2019 Ağustos’unda Milli Eğitim Bakanlığınca “Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliği Değerlendirme Formu” tarafların değerlendirmesi için açılmış ve yeni bir PDR Hizmetleri Yönetmeliği’nin sinyalleri verilmişti. 2023 Eğitim Vizyonunda yer alan “Rehberlik Hizmetleri İhtiyaçlara Göre Yeniden Yapılandırılacak” maddesinin ise yönetmeliğin ana dayanaklarından birisi olduğu söylenebilir. 2017 yılında “Hayal Kırıklıkları Atlası: Yeni Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliği” başlığı altında duyurduğumuz yönetmelik değişikliğinin üzerinden yaklaşık 3 yıl geçti ve bugün yeni “Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği” nihayet yayınlandı.
Yönetmeliğe bakıldığında dikkati ilk çeken “Psikolojik Danışma” ibaresinin yönetmeliğin adına eklenmesi oldu. 2001 yılında yayınlanan yönetmelik başlığına geri dönüldüğü söylenebilir. Her ne kadar dikkati ilk çeken yönetmeliğin ismi olsa da yönetmelik incelendiğinde birçok noktanın dikkati çekeceği göze çarpmaktadır. Bu yazıda yönetmeliğin genel bir değerlendirmesi ve önceki yönetmelikten farkları, elde edilen ve/veya yitirilen kazanımlar üzerinde durulacaktır.
Tanımlar kısmına bakıldığında bir önceki yönetmeliğe nazaran bu kısmın çeşitlendirildiği göze çarpmaktadır. Daha önceki yönetmelikte mevcut olmayan tanımlar bu yönetmelikte yer almaktadır (Örneğin, hedef türleri, e-rehberlik, sınıf rehberlik programı vb.). Psikolojik danışmanların kadro adında psikolojik danışman unvanını kullanabilmelerinin önü açılmış, 2017 yönetmeliğiyle kalkan hak geri kazanılmıştır. Özellikle psikolojik danışman’ın kim olduğu tanımlanmıştır. Bu sayede PDR lisans eğitimi almayan kişilerin bu unvanı kullanmalarının önüne geçilmiştir. Tanımda yer alan denk kabul edilen program ifadesi kafa karıştırıcı gibi gözükebilir. Ancak her ne kadar psikoloji bölümü atamaya esas bölümler arasında yer alsa da ülkemizde denklik Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tarafından verilmektedir. Denklik, YÖK tarafından yurt dışında alınan diplomaların Türkiye’deki diplomalara eşdeğerlinin tespit edilmesi olarak tanımlanabilir (YÖK, t.y.). Rehber öğretmen ile psikolojik danışman tanımlarının ayrı yapılmasının ise mevcut kadroda çalışan diğer mezunların psikolojik danışman unvanını kullanmasını engelleme amacının güdüldüğü söylenebilir. Servis RPD adını almıştır. Hazırlanan program da aynı şekilde RPD Programı adını almıştır.
Tanımlar kısmında ilk defa “Hesap Verebilirlik” tanımı yapılmıştır. Burada var olan “PDR’ciler yatıyor” algısına karşı objektif bir kanıt sunabilmek amacı da güdüldüğü düşünülebilir. Diğer yandan RAM’larda çalışan diğer personelin tanımları kaldırılmıştır.
Daha önce alanlarına ve birey sayısına göre tanımlanan PDR hizmetleri bu yönetmelikte Gelişimsel Rehberlik Modeli’ne uygun olarak gelişim alanlarına göre sınıflandırılmıştır. Çağdaş rehberlik anlayışına uygun bir sınıflama yapıldığı söylenebilir.
