Gücü elinde bulunduran bir kimsenin, şahsi kazanç veya doyum uğruna kendisinden daha güçsüz bir kimseye tekrarlayan ve acı veren nitelikte saldırılarda bulunması eylemi “zorbalık” olarak nitelendirilmektedir. Zorbalık, toplumun hemen her kesiminde görülebilen; fiziksel, psikolojik, sosyal ve/veya sözel olarak gerçekleştirilebilen, oldukça yaygın bir şiddet çeşididir. Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlükte zorbalık, “gücüne güvenerek hükmü altında bulunanlara söz hakkı ve davranış özgürlüğü tanımayan (kimse), müstebit, mütegallibe, despot, diktatör” gibi anlamları karşılar biçimde ifade edilmektedir (TDK Güncel Türkçe Sözlük, 2022). Her insan, yaşantısının bir ya da birden fazla döneminde zorbalığın mağduru ya da failidir. Öyle ki uluslararası düzeyde gerçekleştirilmiş nitelikli birçok araştırmanın sonucu, zorba eylemlerin son zamanlarda sık karşılaşılan ciddi bir “halk sağlığı problemi” olduğuna işaret etmektedir. Zorbalık; kıskançlığın, güçlü olma/görünme kaygısının, saldırganlık eğiliminin, bireysel yetersizliğin ve psikopatolojik düzeyde mevcut olan rekabet duygusunun tetiklediği bir davranış biçimidir (Solmuş, 2005). Genel anlamda bir davranışın “zorba davranış” olarak nitelendirilebilmesi için ise bazı temel ölçütler gerekmektedir. Şayet taraflar arasında güç dengesizliği varsa, eylem belirli periyotlarla yineleniyorsa, saldırganlık yahut olumsuzluk içeriyorsa ve belirli bir amaca yönelikse zorbalıktan söz etmemiz çok muhtemeldir.
Zorbalık; okul zorbalığı, işyeri zorbalığı (mobing), siber zorbalık, politik zorbalık gibi farklı biçimlerde doğrudan yahut dolaylı olarak gerçekleşebilmektedir. Doğrudan zorbalık; itelemek, vurmak, bir şeyler fırlatmak, cinsel saldırı gibi fiziki birtakım saldırıları içermektedir. Dolaylı zorbalık ise dedikodu yaymak, sosyal ilişkiyi kesmek, dışlamak, giyimi/görünüşü/aidiyeti yahut diğer sosyal farkları ile dalga geçmek gibi daha çok sözlü ve davranışsal birtakım saldırıları içermektedir. İster doğrudan ister dolaylı olsun, her iki durum da mağdurlar açısından çeşitli yıkımları beraberinde getirmektedir. Zira zorba davranışlar, bu davranışlara maruz kalanlar üzerinde fiziksel, duygusal ve sosyal açıdan olumsuz etkilere sahiptir. Zorbalığa maruz kalan kişilerde kaygı, korku ve kızgınlık gibi duygulara sahip olmanın yanı sıra benlik saygısında azalma ve konsantrasyon güçlüğü gibi sorunlar görülebilmektedir. Dahası, bu sorunlar yaşam boyu seyredebilmektedir. Bazı durumlarda duygu yoğunluğu sebebiyle kişi kendine zarar verme yahut intikam alma yollarına da başvurabilmektedir. Daha küçük yaş grubunda maruz kalınan zorbalıkta ise okula gitmeme, okuldan kaçma, regresif davranışlar, yalnızlık gibi sorunlar yaşanabilmektedir. Pek çok gelişmiş ülkede zorbalık, bir suç unsurudur ve yasal yaptırımlara tabiidir. Zorbalığın gerekçesinin mağdurun etnik kimliği, dinî, cinsiyeti olduğu durumlarda ise zorba eylem “nefret suçu” kapsamına girmektedir. Nitekim Türkiye Cumhuriyeti Anayasa’sının 17. maddesinde de kişinin dokunulmazlığı ile maddi/manevi varlığının güvencesi garanti edilmektedir.
