1960’lı yıllarda başlayan kadın özgürlük hareketi, kadınlar hakkındaki sosyal, kültürel ve politik inanışları değiştirmeye yönelik bir harekettir. Psikoloji içindeki feminist yaklaşımların ilk ortaya çıkışı da kadın hareketi ile teorik tartışmaların başladığı 1970’li yıllara rast gelmektedir (Eyüboğlu, 2008). Son yıllarda özellikle danışmanlık sağlamaya yönelik feminist terapi oluşumları üç bakış açısıyla hareket etmektedir: bilinç yükseltme çalışmaları, taciz karşıtı odaklanmalar ve kadın örgütlenmelerine yönelik programlar. Bu oluşumlar içindeki temel amaç, kadınların psikolojik sorunlarının kişisel olmadığı ve kadının toplum içinde gördüğü baskıdan bağımsız ele alınamayacağıdır (Şahin, 2019). Operasyonel tanım yapmak gerekirse, feminist terapi, feminist politik felsefe ve analizleri tarafından bilgilendirilen, kadın psikolojisi ve cinsiyet temelli çok kültürlü feminizm çalışmaları etrafında şekillenen hem terapiste hem de danışanlara duygusal, çevresel ve politik çevrelerde gerçekleşmesi öngörülen feminist direnç ve sosyal değişim stratejileri ve çözümleri bildiren terapi pratiğidir (Eyüboğlu, 2008).
Feminist terapinin 6 temel bileşeni vardır: a) Terapötik değişim ve feminist politik felsefe arasındaki ilişkilerin anlaşılması b) Ana akım psikoterapilere yerleşik patriarkal sistemin cinsiyet, güç ve otorite kavramlarıyla analizi ve eleştirisi c) Feminist bakış açısı ve terapinin anlamsal tartışmasının, sosyal ve bağlamsal bir fenomen olarak ele alınması d) Terapi sürecinde ortaya çıkan büyüme, gelişim, stres, tanı, sınır ve ilişki kavramlarının feminist politik felsefe üzerine temellenmesi e) Feminist sosyal değişimin etik pratiklerle ilişkilendirilmesi f) Çok kültürlülük ve farklılık içeren bilginin ve disiplinlerin teori içinde yer alması (Eyüboğlu, 2008). Feminist terapi bileşenleri kadın özgürleşmesi politik tavrı üzerine oturmasına rağmen, kadının içsel süreçlerini göz ardı etmeden, çelişkilerin neden olduğu bilişleri de değerlendirmeye alır. Kadının ailesiyle yaşadığı sorunlar, kimlik sorunları, intra-psişik süreçler terapi sürecinde vakanın kavramsallaştırılmasına dâhil edilir (Şahin, 2019).
Feminist terapi, kadın tarafından deneyimlenen içsel süreçleri, kadının içinde yaşadığı, kadını aşağı gören, değersiz kılan, kadına belirlenmiş cinsiyet rolleri sunan ataerkil sistemden bağımsız ortaya çıkmadığını vurgular. Terapiye başvuran kadında feminist duruş aramak ya da kadını terapi esnasında feministleştirmek yerine, hâkim yapının çözülmesinde ortaya çıkacak kadının potansiyeline ve gücüne inanır. Terapinin temel amacı, ağrı uyandıran sosyal gerçekliklere karşı farkındalık kazandırmak, sakinleştirmekten ziyade engel olmak, uyum sağlamaktan ziyade güçlendirmektir (Eyüboğlu, 2008). İyileşme sürecinde ise feminist terapist hem bir birey olarak danışan için hem de bir bütün olarak toplum için değişim sağlamaya çalışır.
Feminist terapistler tüm terapötik süreci eşitlikçi bir yaklaşımla sürdürmek isterler. Terapideki bu süreç danışanın kendini açması, kendini yeniden tanımlaması için etkin bir süreç olarak tanımlandığından terapist ve danışan iş birliği içindedir. Bu sürece terapist de kendini açarak ortak olur (Şahin, 2019). Feminist terapistler insanların psikolojik yardım almaya gelmesinin sebebini biyolojik veya intrapsişik nedenlere değil, daha çok ayrımcılık, cinsiyetçilik gibi dışsal nedenlere bağlarlar. Acı, rol çatışmasının, hiç bitmeyen baskıyla başa çıkma zorunluluğunun ve geleneksel cinsiyet rollerinden sapan kadınların olumsuz yönde etiketlenmesinin bir ürünü, bir direnme biçimi ve bir çeşit başa çıkma stratejisi olarak görülür (Pehlivan, 2015).
