Uyku, insan hayatının büyük bir bölümünü kapsayan, bireylerin biyopsikososyal sağlığını, kişilerarası ilişkilerini ve günlük davranışlarını etkileyen, insan vücudu için gerekli olan bir aktivitedir. Tanımsal olarak uyku kavramı ele alındığında; bireyin çevresiyle ilişkisinin bir süreliğine kesilmesi ve kişinin biyolojik olarak etkilendiği fizyolojik bir süreçtir.
Uykunun insan vücudu için önemi ve gerekliliği, uykusuzluk ile beraber vücutta çıkan olumsuz etkilerle ve hem bilişsel hem de davranışsal boyutta ciddi sorunlarla ortaya konmuştur. Özellikle çocukluk çağında alınması gereken düzenli ve dengeli uykunun, çocukların beyin gelişiminde önemli bir rol oynadığı tespit edilmiştir. Çocuğun verimli uyku yaşantısı, öğrenilen bilgilerin düzenlemesi ve kullanılmasının başarılı bir şekilde gerçekleşmesini sağlar.
Çocukların yaş gruplarına ve dönemlerine göre uyku süreleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
| Yenidoğan (0-2 ay) | 10-19 saat (1-2 saatlik periyotlarla) |
| Bebek (2-12 ay) | 12-13 saat |
| Yeni yürüyen (1-3 yaş) | 11-13 saat |
| Okul öncesi (3-5 yaş) | 9,5-10,5 saat |
| Orta çocukluk çağı (6-12 yaş) | 9-11 saat |
| Ergenlik (12+ yaş) | 7-7,5 saat |
Bununla birlikte her birey biriciktir ve kendine özgü gereksinimleri vardır. Çocuğun uykuya ne kadar ihtiyaç duyup duymadığı ve yukarıda yer alan rakamlar da ebeveynlere verilecek tavsiyeleri zorlaştırmaktadır. Bu nedenle farklı uyku değerlendirme araçları ve ailelerin tutacakları uyku günlükleri ile çocuğun uyku değerlendirmesinin yapılması ve bu doğrultuda yorumlar yapılması gerekmektedir.
Uykuda oluşan bozukluklar; biyolojik olgunlaşma, çevresel etmenler (teknolojik aletler, kimyasal maddelere maruz kalma), fizyolojik rahatsızlıklar, genetik etmenler, çocuğun yaşadığı problemler sonucu çocukta oluşan kaygı, korku, stres gibi duygusal etmenler, anne-baba tutumları, anne ve babanın psikopatolojik rahatsızlıkları gibi nedenlerden kaynaklanır. Aynı zamanda bebeklik döneminde ortaya çıkan uyku sorunları da sonraki yaşlarda uyku sorunlarının kronikleşmesine neden olabilmektedir (Sadeh, Raviv ve Gruber, 2000; Akt., Terin, 2018).
Çocuklarda Uyku Bozukluklarının Çeşitleri
Çocuklarda uyku bozuklukları çeşitli şekillerde görülmektedir. Bunlar (Karaçal, 2010);
İnsomniler (Uykusuzluklar): Çocuğun uykuya salmasında, uykuyu sürdürmesinde ve sonlandırmasında bir takım problemler yaşamasıdır. Uyku alışkanlıkları kazandırılırken yapılan olumsuz davranışlar, bu sorunun ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.
Uykuda Solunum Bozuklukları: Çocuğun fizyolojik nedenlerden dolayı horlaması ile yaşadığı uyku düzensizliğidir. Bu uyku sorununun geç teşhis edildiği durumlarda, solunum durması nöbetleri gibi çok ciddi problemlerle karşı karşı kalınabilir.
Günlük Düzen Bozuklukları: Özellikle ergenlik dönemine geçişte teknolojik aletlere bağımlılığın artması ile gece uykusu-gündüz uykusu arasındaki denge bozulmaya başlar. Uyku saatlerinin sürekli ve aşırı düzensizlik göstermesi ile çocuğun biyolojik ritminin bozulumu gerçekleşir.
Parasomniler: Uykuya geçişlerde, uyku sırasında ve uyanırken yaşanan sorunlardır. Bazı sık görülen parasomniler şunlardır (Karaçal, 2010):
- Uyurgezerlik: Bu durum beyinle ilgili sorunlar veya yorgunluk kaynaklı olabilmektedir.
- Karabasan: Uyku sırasında bilinç bulanıklığı, uyanmada zorluk, aşırı korku ve şiddetli ağlama ile beraber görülür.
- Kâbuslar: Korku, endişe, öfke, üzüntü, nefret gibi duyguları içeren rüyaların yoğun bir şekilde hatırlandığı, uykudan yineleyici uyanma nöbetleridir.
- Uyku ile İlişkili Altını Islatma: Beş yaş ve üzerindeki çocuklarda görülen herhangi bir fiziksel bozukluk ile açıklanamayan, uykuda ortaya çıkan, tekrarlayıcı idrar kaçırma olayıdır. Çocuklarda yaşın ilerlemesi ile görülme sıklığı azalmaktadır.
- Gece Terörü: Sinir sistemi ile ilgili bir sorundan kaynaklı olduğu düşünülen ve çocukların geceleri bağırarak ve ağlayarak uyandıkları uyku bozukluğudur. Çocuk neden ağladığını, kâbus vb. gördüğünü hatırlamaz.
Uyku bozukluklarının ebeveynler veya çocuğa bakım veren kişiler tarafından düzenli olarak gözlemlenmesi sonucunda bir ruh sağlığı uzmanından yardımı almaları gerekmektedir. Bununla birlikte çocukların yaş gruplarına göre uyku şekilleri hakkında daha fazla bilgi edinmek ve uyku konusunda çözüm önerileri için Psikolojik Danışman Büşra Yılmaz’ın ‘’Çocuklarda Uyku’’ isimli yazısına göz atabilirsiniz. (http://psikolektif.com/psikolektif-cocuk/cocuklarda-uyku)
KAYNAKÇA
- Karaçal, Ş. (2010). Konya İlinde Yaşayan 0-17 Yaş Grubu Çocuklarda Uyku Bozukluklarının Sıklığı (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
- Terin, H. (2018). 6-18 Yaş Arası Sağlıklı Çocuklarda Uyku Bozukluklarını Tarama Amaçlı Anket Çalışması (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi). Sağlık Bilimleri Üniversitesi, İstanbul.
Görsel Kaynakça
- https://www.okoa.org/articles/yes-children-can-have-sleep-apnea-there-are-solutions adresinden erişilmiştir.
- https://doctorsaustralia.com.au/tr/topic/general-report/parasomnias adresinden erişilmiştir.
Ayşe Sena ÇELİK
Okul Öncesi Öğretmeni & Aday Psikolojik Danışman