Yönetmelikte ilk defa Okul Rehberlik ve Psikolojik Danışma Programı ayrı bir bölüm (dördüncü bölüm) olarak ele alınmıştır. Programın hazırlanma ve değerlendirme sürecinin yönetmelikte açıklanmasının olumlu olduğu söylenebilir. Pandemi sürecine ilişkin vurgu da yapılarak hizmetlerin gerektiği durumlarda çevrimiçi bilgi teknolojileri ile uzaktan da verilebileceği ifade edilmiştir. Burada programın uygulanmasının tüm paydaşların sorumluluğunda olduğu ifade edilmiştir. Bunun iş birliğine vurgu yapması ve PDR hizmetlerinin yürütülmesinin sadece psikolojik danışmanların sorumluluğunda olmadığının ifadesi açısından önemlidir.
Yönetmelik incelendiğinde önceki yönetmeliklere nazaran Rehberlik ve Araştırma Merkezleri’nin görev tanımlarının, çalışan uzmanların görevlerinin bu yönetmelikte yer almadığı görülmektedir. Kılavuzda RAM’ların faaliyetlerinin bakanlıkça hazırlanacak yönerge doğrultusunda yürütüleceği belirtilmiştir. RAM’larla ilgili detaylı çalışmalar yapılacağının olumlu bir göstergesi olarak bu durum öne sürülebilir.
Eğitim kurumlarındaki hizmetlere bakıldığında RPD Servisi’nin PDR hizmetleri dışında başka bir amaçla kullanılamayacağı ilk kez yönetmelikte ifade edilmiştir. Bu maddenin sahada gözlenen idarecilerle aynı odayı paylaşmak zorunda bırakılan psikolojik danışmanlara ve başka amaçlarla (spor odası, fotokopi odası vb.) ortak kullanmaya zorlanan uzmanlara bir dayanak oluşturabileceği söylenebilir. Hizmetlerin sağlıklı yürütülebilmesi açısından olumlu bir maddedir.
RPD Hizmetleri Yürütme Komisyonu başlığında yeni yer alan “Rehber öğretmen/psikolojik danışmanı bulunmayan eğitim kurumlarında gerektiğinde… rehberlik ve araştırma merkezinin sorumluluk bölgesindeki eğitim kurumlarında görev yapan bir rehber öğretmen/psikolojik danışmanın katılımının sağlanması için planlama yapılır.” maddesinin RAM’ları rahatlatacağı, fırsat eşitliğine katkı sunacağı söylenebilirken okulda çalışan psikolojik danışmanlara ek sorumluluk getirebileceği söylenebilir. Bu durumun görevlendirmeler için dayanak olarak kullanılıp kullanılmayacağı konusunda endişe yaratacağı düşünülebilir. Bu ihtiyacın her okula bir PDR normu verilerek giderilmesinin daha sağlıklı olacağı söylenebilir.
Yönetmelikte eğitim kurumu müdürünün görev, yetki ve sorumlulukları başlığı altında RPD hizmetlerinin yürütülmesinde birinci derece sorumlunun okul müdürü olduğu vurgusu önemlidir. Nitekim bu maddenin RPD hizmetlerindeki ana sorumlunun psikolojik danışman olduğu yanlış algısına ve kriz durumlarında psikolojik danışmanların tek başına bırakıldığı durumlara karşı dayanak olacağı söylenebilir. Diğer yandan okulda birden fazla psikolojik danışman olması durumunda her psikolojik danışman için imkanlar dahilinde ayrı bir oda tahsis edilmesi vurgusu hizmetlerin sağlıklı yürütülebilmesi açısından oldukça önemlidir. Bu durum gizlilik ilkesinin uygulanmasını kolaylaştıracaktır.
Okul müdürünün e-rehberlik üzerinden programlarının uygulanmasını izlemesi maddesinin hesap verilebilirlik ilkesi ile bağdaştığı söylenebilir. Bu durumun psikolojik danışmanların yaptığı hizmetlerin idareci ve öğretmenler gözünde görünürlüğünü arttıracağı söylenebilir.
