Milli eğitim bakanımız Ziya Selçuk geçtiğimiz hafta yeni eğitim modelimizi açıkladı. Bu modelde pek çok yenilik bizleri gelecek yıllarda bekliyor olacak. Bu yeniliklerden dikkati çekenlerden biri de bilgi kuramı dersi oldu. Bu dersi kim verecek, ders kapsamında neler işlenecek pek çoğumuzun kafasında soru işareti bırakan bir konu oldu. Bu yazımda bu soru işaretlerine cevaplar bulmaya çalışacağım.
Günlük hayatta bilginin fazlaca kullanılmasına karşın bilginin tüm disiplinlerce kabul edilebilecek bir tanımını yapmak oldukça zor bir iştir. TDK’nin sözlüğüne bakıldığında “insan aklının erebileceği olgu, gerçek ve ilkelerin tümü” anlamında olduğu görülür (TDK Güncel Sözlük, 2019). Felsefe bilgiyi; öznenin (süje) nesneyi (obje) yorumlaması, onun hakkında yargıda bulunması veya açıklama yapması şeklinde tanımlar.
Sanayileşmeyle birlikte medreseye dayalı eğitim yıkılıp yerine devam, not, ezber gibi pek çok özelliği olan eğitim sistemi kurulmuştur. Sanayileşme; malları, bilgileri, sanatı, eğlenceyi ve hatta insanları standartlaştırmıştır. Yeni teknolojik gelişmelerle birlikte artık bilgiye dayalı sanayileşme önem kazanmaya başlamıştır. Bilginin önemli bir sermaye kaynağı olduğu bu ekonomide eğitime de önemli görevler düşmektedir. Geçmişten günümüze bilgi yaklaşımları kapsamında Antik Çağ’dan 20. yüzyıla incelendiğinde, filozofların farklılaşan bilgi yaklaşımları Bilgi Toplumu ile farklı bir boyut kazanmıştır (Çalık ve Çınar, 2009). Bilgi sürekli patlamalar şeklinde artmaktadır. Bu durumda okullarda, kısıtlı süre içinde ya bu bilgilerden seçimler yapılarak çocuklara verilmeli ya da bilgiyi ezberletme yerine bilgiyi arama, bulma ve kullanma öğretilmelidir (Genç, 2000). Öncesinde bilginin varlığı, kaynağı ve temelleri tartışma konusuyken gelişen teknolojilerle birlikte ortaya çıkan yeni toplum yapısı; bilginin varlığı ve temelleri problemleriyle ilgilenmemiş, bu bilgiye ulaşmanın olabilecek en hızlı ve pratik yönteminin bulunarak bireylerin hizmetine sunulmasıyla ilgilenmiştir (Çalık ve Çınar, 2009). Sanayi toplumlarında esas üretilip pazarlanan sanayi malları olduğu halde, günümüzde esas değerli olan bilginin üretilip pazarlanmasıdır (Genç, 2000). Hal böyle olunca doğru bilgiye ulaşmak önemli hale gelmeye başlamıştır.
Bilgi kuramı (Theory of knowledge-TOK); öğrencilere bilginin doğası ve bildiğimizi iddia ettiklerimizi nasıl bildiğimiz konusunda dönüşümlü düşünme olanağı sunmasıyla Uluslararası Bakalorya (IP) Diploma Programının (DP) çekirdeğinde yer alan bir derstir ve bütün öğrenciler için zorunludur. Türkiye’de bazı özel okullar IP programını kullanmaktadırlar.
Bilmenin farklı yolları ve farklı bilgi türleri konusunda düşünmeye dayanan ve amaca yönelik sorgulama olan bilgi kuramı (TOK) tamamen sorulardan oluşmaktadır. Daha çok “Nasıl biliriz?” sorusu üzerinde duran derste bazı örnek sorular şöyledir;
- Neler X’in kanıtları sayılabilir?
- Y’nin en iyi modelinin hangisi olduğuna nasıl kara veririz?
- Z kuramı, gerçek dünyada ne anlama gelir?
