Postmodernizm ve psikolojideki çağdaş yaklaşımlar ile birlikte sosyal bilimler alanında sorun odaklı yaklaşımların yerini bireyin güçlü yönlerine ve iyilik haline önem veren yaklaşımlar almıştır (Siviş ve Karaırmak, 2008). Pozitif psikoloji akımı da bireyin sağlıklı gelişimi ve güçlü yönlerini vurgulaması ile bu yaklaşımlardan biri olmuştur (Seligman, Steen, Park ve Peterson, 2005). Pozitif psikoloji görüşü, davranış bilimlerinde bir değişimi başlatan Seligman (1998) tarafından ortaya atılmıştır (Akt., Karaırmak ve Siviş, 2008). Pozitif psikoloji yönelimi, var olan durumları daha olumlu yapmayı, insanın yaşamını daha anlamlı hale getirmeyi, yaşamdan zevk alınmaya, yetenekleri keşfedip geliştirmeyi ve bireyleri olumsuz yaşam olaylarıyla baş edebilecek niteliklerle donatmayı amaç edinmiştir. Özetle, Pozitif psikoloji akımı kapsamında çalışmalar yapan bilim insanları, insanın eksik yanları veya hastalıkları üzerinde durmaktansa kapasitesini geliştirme üzerinde durmayı tercih etmişlerdir (Seligman ve Csikszentmihalyi, 2000).
Pozitif psikoloji akımı birçok disiplini etkilemiştir. Bu akımdan etkilenen disiplinlerden biri de eğitimdir (Seligman ve Csikszentmihalyi, 2000). Geleneksel uygulamalar problemlere ile rahatsızlıklara odaklanır. Okullarda bu geleneksel uygulamalar, çocukların ve ailelerin problemleri ve rahatsızlıkları üzerinde odaklanması şeklinde görülür. Geleneksel yaklaşım sayesinde birçok problemin veya rahatsızlığın kaynağı daha iyi anlaşılmış ve psikolojik yardım hizmetlerinde birçok aşama kaydedilmiştir (Terjesen, Jacofsky, Froh ve Digiuseppe, 2004). Fakat yine de bireysel ve toplumsal mutluluk, dünyanın gelişmesine rağmen yükselme gösterememiştir. Seligman ve diğerlerine (2009) göre insanlar geçmişe nazaran daha az mutludur ve bu durum biyolojik, genetik veya ekolojik sebeplerden kaynaklanmamaktadır. Bu durum daha çok modernlikle ve bizim ‘refah’ anlayışımızdan ileri gelmektedir (Seligman, Ernst, Gillham, Reivich ve Linkins, 2009; Akt., Güngör, 2017). Bu bağlamda okul açısından düşünüldüğünde, akademik başarının ötesinde öğrencilerin mutluluk ihtiyacı, geleneksel yaklaşıma ek olarak yeni bir şeylerin yapılması gerektiğini göstermiştir. Okullarda pozitif psikolojinin uygulanmasının hem eğitim hem de öğrencilerin gelişimi açısından pek çok yararının olacağı söylenebilir. Waters (2011) pozitif psikolojinin eğitimde iki şekilde kullanılabileceğini belirtmiştir: Birincisi öğrencilere pozitif psikoloji becerilerini öğreten ayrıca bir “iyi oluş müfredatını” geliştirmek; ikincisi ise mevcut müfredatın pozitif becerileri de içerebileceği bir “pozitif dönüş” gerçekleştirmektir. Her iki yöntemde de hedef öğrencilerin olumlu yaşantılarına katkıda bulunmaktır (akt. Güngör, 2017).