Feminist perspektif, bir danışanı değerlendirirken temel feminist değerlerden olan danışanla iş birliğini, eşit ilişki kurmayı ve fenomenolojiyi dikkate alır. Feminist bir terapist danışanını “iflah olmaz bir hasta” olarak görmez, danışanını yıllarca maruz kaldığı cinsiyetçi uygulamalarla ve şiddetin her türüyle başa çıkmaya çalışan bir birey olarak görür (Pehlivan, 2015). Feminist terapiste göre danışan sorunlarını tanımlama, anlama ve değiştirme konusunda usta bir kişidir. Terapide danışanın güçlü ve dayanıklı yanları açığa çıkarılır (Murdock, 2016). Danışan soru sorma ve alternatif yorumlar yapma konusunda danışman tarafından cesaretlendirilir. Değerlendirme sürecinin sonunda eğer danışan bir tanı alırsa, bu tanının olası kişisel, kültürel, sosyal ve politik sonuçları danışanla beraber tartışılacaktır. Değerlendirme sonuçlarının kullanımına ve iyileşme sürecindeki uygulamalara ilişkin kararlar yine danışanla birlikte verilir (Pehlivan, 2015).
Terapötik süreçlerle ilgili değineceğim son konu ise erkeklerin feminist terapist olup olmayacağı sorusunun yanıtı ile ilgili olacak. Radikal feministlerin bu soruya verecekleri yanıt elbette hayır olacaktır. Laura Brown (1994) ise erkeklerin feminist terapist olamayacağını ama danışma yaparken bir feminist gibi cinsiyetçiliğe karşı durabileceklerini söylemiştir (Akt., Şahin, 2019).
Bireyin ruh sağlığını toplumun dayatmış olduğu baskı ve mecbur bıraktığı rollerden ayrı olarak değerlendirmeyi doğru bulmayan feminist terapi kadınların içindeki gücü keşfederek kendini gerçekleştirmeyi başarmasında yardımcı olur. Sadece bireylerin bugününü kurtarmakla sorunların çözülemeyeceğini söyleyen feminist terapistler ancak toplumun köklerine kazınmış olan ataerkil düşünce sistemini değiştirerek daha sağlıklı bir gelecek inşa edilebileceği görüşündedir. Bireyleri cinsiyetlerine, ırklarına, dillerine veya dinlerine göre sınıflandırmaya devam ettiğimiz yaşantımızda feminist terapiyi psikolojik danışma ve psikoterapi yöntemlerinin tamamına bir felsefe olarak kazandırmak feminist terapinin hedeflediği toplumsal değişime bizi en doğru şekilde götürecektir (Murdock, 2016).
Kaynakça
- Eyüboğlu, H. (2008). Cinsel taciz ve travma: Eleştirel bir deneyim aktarımı. Eleştirel Psikoloji Bülteni, 1, 61-68.
- Murdock, N. L. (2016). Psikolojik danışma ve psikoterapi kuramları (F. Akkoyun, Çev) Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- Pehlivan, H. (2015) . Kadınlara sunulan psikolojik yardım hizmetlerine feminist terapi perspektifinden eleştirel bir bakış. Fe Dergi, 7(2), 94-104.
- Şahin, H. (2019). Feminist terapi üzerine bir derleme. II. Çukurova Kadın Çalışmaları Kongresi Bildiri Kitabı.
Görsel Kaynakça
- https://www.psychologytoday.com/us/blog/workings-well-being/201603/suffer-low-self-esteem-consider-feminist-therapist
- https://www.betterhelp.com/advice/therapy/feminist-therapy-helps-everyone/
Sümeyye Nur KANDEMİR
Psikolojik Danışman