Psikolojik danışma hizmeti, yetişkinlere yönelik sunulan çalışmalarla ön planda olsa da çocuklarla psikolojik danışmanın da etkisi ve önemi gün geçtikçe artmaktadır. Bu yazıda çocuklarla psikolojik danışma konusu ele alınmış olup, çocukluk dönemi 6 ile 12 yaş arasında sınırlandırılmıştır. Bu doğrultuda gelişim dönemi olarak çocukluk ele alınacak, bazı bilgilere yer verilecektir.
Çocuklarda gelişim psikolojisini açıklayan kuram ve yaklaşımlar birbirinden farklılaşmaktadır. Kimi kuramlar gelişimi bilişsel bağlamda ele alırken; kimi kuramlar gelişimi psikososyal açıdan ele alabilmektedir. Bu bağlamda Eric Erikson tarafından ortaya atılan psikososyal gelişim kuramı bağlamında 6 ile 11/12 yaş arasındaki çocuklar başarıya/çalışkanlığa karşı yetersizlik duygusunu yaşayabilmektedirler. Bu dönem şu özelliklerle karakterizedir:
- Çocuklar ev ve okulla ilgili beklenti ve sorumluluklarını yerine getirmeye çalışmaktadır.
- Başka insanlarla olumlu etkileşimde bulunma, başarılı olma yaşantıları geliştirebilip olumlu kendilik değerinin oluşmasını sağlayabilirler.
- Olumsuz yaşantılara bağlı olarak diğer insanlarla ilişkilerinde yetersizlik duygusunu da derinden yaşayabilirler (Yazgan-İnanç, Bilgin ve Kılıç-Atıcı, 2020).
Çocuklar, gelişim dönemleri ile karakterize olan özellikleri yerine getirmediklerinde birtakım uyum ve davranış sorunları meydana gelebilmektedir. Okul çağı çocuğu olarak da adlandırılan 6 – 12 yaş çocukluk döneminde yerine getirilmesi beklenen bazı duygusal gelişim özellikleri şöyle sıralanabilir:
- Karmaşık duyguları anlamada gelişim,
- Belirli bir durumda birden fazla duygunun aynı anda yaşanabilmesine tolerans gösterme,
- Olumsuz duyguları bastırma, gizleme ve kontrol edebilme yeteneği kazanma,
- Duygu ile yaşantılar-durumlar arasında bağ kurabilme,
- Duygularını yönetebilme stratejilerinde artış; üzüldüğünde kendini yatıştırabilme,
- Empati becerisinde artışın gözlenmesi,
- Stresle başa çıkabilmeyi öğrenme,
- Zorlayıcı yaşam olaylarıyla başa çıkabilmeyi öğrenmeye başlama
(Thompson ve Goodwin, 2005; Akt., Savi-Çakar, 2020).
Psikososyal gelişim kuramına göre başarıya karşı yetersizlik evresinde yer alan 6-12 yaş grubundaki çocuklar, takdir edilme, onaylanma, başarılı olma isteği ve merak duygusu ile donatılmışlardır. Bu dönemdeki çocukların başarılı olma, onaylanma, takdir edilme istekleri karşılanmadığında; yetersizlik duyguları derinleşebilmektedir. Uyum ve davranış sorunları açısından bakıldığında ise okula başlarken sıklıkla karşılaşılabilen ayrılık kaygısı ile konuşma bozuklukları, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, saldırganlık ve çocukluk çağı depresyonu ön plana çıkmaktadır. Yaşanılan sorunların biyolojik, aile, okul ve kültürel etmenlerle derinleşmesi söz konusu olabildiği gibi; söz konusu rahatsızlıkları yaşayan çocuğun anlaşılması, sorunun ne olduğunun tespit edilmesi yerine onu incitebilecek, zarar verebilecek söz ve eylemlerden kaçınılması gerekmektedir. Çocuğun ötekileştirilmeden yetersizlik duygusunu pekiştirmeden anlaşılması ve sorunun çözümünde profesyonellerden destek alınması önem arz etmektedir. Son olarak okul çağı çocuklarına yönelik müdahale çalışmaları incelendiğinde önleyici birtakım çalışmaların olduğu söylenebilir. Saldırgan ve zorba davranışların azaltılmasına yönelik psikoeğitim programları, televizyon bağımlılığını azaltmada motivasyonel görüşmeye dayalı eğitim programının ve bilişsel davranışçı terapi temelli okul doyumunu artırıcı, arkadaşlık becerisini ve duygusal okur-yazarlığı geliştirici programların uygulanması çok sayıda öğrenciye ulaşma ve sorunların ortaya çıkmadan ya da henüz yeni ortaya çıkmışken azaltılması adına değerli görülebilir. Okul psikolojik danışmanlarının söz konusu psikoeğitim programlarını gerek sınıf rehberlik planlarından destek alarak gerekse alanyazındaki çalışmaları inceleyerek uzman görüşüne başvurarak kendi çalıştıkları okulun iklimine uygun olacak şekilde geliştirmeleri sorunların azalmasına katkı sağlayacaktır. Okul psikolojik danışmanlarının psikoeğitim programlarını uygulama konusunda desteklenmeleri, bu yönde güçlendirmeleri önem arz etmektedir. Okullarda çok sayıda öğrenci ile aynı anda incelenmek zorunda kalmak, fiziki imkanların kısıtlı olması söz konusu psikoeğitim programları aracılığıyla önleyici çalışmaların yapılmamasında etkili olabilir. Bu konuda psikolojik danışmanların cesaretlendirilmesi, kendilerini daha yetkin hissetmelerini sağlayacak hizmet içi programlara katılmaları değerli görülebilir.
Kaynakça
Savi-Çakar, F. (2020). İlkokul döneminde uyum ve davranış problemleri. İçinde, F. Savi-Çakar (Ed.). Yaşam dönemleri ve uyum sorunları (ss. 165-225). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Yazgan-İnanç, B., Bilgin, M., Kılıç-Atıcı, M. ve Bengi-Gürkan, S. (2020). Gelişim psikolojisi 1 Bebeklik, çocukluk ve ergenlik. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Görsel Kaynakça
Metin: https://www.wwmedgroup.com/blog/child-psychology/
Kapak: http://colakliilkokulu.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/07/12/702814/icerikler/rehberlik-ogretmenimiz-3siniflarla-psikoegitim-calismasini-tamamladi_3280286.html?CHK=91ef288833238c4ab6260b47f4869ab5
Mücahit Akkaya
Psikolojik Danışman / Doktorant