Eğitim alanında olduğu gibi psikolojik danışmanlık ve rehberlik (PDR) alanında da olumsuz odaklı hizmetlerden olumlu odaklı hizmetlere doğru bir yönelim gerçekleşmiştir. Bu bağlamda, psikolojik danışmanlık ve rehberlik mesleğinin yürütülmesinde klinik model’ den hizmetler (servis) modeli, görevler modeli ve gelişimsel modele evrilme yaşandığı söylenebilir (Doğan, 2001; Erkan, 2001; Akt., Eryılmaz, 2013). Klinik model psikolojik danışmanlık ve rehberliğin patolojik boyutunu oluştururken; diğer modeller ise pozitif boyutunu oluşturmaktadır. Hizmetler (servis) ve görevler modeli her ne kadar PDR’ nin pozitif yanını temsil etseler de pozitif psikolojiye gelişimsel rehberlik anlayışı daha yakın olmaktadır. Gelişimsel yaklaşımda bireylerin kişisel-sosyal, eğitsel ve mesleki açılardan çeşitli beceriler edinmeleri ve dolaysıyla kapasitelerini geliştirmeleri amaçlanmaktadır (Doğan, 2001; Quast, 2003; Staley ve Carey, 1997; Yüksel-Şahin, 2008; Akt., Eryılmaz, 2013). Eğitimde ve rehberlik hizmetlerinde pozitif psikolojiye gün geçtikçe daha fazla yer verilmektedir. Öğrenciler ile yürütülen ulusal ve uluslararası çalışmalarda da pozitif psikoloji kavramları ve uygulamalarının, pozitif psikolojiye okullarda yer verilmesinin önemini göstermektedir.
Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar
Aydın (2005) tarafından yapılan çalışmada akış kuramına dayalı stresle başa çıkma programının lise birinci sınıf öğrencilerinin stresle başa çıkma stratejilerini etkileyip etkilemediği incelenmiştir. Araştırma sonucunda, programa katılan öğrencilerin katılmayanlar göre genel başa çıkma, mücadele, kişisel kontrol ve çevreyle etkin temas stratejileri düzeylerinin yükseldiği görülmüştür.
Eryılmaz (2012) tarafından yapılan çalışmada pozitif psikoloji temelli ergenler için yaşam amaçlarını genişletme grup rehberliği programının etkililiği incelenmiştir. Araştırma sonucunda deney grubundaki ergenlerin yaşam boyu amaçlar edinmek konusunda kontrol grubuna göre anlamlı bir şekilde farklılaştığı görülmüştür. Ayrıca program, deney grubundaki öğrencilerin yaşam doyumunu arttırmıştır.
Ulusoy (2020) tarafından yapılan çalışmada pozitif psikoloji temelli grup rehberliğinin 7. sınıf öğrencilerinin yalan söyleme eğilimlerine ve benlik saygısına etkisini incelemiştir. Yapılan çalışma sonucunda deney grubundaki öğrencilerin yalan söyleme eğilimlerinin azaldığı benlik saygılarının ise arttığı görülmüştür.
Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar
Froh ve arkadaşları (2008) tarafından yapılan çalışmada ortaokul öğrencilerinin minnettar bakış açısının öznel iyi oluş ve diğer pozitif değişkenler üzerindeki etkisini incelemişlerdir. Ortaokul öğrencileri üzerinde yapılan bu çalışmada, katılımcılar minnettarlık, zorluk ve kontrol gruplarına bölünmüştür. Minnettarlık grubundaki katılımcılardan iki hafta boyunca her gün minnettar oldukları beş şeyi yazmaları istenirken zorluk grubundaki katılımcılardan ise rahatsız oldukları beş şeyi yazmaları istenmiştir. Sonuçlar minnettarlık grubundaki katılımcıların, zorluk grubu ve kontrol grubuna göre daha fazla minnettarlık, iyimserlik, yaşam doyumuna ve daha az olumsuz duygulara sahip olduğunu göstermiştir.
