Ailelerin sıklıkla yakındığı durumların başında sorumsuzluk gelir. Oyuncaklarını toplamıyor! Dişlerini fırçalamıyor! Ödevlerini kaybediyor, yapmıyor! vb.
Aileler, burada çocuklarının sorumsuz davranışlarından yakınmaktadırlar. Peki nedir bu sorumluluk? Sorumluluk, erken çocukluk döneminden başlayarak çocuğun yaşına, cinsiyetine ve gelişim düzeyine uygun olarak görevlerini yerine getirmesidir (Yavuzer 2000; Akt., Calp ve Aydın, 2019).
Çocuğu sosyal hayata hazırlayacak olan değer eğitiminin ilk verildiği yer ailedir. Aile, çocuk için önemli olan güven, sevgi, saygı ve sorumluluğun temelini çocuğa vermekle sorumludur (Karataş, 2019).
Sorumluluk bilinci çocuklarda aşamalı olarak gelişen bir değerdir. Ebeveynler çocuklarından görmek istedikleri davranışları sergilemelidirler. Çocuklar iyi bir gözlemci olduklarından bu noktada anne ve babayı örnek alacaklardır (Karataş, 2019).
Aileler çocuklarına vermek istedikleri değeri tutarlı bir tavır sergileyerek kazandırabilir (Sezer ve Çoban, 2016; Akt., Karataş, 2019). Buradan hareketle çocuklara sorumluluk kazandırmada ebeveyn tutumunun ne kadar önemli olduğuna da dikkat çekmek gerekir. Polat’a göre çocuğa sorumluluk kazandırmak için demokratik bir aile düzenine sahip olmak gerekmektedir (Akt., Karataş, 2019).
Bu yapıyı kurmanın da üç temel aşaması vardır:
- Düzen kurmak,
- Problem çözmek
- Bedel ödetmek
Düzenli bir ebeveyn ilişkisi, çocuğun problemlerini kendisi tarafından çözmeye elverişli olarak hazırlanmış bir ortam ve son olarak da yerine getirilmeyen sorumluluk karşısında ödediği bedel çocuğa etkili bir sorumluluk eğitimi Kazandırmada yeterli olacaktır. (Karataş, 2019). Böylelikle çocuk yaptıklarının sonuçlarıyla baş başa kalır ve davranışının sorumluluğunu alır.
Sorumluluk erken çocukluk adı verilen çocukluğun ilk yıllarından başlayarak çocuğun yaşına, fiziksel ve duygusal özelliklerine, cinsiyetine ve gelişim düzeyine uygun görevler vermekle başlar. 18 aylık olana kadar kimseye karşı sorumluluk duygusu beslemeyen çocuk bu dönemden sonra bu duygunun yavaş da olsa farkına varmaya başlar. 18-36 aylık dönem arasında gelişimsel olarak çocuklar bağımsızlaşmaya başlarlar. Bu nedenle sorumluluğu öğrenecek seviyededirler (Bak, 2011; Akt., Karataş, 2019).
Sorumluluk duygusunun öğretilmesi birdenbire olacak bir durum değildir. Zaman ve emek gerektirir. Bu nedenle öğretici konumunda olan kişi sabırlı ve tutarlı davranmalıdır. Çocuğa verilen görevlerde ona seçim hakkı tanınmalı, sonucunda sebebiyle birlikte takdir edilmeli ve mükemmellik aranmamalıdır. Ayrıca sorumluluk gelişiminde çocuğun yerine getirilmesi istenilen görev ceza olarak sunulmamalı ve günlük görevlerinden dolayı ödüllendirilmemelidir (Karataş, 2019).
Erken dönemde kazandırılan sorumluluk bilinci akademik başarı açısından oldukça önemlidir. Sorumluluk bilincinin kazanımı geciktiği takdirde kısa vadede ödev yapmak istememe, verilen görevleri yerine getirmeme gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Uzun vadede ise gelecekteki iş ve sosyal hayatı olumsuz etkilemektedir. Sorumluluk değerini kazanmış çocuklar, kendi işlerini kendileri yapmak için çabalayıp verilen görev ve sorumlulukları yerine getirirlerken bunu bir yük olarak görmezler. Ayrıca problemleri çözmede kendilerine güvenleri vardır ve motivasyonları yüksektir. Bu gibi etmenler erken dönemde sorumluluk değerinin kazandırılmasını oldukça önemli kılmaktadır (Apaçık, 2018).
Ailede temelleri atılıp okul öncesi dönemde devam ettirilen bu değer kazandırma süreci ilkokul döneminde de mutlaka desteklenmelidir.
Kaynakça
- Apaçık, G. (2018). İlkokul 4. sınıflarda adil olma ve sorumluluk değerlerinin oyun ve fiziki etkinliklerle kazandırılması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
- Calp, Ş. ve Aydın, K. (2020). İlkokulda Sorumluluk Eğitimine Yönelik Bir Model Önerisi. e-Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(3) , 63-82.
- Karataş, G. (2019). Sorumluluk Değerinin Yaratıcı Yazma Teknikleri İle Oluşturulan Etkinliklerle Kazandırılmasının Öğrencilerin Sorumluluk Düzeyine Etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Büşra YILMAZ
Psikolojik Danışman
