Adler, bireyin çocukluk dönemlerinde etkileşimler sonucunda kendine özgü davranış örüntüleri geliştirdiğini savunur ve bunu yaşam biçimi olarak adlandırır. Bu kavram bireylerin amaçlarını, kendisine ve dünyaya ilişkin görüşlerini ve amaçlarına ulaşmak için alışılmış tepki örüntülerini içerisinde barındırır (Geçtan, 2017). Yaşam stili kalıtımsal özellikler, bireyin yaratıcı gücü, aile içi iletişim biçimleri, psikolojik doğum sırası ve erken dönemde geçirilen çocukluk yaşantılarından etkilenmektedir (Adler, 1956; Karaırmak ve ark., 2017). Adler’ in Bireysel Psikoloji yaklaşımında her bireyin kendi yaşamına yön verebilecek yaratıcı bir güce sahip olduğu savunulur. Yaşam stili de bu yaratıcı güç tarafından inşa edilir. Bu düşüncenin altındaki varsayımlar şu şekildedir:
- Birey kendi yaşam stilini oluşturmakta özgürdür.
- Tüm bireyler kim oldukları ve nasıl olduklarına dair sorumluluklar alırlar.
- Yaratıcı güç bireyin yaşamında kontrolü elinde tutmasını sağlar (Karaırmak ve ark., 2017).
Yaşam stili, bilinçli ya da bilinçsiz duyguları, düşünceleri ve davranışları başka bir ifadeyle kişiliği açıklayan her şeyi içermektedir. Bu stil bireyin yaşamında engellerle nasıl başa çıktığını ve amaçlarına ulaşmak için ne gibi stratejiler geliştirdiğini belirler. Kişilik gelişiminde erken dönem çocukluk yaşantılarının da önemli bir etkisi vardır. Her çocuk doğduğu andan itibaren aile içerisinde bulunduğu durumu yorumlar ve kendine belirli amaçlar koyar. Bu çocuk kendi yaşam stilini oluşturmuş olur (Sharf, 2000). Yaşam biçimi çocukluk döneminde 4-5 yaş civarında yerleşik hale gelir ve hayatının sonraki dönemlerinde belirgin bir değişiklik göstermez. Yaşam biçimleri doğru ya da yanlış değildir ve biriciktir (Geçtan, 2017; Sharf, 2000). Adler, tek yumurta ikizleri de dahil olmak üzere hiçbir kişinin aynı yaşam stiline sahip olmadığını veya olamayacağını öne sürmüştür (Engler, 2014).
Mosak (1954) yaşam biçimi inanışlarını dört grupta toplar:
- Kendilik kavramı: Kendim hakkımda inandığım şeyler.
- İdeal kendilik: bir yer edinmek için nasıl olmalıyım ya da hangi özelliklere sahip olmak zorundayım inancı.
- Dünya tasarımı: Kendilik haricindekilerle ve dünyanın benden ne talep ettiği ile ilgili inanışlar.
- Etik inanışlar: Kişisel doğru ve yanlış kodları.
Adler bireylerin değer yargıları, ilgileri, düşünsel yetenekleri, algısal tepkileri, düşleri, yeme, uyuma ve cinsel davranış alışkanlıkları gibi tüm davranışların bireyin yaşam biçimine göre düzenlendiği görüşündedir. Başka bir ifadeyle birey amaçlarının ve dünya hakkındaki yerleşmiş düşüncelerinin etkisi altındadır (Geçtan, 2017). Adler yaşam stilini anlatırken müzik ve besteci metaforunu kullanmıştır. Bütün bir melodi olmadan ayrı ayrı notalar anlamsızdır fakat bestecinin stili ile birlikte melodi ayrı bir anlam kazanmaktadır (Feist ark., 2012).
Adler bireyin biricikliği için kişilik sınıflandırmasından uzak dursa da psikoeğitsel anlamda önemli olduğu için dört temel yaşam biçimi üzerinde durmuştur.
