Afet… Bu kelimenin eş anlamlısı sözlüklerde “acı, korku, üzüntü, kayıp” şeklinde kabul edilmese de şüphesiz ki bir afetzedenin zihninde bu şekilde canlanmaktadır. Çeşitli şekilleri, farklı boyutları olan afetler; mikro, mezzo ve makro düzeyde tahribatlara sebep olabilmektedir. “Ani ölümlere, kayıplara ve travma gibi ruhsal bozukluklara yol açabilen olaylar” şeklinde nitelendirilebilen afetlerin, araştırmacılar tarafından 3 ana özelliğinin olduğuna kanaat getirilmiştir:
- İnsanların büyük kısmını etkilemekte veya yaşamı tehdit etmektedir.
- Sosyal süreçler üzerinde etkiye sahiptir.
- İkincil sonuçlara sebep olarak insanları uzun süre etkilemeye devam etmektedir (Işıkhan, 2021).
Literatür taraması yapıldığında sosyal hizmet uzmanlarının afet döngüsünde çeşitli roller üstlenerek afetlerin meydana getirdiği bu yıkıcı etkileri minimuma indirebilmek amacıyla tüm süreci hassasiyetle yönetebilme gücüne sahip oldukları anlaşılmaktadır. Bu yüzden multidisipliner olarak yürütülen afet yönetiminde, sosyal hizmetin benzersiz katkılarını anlamak önemlidir. Sosyal hizmet uzmanlarının afet öncesinde, sırasında ve sonrasında yapabilecekleri çalışmaların toplum tarafından anlaşılması, kavranması ve benimsenmesi gerekmektedir (Artan ve Özkan, 2020; Harms, Boddy, Hickey,Hay, Alexander, Briggs, Cooper, Alston, Fronek, Howard, Adamson, ve Hazeleger, 2020).
Peki sosyal hizmet disiplini afet konusunda nasıl bir konumda yer almaktadır?
Sosyal hizmet disiplini afetzedeler de dahil olmak üzere savunmasız grupların ihtiyaçlarına cevap verme konusunda uzun bir geçmişe sahiptir. Mikro, mezzo ve makro düzeylerde afet yardımlarının ve kurtarma planlarının önemli bir parçası olan sosyal hizmet uzmanları, geçmişten günümüze kadar tüm afetlerde önemli sorumluluklar üstlenmiştir. Aniden meydana gelen, maddi ve manevi büyük yıkımlara sebep olan afet durumlarında; insanların baş etme kapasitesini arttırmak, toplumsal düzeni yeniden oluşturmak, bireylerin tekrar normal yaşamına dönmesini sağlamak, afetzedelerin sorun çözme kapasitesini ve sosyal işlevselliklerini geliştirmek sosyal hizmet uygulamaları ile mümkün olmaktadır (Ellor ve Mayo, 2018; Iravani, 2008; İbiş ve Kesgin, 2014; Özçelik, 2020; Zakour, 1997). Toplumda meydana gelen yıkımları ortadan kaldırmak için afet sonrasında riskli gruplara yönelik sosyal hizmet çalışmaları yürüten ve bireylere psikososyal destek hizmetleri veren sosyal hizmet uzmanları (Altun, 2016), birçok afet bağlamında müdahale ve kurtarma çalışmalarında kilit rol oynamakta; uygulamaya, politikaya ve araştırmaya katkıda bulunmaktadırlar (Harms ve ark., 2020).
Afetlerin marjinalleştirilmiş gruplar üzerindeki çok boyutlu ve orantısız etkileri göz önüne alındığında, bu uygulama alanında sosyal hizmetin önemi net bir şekilde ortaya çıkmaktadır (Boetto, Bell, ve Ivory, 2021). Kurtarma ekiplerinin görevini tamamlayıp afet bölgesinden ayrılmasından sonra sosyal hizmet uzmanının görevi başlamaktadır. Sosyal hizmet uzmanları yakınları kaybolanlarla, sevdiklerinin kaybını yaşayanlarla, yaralılarla ve zor durumda olan tüm afetzedelerle mikro ve mezzo düzeyde çalışmalar yürütmektedir (Gülelçin, 2020). Meslek tarihinin gösterdiği gibi afet araştırmaları ve müdahaleleri, sosyal hizmetin misyonunu yerine getirmektedir. Afetlerde yapılan sosyal hizmet müdahalelerini;
- Dezavantajlı gruplara yönelik uygulamalar yapmak,
- Ciddi sağlık sorunlarının oluşmasını önlenmek,
- Bireyleri uygun kaynaklara ulaştırmak,
- Daha erişilebilir hale getirmek için çeşitli kaynaklar, sistemler arasında bağlantı kurmak,
- Bireylerin refah seviyesini arttırmak için sistemleri değiştirmeye yönelik çalışmalar yapmak, şeklinde sıralamak mümkündür (Zakour,1997).