Zorba kimsenin, problem çözme aracı olarak şiddeti seçmesi ve karşısındaki kişinin şiddeti hak ettiğini düşünmesi, zorba davranışların birincil uygulanma nedenidir. Empati yoksunluğu, ötekilerin duygu/düşüncelerine karşı duyarsızlık, mağdurun tepkisizliği gibi faktörler de zorbalığın gerekçesi olabilmektedir. Elliot’a (1997) göre, zorbalığın mağduru olanların çoğu duyarlı, zeki, nazik ve aileleri ile iyi ilişkiler kurabilen kimselerdir; dolayısıyla çoğu zaman bir zorba ile nasıl mücadele etmeleri gerektiğini bilememektedir (Kepenekçi Karaman ve Çınkır, 2003). Çoğu durumda zorba davranışı gerçekleştiren kimse, yaptıklarından pişman değildir ve davranışlarının sorumluluğunu reddetmektedir. Bu açıdan bakıldığında zorbalarla ve zorbalıkla mücadele etmek kolay görünmemektedir. Pepler ve Craig tarafından geliştirilen zorbalıkla baş etmeye yardımcı olacak bazı öneriler şu şekildedir:
- İlk etapta durumun nedenleri ve sonuçları detaylı bir biçimde analiz edildikten sonra durumun daha da kaotikleşmemesi amacıyla (mümkünse) zorba ile mağdur arasında uzlaşma/telafi sağlanabilir.
- Mağdurun öncelikli isteği/ihtiyacı dinlenilmektir. Zorbalığın mağduru olan birey, konuşma/paylaşma niyeti ile gelirse mutlaka yargısız ve tarafsız bir biçimde dinlenmelidir.
- Mağdur yaşça küçük ise ailesi ve/veya öğretmenleri bilgilendirilmelidir. Mümkünse birlikte bir toplantı düzenlenmelidir.
- Okul ve çeşitli sosyal çevrelerde bilgilendirmeler/konferanslar vasıtasıyla saygı, güvenlik, başkalarına zarar verme ve öfke kontrolü konularında kişiler eğitilmelidir.
- Zorbalığın asla kabul edilemez olduğu açıkça ifade edilmelidir.
- Kişiler, empati yapma ve ikili ilişkilerde pozitif olma yönünde motive edilmelidir.
- Zorbalık vakalarının devamlı takipçisi olmak ve gerekli hallerde yasal yaptırımları devreye sokmak elzemdir (Pepler ve Craig, 2000).
Sonuç olarak, zorbalık, kişi hak ve hürriyetine zarar veren, insan onuruna yaraşmayan ilkel bir davranış biçimidir. Her dönemde, her yaşta ve her kültürde zorba eylemler gerçekleşmiştir, gerçekleşmektedir ve gerçekleşecektir. Burada önemli olan, saldırganlık ve baskı karşısında nasıl bir duruş sergilediğimizdir; başta sosyal hizmet uzmanları olmak üzere, toplumun tüm kesimleri kötü muamele ile mücadele etmelidir. Bu, “insan” olabilmenin gereğidir.
Kaynakça
Pepler, D. J. & Craig, W. (2000). Making a Difference in Bullying. LaMarsh Report, 59, 1-41.
Kepenekçi Karaman, Y. ve Çınkır, Ş. (2003). Öğrenciler Arası Zorbalık. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 34(34), 236-253.
Solmuş, T. (2005). İş Yaşamında Travmalar: Cinsel Taciz ve Duygusal Zorbalık/Taciz (Mobbing). “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 7(2), 1-14.
Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
09.11.1982 Tarih ve 17863 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Kanun No: 2709) https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf adresinden erişilmiştir.
Görsel Kaynakça
Görsel 1: https://sobece.com/yazilar/akran-zorbaligi-ve-sosyal-beceriler/ adresinden erişilmiştir.
Görsel 2: https://i.pinimg.com/736x/89/2c/e2/892ce209c9527096e9f9a43d91ecd970.jpg adresinden erişilmiştir.
Münire AKYÜZ
Yüksek Lisans Öğrencisi / Sosyal Hizmet Uzmanı
