YETERSİZLİK DUYGUSU

“İnsan olmak kendini aşağı hissetmek demektir. Her psikolojik yaşamın başlangıcında, derin bir aşağılık duygusu yer alır.”

 (Alfred Adler)

Sizce davranışlarımızın arkasındaki dinamik güç nedir? Başarı mı, para mı, mutluluk mu? Adler’e göre insanoğlunun tüm yaşam çabaları kendisinde güven duygusu uyandıracak bir konuma ulaşma amacına yöneliktir. Bu nedenle de her çocuk doğumundan itibaren yetersizliğinin üstesinden gelmek için çabalar (Akdoğan, 2012). Bireyin varoluş amacını aşağılık, yetersizlik ve emniyetsizlik duyguları belirler. İlgi odağı olma ve ebeveynlerinin dikkatini çekme eğilimi yaşamın ilk günlerinde kendini hissettirir (Adler, 2016). Adler yetersizlik duygusunu normal bir gelişim özelliği olarak ele almakta ve insan davranışlarının kaynağına yerleştirmektedir. Kuramsal olarak ele alındığında bireyin doğal çabasının, sahip olduğu yetersizliğin üstesinden gelmek olduğu görülmektedir (Aydın, 2017). Bu da bireylerin yetersizlik duygusu nedeniyle üstünlük çabası içinde olduğunu göstermektedir.

Adler’ e göre insan olmak demek yetersizlik duygularına sahip olmak demektir. İnsan doğa karşısındaki güçsüzlüğünü ve ölümün kaçınılmaz olduğunu fark ettiğinde yetersizliği ile yüzleşmektedir. Ama olumlu ruh sağlığına sahip insanlarda bu yetersizlik duygusu zorlukları yenmeye ve hayattaki işlevini bulmaya yönelik bir yaratıcılığa dönüşmektedir. Ancak aşırı yetersizlik duygularında kişi aşırı duyarlılığa düşer, bencilce kendini düşünür, nevrozun belirtilerini gösterir, hayatı bir işkenceye dönüşür (Ekşi, Sevim ve Kurt, 2016). Bireysel psikolojinin ortaya koyduğuna göre bireydeki sapmalar, başarısızlıklar, nevrozlar, suç durumları, uyuşturucu alışkanlıkları vb. üstünlük çabasının ifade şekilleridir. Bu yanlış çabalar bireyin psikolojik olarak yıkılmasına neden olur (Kızıltaş, 2015).

Hiç kimse yetersizlik duygusuna uzunca bir süre tahammül edemez. Çünkü bu duygu insan davranışlarını zora sokan bir gerilim yaratmaktadır. Ancak bireyler genel olarak kendilerini zayıf hissettiklerinde daha güçlü görünecekleri eylemlere yönelmektedir. Bireylerin daha becerikli olmak yerine güçlü görünmelerini sağlayan eylemlere yönelmeleri üstünlük çabası olarak adlandırılmaktadır (Çakır, 2018). Üstünlük çabası, yeteneklerinizin veya başarılarınızın bir şekilde diğer insanlardan önemli ölçüde daha iyi olduğuna dair bir inançtır.

Üstünlük duygusuna sahip insanlar küçümseyici, kendini beğenmiş veya onlarla aynı fikirde olmayan diğer insanlara karşı kaba olabilir. Üstünlük çabası bireylerde çok farklı şekillerde görülebilir. Bunlardan bir tanesi diğer insanları tahakküm altına alma çabasıdır. Örneğin ders anlatma yeteneği gelişmemiş bir öğretmenin öğrencilerini aşırı kuralcı bir disiplin anlayışı ile kendisine boyun eğmeye zorlaması yetersizlik duygusunun yararsız üstünlük çabasına dönüşmesidir. Bu kişi bu davranışı ile kendisini iyi hissetmeye çalışsa da aşağılık duygusu devam etmektedir (Akdoğan, 2012).

Üstünlük amacı her insanda özel ve benzersizdir. Üstünlük çabası doğuştan vardır ve insanın kusursuzluğa ulaşma isteğinin temelini oluşturmaktadır (Başkurt, 2020). Her çocuk yaşamda karşılaştığı güçlükler sonucunda yetersizlik duygusu ile tanışır. Bu aşağılık duygusu her çocuksu çabanın başlangıç noktasıdır. Bu sayede var oluş hedefi belirlenir ve bu hedefe yaklaşmanın yolları aranır.

Bireyin yaşam olayları karşısında çaresizlik yaşaması, yaratıcılığının engellenmesi ve gücünü kullanamamasının nedenleri yaşamın ilk yıllarında geçirdiği yaşantılara bağlıdır. Bu yaşantılar yetersizlik duygusuna zemin hazırlamakta ve yetersizlik duygusunun kaynakları olarak adlandırılmaktadır. Yaşantılardan birincisi çocuğun yetersiz organlarla doğması, ikincisi şımartılması üçüncüsü ise ihmal edilmesidir (Akdoğan, 2012).