Sosyal hizmet uzmanları bu müdahaleleri yapmak, afetlerde bireylerin ihtiyaçlarını savunmak için gerekli olan bilgi, beceri ve deneyime sahiptir (Kusmaul, Gibson ve Leedahl, 2018). Çünkü sosyal hizmet uzmanları afet durumlarında uygulama bilgisini ve kuramsal bilgiyi bir arada kullanmaktadır. Diğer meslek gruplarından farklı olarak elde ettikleri saha deneyimlerini makro düzeyde politikalara yansıtabilmekte; benimsenen sistem yaklaşımı, bütüncül bakış açısı ve çevresi içinde birey anlayışıyla afetten zarar gören bireylere profesyonel şekilde yardım sağlamaktadır. Bu profesyonel yardım sağlama işlevi sosyal hizmet uzmanlarının afet döngüsünün tüm aşamalarında görev alması gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır (Alakara Özcan,2018). Afet sürecinde kişilerarası ilişkilerin güçlendirilmesinde ve bağlantıların kurulmasında etkili olan sosyal hizmet uzmanlarının (McDonald-Harker, Drolet ve Sehgal, 2021), krize müdahale konusunda da donanımlı olması profesyonel yardım sağlama işlevine katkı sunmaktadır.
Unutmamak gerekiyor ki 21. yüzyılda afet yönetimi sosyal hizmetinin ayrılmaz bir parçasıdır (Ellor ve Mayo, 2018). Bu yüzden şüphesiz ki afet yönetiminin en profesyonel şekilde yapılması “sosyal hizmet odağında” gerçekleştirilmesiyle mümkün olacaktır. Hem ulusal hem de uluslararası boyutta büyük yıkımlara sebep olan, sosyal hizmet müdahalesini gerekli kılan afetler; yalnızca afetin yaşandığı belirli zamanlarda gündeme gelmemelidir (Artan ve Özkan, 2020). Ayrıca sosyal hizmet müdahalelerinin yapılmasında aksaklıkların yaşanmaması için önceden önlemler alınmalı, (Gülelçin, 2020), afetlerin çok boyutlu değerlendirilmesi yapılmalı, sadece maddi sonuçlarına odaklanılmamalı, (Seyyar ve Yumurtacı, 2016) ve bu alanda bilimsel çalışmalar yapacak, sahada profesyonel şekilde hizmet sunacak sosyal hizmet uzmanı sayısı arttırılmalıdır. Aksi takdirde tıpkı yanlış ve uygun olmayan dozda uygulanan ilacın komplikasyonlara yol açabilmesi gibi afetlerde de eksik ve yanlış yapılan sosyal hizmet uygulamalarının yan etkilerinin olacağını söylemek mümkündür.
Kaynakça
Alakara Özcan, G., (2018). Afetlerde Psikososyal Destek Hizmetlerinin AFAD’da Çalışan Sosyal Çalışmacılar Tarafından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
Altun, F. (2016). Afetlerde Psikososyal Hizmetler: Marmara ve Van Depremleri Karşılaştırmalı Analizi. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(8-9), 183-197.
Artan, T., ve Özkan, A. O. (2020). Afetler ve Sosyal Hizmet. Journal Of ADEM, 1(1), 47-54.
Boetto, H., Bell, K., & Ivory, N. (2021). Disaster Preparedness İn Social Work: A Scoping Review Of Evidence For Further Research, Theory And Practice. The British Journal Of Social Work, 51(5), 1623-1643.
Ellor, J. W., & Mayo, M. (2018). Congregational and social work responses to older survivors of natural/human disasters. Social Work and Christianity, 45(1), 42-59.
Gülelçin, N., (2020). Doğal Afetlerde Sosyal Çalışmacının Görevlerinin Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
Harms L., Boddy J., Hickey L., Hay K., Alexander M., Briggs L., Cooper, L., Alston, M., Fronek, P., Howard, A., Adamson, C., and , Hazeleger T. (2020). Post-disaster social work research: A scoping review of the evidence for practice, International Social Work. 00(0) 1–23. doi:10.1177/0020872820904135.
Iravani, M. R. (2008). Social Work Skills and Response to Earthquake Disasters. IASSI Quarterly, 27(1and2), 5-14.
Işıkhan, V. (2021). Afetlere Müdahale Eden Yardım Personelini Güçlendirme. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 7(2), 399-406.
İbiş, E., & Kesgin, B. (2014). Türkiye’de Sosyal Hizmet ve Medikal Kurtarma Açısından Yalova, Van ve Simav Depremlerinin İncelenmesi. Dumlupinar University Journal Of Social Science/Dumlupinar Üniversitesi Soysyal Bilimler Dergisi, (41), 225-234.
Kusmaul, N., Gibson, A., & Leedahl, S. N. (2018). Gerontological Social Work Roles İn Disaster Preparedness And Response. Journal Of Gerontological Social Work, 61(7), 692-696.
Mcdonald-Harker, C., Drolet, J., & Sehgal, A. (2021). A Strength-Based Approach To Exploring Factors That Contribute To Resilience Among Children And Youth Impacted By Disaster. The British Journal Of Social Work, 51(5), 1897-1916.
Özçelik, E. (2020). Afetlerde Sosyal Hizmetler. Afet ve Risk Dergisi, 3(1), 46-55.
Seyyar, A., ve Yumurtacı, A. (2016). Afet Odaklı Acil Manevi Sosyal Hizmet Uygulamaları Bağlamında Türkiye’ye Yönelik Bir Model Önerisi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3), 1-24.
Zakour, M. J. (1997). Disaster research in social work. Journal of Social Service Research, 22(1-2), 7-25.
Görsel Kaynakça
https://www.meghnaunni.com/2020/06/natural-disasters-poster-painting/ adresinden erişildi.
https://www.motosikletsitesi.com/sesimi-duyan-var-mi-170899.html adresinden erişildi.
Aliye Beyza BAYYAR
Sosyal Hizmet Uzmanı
Yüksek Lisans Öğrencisi