Buna benzer sorularla öğrencileri düşünmeye teşvik ederken diğer bir yandan da öğrenciler kişisel ve ideolojik varsayımları hakkında farkındalık kazanırlar, kültürel bakış açılarının çeşitliliğini ve zenginliğini görme fırsatı elde ederler. Bilgi kuramı dersi, bilginin yoruma dayalı dünyası hakkında öğrencilere farkındalık sağlamayı amaçlar. Öğrencilere ve öğretmenlere bilme ve bilgi alanları hakkında eleştirel düşünme, hem kendi kültürlerinde hem de başkalarının kültürlerinde bilginin yerini ve doğasını dikkate alma fırsatı sunar. Bilgi kuramı dersi akademik konu alanları arasında bağlantı kurarak ve bu alanların ötesine geçerek tutarlılık sağlar, böylece öğrenciye bilgisini uygulamaya koymanın yollarını ve bildiklerimizin geçerliliğini sorgulama yolu gösterir (“Bilgi Kuramı”, t.y.).
Bilgi kuramına göre bilme yolları, bireyin etrafındaki dünyadan nasıl bilgi edindiğini ve dünyayla olan ilişkisini nasıl çözeceği hakkında ipuçları verir. Bilgi kuramı her biri farklı bir kazanımı içeren 8 farklı bilgi yolunu tanımlar. Bunlar; duygu, inanç, hayal gücü, sezgi, dil, bellek, duyum ve akıldır. Bu bilgi toplama yöntemi de denilebilecek bu yollar birbiri ile bağlantılıdır. Bilgi kuramına göre bilgi alanları, bireyin sahip olduğu bilgileri ayrıştırıp gruplandırdığı bir yapıdır ve 8 farklı bilgi alanı tanımlar; Sanat, etik, tarih, beşeri bilimler, yerli bilgi sistemleri, matematik, doğa bilimleri ve dini bilgi sistemleridir. Bilgi kuramı dersi öğrencilerin bilgileri nasıl edindiklerini anlamaları ve ne kadar güvenebileceklerini düşünmelerini sağlar (Dunn, 2013). Uluslararası Bakalorya programdaki bilgi kuramı dersinde öğrenciler her yıl yayınlanan öngörülen başlıkların listesinden seçilen 1200-1600 kelime arasında bir denemeden ve gerçek yaşamda mevcut olan bilgi konularını araştıran bir sunumdan oluşan bir değerlendirmeye tabi utulmaktadırlar. İlk değerlendirmenin amacı, soyut kavramları rasyonel ve akademik bir argümanla keşfetmek, sunum ise öğrencilerin bu soyut kavram ve soruları dünyamızın somut gerçeklerine uygulamalarını sağlamaktır (Harris, 2012).
Bu dersi kimler verebilir sorusu üzerinde düşündüğümüzde ise felsefe öğretmenleri uygun olan kişiler olarak görülmektedir. Ancak bilinmelidir ki bilgi kuramı dersi bilgi nedir, bilginin kaynağı nedir sorularından daha komplike bir derstir. Bu konuda bu dersi verecek öğretmenlerimizin kendilerini yetiştirmesinin faydalı olacağı görüşündeyim.
Bu ders için oluşturulan bir web sitede mevcuttur. theoryofknowledge.net, dünya çapında binlerce öğretmen ve öğrenciyi destekleyen bilgi kuramı dersi (TOK) için dünyanın en popüler ve yenilikçi çevrimiçi kaynağıdır.
Sümeyye Nur KANDEMİR
Psikolojik Danışman
Kaynakça
Bilgi (t.y.). Türk Dil Kurumu güncel Türkçe sözlük içinde. Erişim adresi: http://sozluk.gov.tr/
Bilgi Kuramı (t.y.). Erişim adresi: http://www.obl.bilkent.edu.tr/index.php/theory-of-knowledge/
Çalık, D. ve Çınar Ö.P., (2009). Geçmişten günümüze bilgi yaklaşımları bilgi toplumu ve internet. XIV. Türkiye’de internet Konferansı Bildirileri 12-13 Aralık, Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
Dunn, M. (2013). General thoughts on TOK . https://www.theoryofknowledge.net/about/teaching-theory-of-knowledge/general-thoughts-on-tok/. Erişim Tarihi: 21 Mayıs 2019
Genç, S.Z., (2000). Bilgi toplumunda öğretmen eğitimi. Kuram Ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 6/3, 375-386.
Harris, G., (2012). Theory Of Knowledge And The Turkısh Natıonal Currıculum: The Dynamics Of A New Relatıonship. (Yüksek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi: Ankara
Görsel Kaynakça
