareketlerinin yaşanması çocukların yaşantılarını da etkilemektedir. Çocukların yetişmesinde psikososyal faktörlerin etkili olduğu göz ardı edilemez bir gerçektir. Bundan hareketle çocukların gelişme dönemlerinde yaşadıkları göçler çocukların özgüven eksikliği yaşamasına, çevresine yabancılaşmasına ve uyum sorunları yaşamasına neden olmakla birlikte etrafına düşmanca duygular besleyen, çevresinde suça sürüklenen çocuklar yetişmesine neden olmaktadır. Araştırmalara göre çocuk ve çocuğun suça sürüklenmesine bakıldığında çocukların saldırgan davranışlar sergilediği ve çocukların suça yönelmelerinde göç hareketlerinin etkili olduğu belirtilmektedir (Erkan ve Erdoğdu, 2006).
Göç, çocukların yaşamını etkilemekte ve bir takım sorunlarının ortaya çıkışına neden olabilmektedir. Özellikle çocukların büyüme ve gelişme süreçlerinin devam eden aşamasında göçe maruz kalmaları ve bu süreçte yaşanan tüm olumsuzluklar çocukların fiziksel, ruhsal ve sosyal yapısını derinden etkilemekte olup bazen de kalıcı şekilde zarar görmelerine neden olabilmektedir.
Kaynaklar
Erkan, R., ve Erdoğdu, M. (2006). Göç ve Çocuk Suçluluğu. Aile ve Toplum Dergisi, 3(9), 79-90.
Kaya, H., Gündüz, G. B., ve Erden, G. (2020). Mülteci ve Sığınmacı Çocuklarda Yüksek Yararın Değerlendirilmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 31(2), 764-790.
Polat, G. (2007). İç göçün çocuk ruh sağlığına etkisi ve sosyal hizmet müdahalesi. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi , 18(1), 89-106.
Sarıtaş, E., Şahin, Ü., ve Çatalbaş, G. (2016). İlkokullarda Yabancı uyruklu Öğrencilerle Karşılaşılan Sorunlar. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(1) 208-229.
Ahmet BOSTANCI
Sosyal Hizmet Uzmanı