Marques, Lopez ve Pais-Ribeiro (2011) tarafından yapılan çalışmada ortaokul öğrencileri üzerinde yürütülen “Gelecek için Umut İnşa Etme” programının kısa ve uzun vadede öğrencilerin umut, yaşam doyumu, öz saygı, ruh sağlığı ve akademik başarı düzeylerine olan etkileri incelenmiştir. Ön-test ve son-test analizlerinin sonuçlarına göre; deney grubundaki katılımcıların umut, yaşam doyumu ve öz saygı düzeyleri uygulamadan hemen sonra anlamlı düzeyde artmıştır. Fakat ruh sağlığı ve akademik başarı düzeylerinde, uygulama öncesi ve sonrasında ve iki grup arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır.
Roth ve diğerleri (2017) tarafından yapılan çalışmada hem öğrencileri hem de velileri içeren pozitif psikoloji uygulamasının, öğrencilerin öznel iyi oluşları üzerindeki etkilerini incelemişlerdir. Araştırma sonucunda uygulamaya katılan öğrencilerin katılmayan öğrencilere göre öznel iyi oluş düzeylerinin arttığı ve problemlerinin de anlamlı bir şekilde azaldığı görülmüştür.
Sonuç olarak literatürdeki bu çalışmaların da gösterdiği gibi pozitif değişkenlere yoğunlaşmak akademik veya psikolojik çıktılar üzerinde olumlu etki yapmaktadır. Dolayısıyla bu çalışmalar, okullarda ve rehberlik ve psikolojik danışmanlık alanında pozitif psikolojinin uygulamalarına yer verilmesinin faydalı olabileceğini göstermektedir.
Kaynakça
Aydın, K. B. (2005). Akış kuramına dayalı stresle başa çıkma grup programının ergenlerin stresle başa çıkma stratejilerine etkisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişilmiştir (No: 205185).
Eryılmaz, A. (2012). Pozitif psikoterapi bağlamında geliştirilen ergenler için amaçları genişletme grup rehberliği programının etkililiğinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 37, 164- 183.
Eryılmaz, A. (2013). Pozitif psikolojinin psikolojik danışmanlık ve rehberlik alanında gelişimsel ve önleyici hizmetler bağlamında kullanılması. The Journal of Happiness & Well-Being, 1(1), 1-22
Froh, J. J., Sefick, W. J., & Emmons, R. A. (2008). Counting blessings in early adolescents: An experimental study of gratitude and subjective well-being. Journal of School Psychology, 46(2), 213–233. doi:10.1016/j.jsp.2007.03.005.
Güngör, A. (2017). Eğitimde pozitif psikolojiyi anlamak. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 15 (2), 154- 166.
Karaırmak, Ö. ve Siviş, R. (2008). Modernizmden postmodernizme geçiş ve pozitif psikoloji. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(30), 102- 115.
Marques, S., Lopez, S., ve Pais-Ribeiro, K. (2011). Building hope for the future: A program to foster strengths in middle-school students. Journal of Happiness Studies, 12, 139–152.
Roth, R. A., Suldo, S. M., ve Ferron, J. M. (2017). Improving middle school students’ subjective well-being: Efficacy of a multicomponent positive psychology intervention targeting small groups of youth. School Psychology Review, 46(1), 21-41.
Seligman, M. E. P., Steen, T. A., Park, N., ve Peterson, C. (2005). Positive psychology progress: Empirical validation of interventions. American Psychologist, 60, 410-421.
Seligman, M.E. ve Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: An introduction. American Psychologist, 55, 5–14.
Terjesen, M.D., Jacofsky, M., Froh, J., ve Digiuseppe, R. (2004). Integrating positive psychology into schools: Implications for practice. Psychology in the Schools, 41(1), 163-172.
Ulusoy, M. A. (2020). Pozitif psikoloji temelli grup rehberliğinin 7. sinif öğrencilerinin yalan söyleme eğilimlerine ve benlik saygısına etkisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişilmiştir (No: 633894).
Waters, L. (2011). A review of school-based positive psychology interventions. The Australian Educational and Developmental Psychologist, 28(2), 75-90. doi:10.1375/aedp.28.2.75
Başak KILINÇ
Psikolojik Danışman