“Sınıf rehber öğretmenleri tarafından hazırlanan sınıf rehberlik planlarını onaylar ve uygulanmasını izler.” maddesinin eklenmesinin sınıf rehberlik programını psikolojik danışmanların işi olarak gören idareci ve öğretmenlere karşı psikolojik danışmanlara bir dayanak oluşturacağı söylenebilir. Bu durum sınıf rehber öğretmenlerini RPD hizmetlerine daha da katabilmek açısından değerlidir.
Psikolojik danışmanların görevleri kısmının bir önceki yönetmeliğin aksine dört ana başlıkta toplandığı görülmektedir. İlgili görevlerin e-rehberlik modülü ile örtüştüğü dikkati çekmektedir. Bu durumun işleyişte kolaylık sağlayacağı söylenebilir. Görevlerin ruh sağlığına uygun tanımlanmasının angaryayı da ortadan kaldırabileceği söylenebilir. Diğer yandan iyileştirici hizmetler başlığı altında yer alan danışmanlık tedbirinin uygulama sürecine ilişkin tanımlamaya ekleme yapıldığı görülmüştür. Uygulamada olan bir durumun yönetmelikte tanımlanmıştır. Ancak danışmanlık tedbirinin psikolojik danışmanlara ek bir ücret getirmemesi bu görevin angarya olarak ele alınabileceğini düşündürebilir. Ayrıca “Görüşme içeriğinin gizliliğini koruyarak görüşülecek öğrencinin yalnızca adını ve görüşme saatini eğitim kurumu idaresine bildirir.” ibaresinin kaldırılması hizmetlerin sürdürülebilirliği ve gizlilik açısından olumludur. Nitekim e-rehberlik modülünde haftalık programda görüşme olduğu bilgisi görülebilmektedir. 2001 yönetmeliğinde yer alan “formasyonu uygunsa psikolojik danışma yapar” ibaresi 2017 yönetmeliğinde kaldırılmışken yeni yönetmelikte tekrar yer alması uzmanlık, zarar vermeme ve hizmetlerin sağlıklı yürütülebilmesi açısından oldukça önemlidir. Ancak formasyonu uygunsa ifadesinin atamaya esas bölümler düşünüldüğünde psikoloji mezunlarını da kapsayabileceği unutulmamalıdır.
Diğer görevler kısmında “… nöbet görevi verilemez.” maddesinin eklenmesi oldukça önemlidir. Nitekim nöbet hizmetinin disiplin ile bağdaşması psikolojik danışma ve rehberlik ilkeleri ile çelişmektedir. Okul psikolojik danışmanlarının nöbet tutması halinde öğrencilerin PDR Servisi’ne ulaşabilirliğinin de ciddi anlamda zedelendiği sahada gözlenmiştir. Ayrıca nöbet görevinin isteğe bağlı bırakılmaması da mesleğin sınırlarının net bir şekilde çizilmesi ve uygulamada farklılıklar yaratmaması, tutan-tutmayan ayrımı yapılıp bunun bir baskı aracı olarak kullanılmasının önüne geçilmesi açısından kıymetlidir.
Yeni yönetmelikle sınıf rehber öğretmenlerinin görevlerinin daha detaylandırılarak açıklandığı görülmüştür. Diğer yandan bir önceki yönetmelikte yıl sonunda istenen sınıf rehberlik çalışmalarına ilişkin sınıf rehber öğretmenlerinin yürüttüğü çalışmaların raporu yeni yönetmelik ile her dönem sonunda verilecek şekilde değiştirilmiştir. Sınıf rehber öğretmenlerine yapılan vurgu RPD hizmetlerinin yürütülmesi açısından kullanışlıdır.