1. Organ yetersizliği: İster doğuştan ister sonradan edinilmiş olsun, fiziksel bozukluklar her zaman yetersizlik duygularına neden olurlar. Fiziksel yetersizliklerle doğan bireyler daha yaşamın ilk günlerinde aşağılık duygusu ile karşı karşıya kalırlar. Çünkü kendisine yönelik algısının olumsuz olması bireyin aşağılık duygusu geliştirmesine neden olur. Yaşamın ilk yıllarında hissedilen aşağılık duygusu bireyi toplumdan soyutlar (Aydın, 2017). Örneğin doğuştan solak olan ve yalnızca sağ elini kullanması için eğitilen bir kişi sanata yönelerek elle yapılan işe karşı yetersizlik duygularını gizlerler. Beethoven’in sağırlığa rağmen başarıları bu duruma örnektir.
2. Şımartılma: Nevrotik yaşam tarzı şımartılmış çocuğun yaşam tarzıdır. Böyle bir kişi kendisi çabalamaktan çok başkalarına yaslanır ve sorumluluk üstlenmez, sorumluluğun yönünü değiştirir ve başka faktörleri ya da kişileri suçlar (Akdoğan, 2012). Deneyimine göre şekillenmiş amacı, ailenin merkezi, dikkat ve ilginin odağı olmaktır. Sıklıkla görülen belirtiler şunlardır: kızgınlık, hoşnutsuzluk, dağınıklık, kaygı, altını ıslatma, tecrit edilmekten kaçınma, okula gitme isteksizliği.
3. İhmal edilmişlik: Şımartılmamış olmaktan daha kötüdür. İhmal edilmiş çocuğun amacı kaçmak ve başkalarından belirli bir uzaklıkta durmaktır. Gaddarlık, kurnazlık ve korkaklık belirtilerden bazılarıdır. Böyle bir çocuk genelde birinin gözünün içine uzun süre bakamaz, konuşamaz ve küçük düşme korkusuyla duygularını gizler. Yaşamı buldukları gibi kabul ederler, verebilecekleri en iyi tepkilerle tepki verirler ve bu tepkileri mekanikleştirirler. Yaşamlarındaki olağandışı gerilim, güvenlik ve üstünlük amacı edinmelerini sağlar (Akdoğan, 2012). Cesareti kırılan çocuk, gözyaşlarıyla çevresini kontrol edebileceğini öğrendiğinde bu durumu kullanmaya başlar. Böyle insanların yetersizlik duygusu utangaçlık, çekingenlik ve suçluluk duygusu gibi duygularla yüzeye çıkar. Gizlemek istedikleri şey üstün olma amacı, ne olursa olsun birinci olma isteğidir (Aydın, 2017).

Yetersizlik duygusunun potansiyel kaynağı kendinizi gerçekçi olmayan bir şekilde algılamanızdan gelir. Ya olması gerekenden daha az başarılı olduğumuzu ya da gerçekte olduğumuzdan daha başarılı olduğumuza inanırız. Gerçekçi bir özgüven duygusu oluşturmak zaman alır. Kendinizi küçük düşürmeden veya yeteneklerinizi abartmadan sağlıklı bir benlik saygısı oluşturmak için kullanabileceğiniz bazı stratejiler;

• Abartmadan gerçek başarılarınızın bir listesini yapın.
• Ya hep ya hiç düşüncesinden kaçının. Her şeyin iyi ya da tamamen kötü olduğunu düşündüğünüzü fark ederseniz bir denge bulmaya çalışın.
• Başkalarının başarıları hakkında ne hissettiğinize dikkat edin. Onlar adına seviniyor musun yoksa kıskanıyor musun? Kendiniz hakkında kötü hissetmeden onlar için mutlu hissetmeye çalışın.
• Kendinizi olumsuz düşüncelerle hırpalamadan hatalarınız için kendinizi affedin.

Kaynakça

1. Adler, A. (2016). İnsan doğasını anlamak. (D. Başkaya Çev.). Atlantis Yayınevi.
2. Akdoğan, R. (2012). Adleryen yaklaşıma dayalı grupla psikolojik danışmanın üniversite öğrencilerinin yetersizlik duygusu ve psikolojik belirti düzeylerine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi.
3. Aydın, M. (2017). Üniversite öğrencilerinin problemli internet kullanımları ile akılcı olmayan inançları ve yetersizlik duygusu arasındaki ilişkiler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi.
4. Başkurt, B. (2020). Mükemmeliyetçiliğin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi ve olumsuz değerlendirilme korkusu ile yetersizlik duygusu tarafından yordanması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Yıldız Teknik Üniversitesi.
5. Çakır, E. Y. (2018). 2000-2017 arası vizyona giren marvel çizgi roman uyarlaması filmlerde bireysel psikoloji (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi.
6. Ekşi H., Sevim E. S. ve Kurt B. (2016). Psikolojik doğum sırası ile yetersizlik duygusunun yetişkin bağlanma stillerini yordama düzeyinin incelenmesi. İlköğretim Online. 15(3), 1054-1065. doi: http://dx.doi.org/10.17051/io.2016.90300
7. Kızıltaş, A. (2015). Üniversite öğrencilerinin saldırganlık düzeylerinin yetersizlik duyguları açısından incelenmesi, Dünya Psikoloji ve Sosyoloji Konferansı Bildiri.

Görsel Kaynakça

1. https://www.everydayhealth.com/inferiority-complex/symptoms/
2. https://www.talkspace.com/blog/inferiority-complex-what-is/

Sümeyye Nur KANDEMİR

Psikolojik Danışman