- Baskın tip: Bu yaşam biçimine sahip bireyler erken yaştan itibaren diğer insanlar üzerinde baskı kurmak ve hükmetmek yoluyla üstünlük kurmaya çalışırlar. Yaşamda güç arayışı içerisindedirler. Düşmanlık içeren davranışlar gösterirler. Bu yaşam stilinin uç noktalarında zorbalık gösterenler, sosyopatlar, sadist eğilim gösterenler ve suça eğilimli kişiler vardır. Daha az kin ve saldırganlık hissedenler ise kendilerine zarar vererek başkalarına zarar veriler.
- Alıcı tip: Etrafındaki insanlara bağımlı ve onlar tarafından korunma ihtiyacı içerisindeki kişilerdir. Kimseye bir şey vermeden ve çaba göstermeksizin istediklerini elde etmeye çalışırlar. Genel olarak kaygı düzeyi yüksek bir kişilik yapısı gösterirler. Bu bağlamda fobik tepkiler, obsesif eğilimler ve histerik nöbetler gösterirler.
- Kaçınan tip: Yaşamdaki zorluklarla baş etmek için herhangi bir şey yapmayı tercih etmeler. Yaşam içinde aktif rol almazlar ve yaşamla karşılaşmaktan çekinirler. Başarısızlık yaşamamak için başkaları ile iletişim kurmaktan, çalışıp üretmekten ve toplum ile bir arada olmaktan kaçınırlar.
- Sosyal olarak faydalı tip: Yaşam enerjileri yüksek bireylerdir. Başka insanlarla bir arada olmaktan keyif alan, toplumla uyum sorunları yaşamayan ve diğer bireylerin ihtiyaçlarını dikkate alan kişilerdir. Toplum üzerinde üstünlük kurmaya çalışmak yerine toplumun refahını ve iyileşmesini önemser, seçimlerini buna göre yaparlar (Karaırmak ve ark., 2017).
Özetle bireyler yaratıcı gücü, aile içi iletişim biçimleri, psikolojik doğum sırası ve erken dönemde geçirilen çocukluk yaşantılarını yoluyla kendilerine bir yaşam biçimi tasarlıyorlar. Bu tasarladıkları yaşam biçim karar verme, meslek seçimi, iletişim biçimi, ilgileri, düşünsel yetenekleri, algısal tepkileri, yeme, uyuma ve cinsel davranış alışkanlıkları gibi tüm davranış biçimlerini belirler. Bireylerin tasarladıkları yaşam biçimleri faydalı olabileceği gibi faydasız yaşam stilleri de olabiliyor. Bu bağlamda bireylerin öncelikle yaşam stillerinin kendi davranışlarını nasıl etkilediğinin farkına varması ve değişim için adım atması gerekmektedir.
KAYNAKÇA
Adler, A. (1956). The individual psychology of Alfred Adler: A systematic presentation in selections from his writings (Ed. H. L. Ansbacher ve R. R. Ansbacher). Basic Books.
Engler, B. (2014). Personality theories, an ıntroduction (9th Ed.). Wadsworth Cengage Learning.
Feist J. ve G. J. Feist. (2002). Theories of Personality. McGraw-Hill.
Geçtan, E. (2017). Psikanaliz ve sonrası. Mentis Yayıncılık.
Karaırmak, Ö. ve Aydoğan, D. (2017). Bireysel Psikoloji. İçinde Kişilik kuramları. (Ed. D. Gençtarım-Kurt ve E. Çetinkaya- Yıldız). Pegem Yayınları.
Mosak, H. H. (1954). The psychological attitude in rehabilition. Americn Archives of Rehabilitation Theary, 2, 9- 10.
Sharf, R. S. (2000). Theories of psyhotheraphy and counseling. Brooks/Cole.
GÖRSEL KAYNAKÇA
https://www.bilimoloji.com/tag/bireysel-psikoloji/
https://zamanepsikoloji.com/alfred-adler-ve-insan-dogasi-gorusu/
Başak Kılınç
Psikolojik Danışman