Psikolojik danışmanların haftalık 30 iş saati çalışması vurgusu önceki yönetmelikte de yer alırken yeni yönetmelikte bir iş saatinin 60 dakika olduğu ibaresi eklenmiştir. Bu bir değişiklik yaratmazken çalışma saatine ilişkin kafa karışıklığına netlik kazandırmıştır. Ayrıca tercih danışmanlığı ve öğrenci tanılama sürecinde psikolojik danışmanların görevlendirilebileceği ifadesi bu yönetmelikte de yer alırken yaz tatilinin 1 aydan daha az olamayacağı maddesi eklenmiştir. 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda yapılan değişiklikle bu durum kaçınılmaz bir hal daha önce almıştı. Bu konuda mevcut ek dersin hakkaniyetli olmadığı, psikolojik danışmanların yaz tatilinin azaldığı yönünde tartışmalar sürmektedir.
Genel olarak bakıldığında yönetmeliğin hazırlanma sürecinde ruh sağlığı uzmanlarının görüşlerinin alındığı ve önemsendiği göze çarpmaktadır. Öncelikle psikolojik danışmanların beklediği kadro adında psikolojik danışman unvanının geçmesi, PDR ile bağdaşmayan nöbet görevinin tamamen kaldırılması, eleman tanımlamasından yönetmelikte bolca yer alan psikolojik danışma(n) tanımlamalarına yer verilmesi oldukça değerli ve önemlidir. Yönetmeliğin 2001 yönetmeliğinde yer alan bazı hak ve tanımlamaları geri verdiği (kaybedilmiş haklar geri alınmış oldu) diğer yandan ise sahada gözlenen bazı problemlere karşı dayanaklar sunması ve problemlere çözüm üretmesi, ruh sağlığına yapılan vurgunun arttırılması açısından olumlu özellikler taşıdığı söylenebilir. Çağdaş PDR hizmetlerine uygunluğu, sahadaki uygulamalara yer vermesi, sınıf rehber öğretmenlerinin, okul idarecilerinin görev ve sorumluluklarında detaylandırma ve eklemeler yapılması oldukça önemli ve gerekli olan iş birliği ilkesini yasal olarak kuvvetlendirmiştir. E-rehberlik modülü ile uyumlu hale gelmesi hizmetlerin objektif bir biçimde değerlendirilmesi ve objektif bir biçimde ihtiyaçların analiz edilmesi açısından kullanışlılık sağlamıştır. PDR ruhunun yönetmeliğe girdiği söylenebilir.
Kısacası Yeni Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği’nin sahadaki beklentilere olumlu cevap verdiği, rehberlik hizmetlerinin sağlıklı yürütülebilmesi için olumlu katkılar sunduğu, keyfi iş ve işlemlere karşı psikolojik danışman/rehber öğretmenlere dayanaklar sunduğu söylenebilir.
Tüm bu olumlu-olumsuz ifadelere karşın sahada uygulanan ile yönetmelik, genelge vb. resmi kanatların arasındaki uçurumun zaman zaman açılabildiği gözlenmektedir. Bu nedenle psikolojik danışmanların haklarını bilmesi, bunları savunması, mesleki sınırlar içerisinde hareket etmesi de oldukça önem taşımaktadır. PDR Hizmetleri tüm paydaşların katılımı ile iş birliği içerisinde yürütüldüğü zaman etkili olacaktır. Ayrıca kazanılan hak ve kazanımların dışında kazanılması gereken kazanım ve haklar da unutulmamalıdır.
Ruh sağlığı hizmetlerinde önemli bir konumda yer alan Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri’nin hak ettiği yere ve değere kavuşabilmesi, hizmetlerin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi ümidiyle…
Okan USLU
Psikolojik Danışman
Kaynakça:
- Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği. (2020, 14 Ağustos). Resmî Gazete (Sayı: 31213). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/
- Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliği. (2017, 10 Kasım). Resmî Gazete (Sayı: 30236). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/11/20171110.htm
- Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği. (2001, 17 Nisan). Resmî Gazete (Sayı: 24376). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2001/04/20010417.htm
- Yükseköğretim Kurulu. (t.y.). Yükseköğretimde akreditasyon. Erişim adresi: https://denklik.yok.gov.tr/akreditasyon-tanima-denklik-nedir
Görsel Kaynakça:
